
Autor: Tomasz Łukaszuk[1]
Rada Unii Europejskiej przedstawiła w kwietniu tego roku „Strategię dla Indo-Pacyfiku”. Przy decydującej roli Francji, Niemiec i Niderlandów państwa członkowskie UE, w tym Polska, przyjęły dokument, który ma być odpowiedzią na wyzwania trzeciej dekady XXI wieku w regionie stającym się politycznym i gospodarczym centrum współczesnego świata. Unia Europejska wyszła w „Strategii” poza dotychczasowy paradygmat „miękkiej siły”, czyli bycia najważniejszym partnerem handlowym i inwestycyjnym, a także najistotniejszym donorem pomocy rozwojowej w państwach Azji i Pacyfiku. Położono większy niż wcześniej nacisk na kwestie współpracy wojskowej i aktywności w dziedzinie bezpieczeństwa w regionie uważanym za najbardziej konfliktogenny.
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom wielu państw Indo-Pacyfiku, w tym USA, a także członków UE, Unia zobowiązała się rozszerzyć geograficzny zakres działań marynarki wojennej (na początek w ramach operacji EUNAVFOR Atalanta) na cały Ocean Indyjski oraz wspomagać partnerów w ich ochronie strategicznych szlaków morskich przed piratami i staraniach o budowę architektury bezpieczeństwa, opartej na wolności żeglugi i przestrzeganiu Konwencji Prawa Morza z 1982 roku (UNCLOS). Za niezbędną uznano również znaczącą obecność floty krajów członkowskich w Indo-Pacyfiku. Nie wymieniając Chin, Unia w możliwie najbardziej bezpośredni sposób poparła postulaty USA, Indii i krajów ASEAN, podkreślających potrzebę znalezienia nowych instrumentów dialogu międzynarodowego, który wpłynąłby w bardziej efektywny sposób na Chiny i doprowadził do przestrzegania przez nie zasady wolności żeglugi i innych regulacji UNCLOS.
Polska lądowa
Jednym z krajów, uczestniczących do tej pory w operacji EUNAVFOR Atalanta, była Polska. Delegowała swoich oficerów łącznikowych do dowództwa, natomiast nie wysyłała okrętów wojennych. Dowództwo Marynarki Wojennej uzasadniało swoją decyzję oddaleniem akwenu od strategicznych dla Polski obszarów (zachodnia część Oceanu Indyjskiego). Do działań w ramach operacji Atalanta, trwającej już 12 lat, skierowały swoje jednostki pływające wszystkie duże i średnie kraje morskie Unii.
Reformując gospodarkę i państwo w latach dziewięćdziesiątych, w czasach transformacji doprowadzono praktycznie do graniczącego z likwidacją zmniejszenia floty Polskich Linii Oceanicznych do kilku jednostek z poziomu ponad stu, prowadzących uprzednio żeglugę w skali światowej. Doprowadzono też do zamknięcia wielu stoczni, znanych w krajach Azji ze swojego potencjału. Stało się to w czasie, kiedy systematycznie rosła rola żeglugi międzynarodowej, odpowiadającej za 90 proc. światowego handlu, a dynamiki nabierał ostatni etap procesu konteneryzacji w skali globalnej.
Trendy w handlu a polska polityka regionalna
Trasy obsługiwane wcześniej przez PLO między Europą i portami Azji stały się najbardziej uczęszczanymi i najważniejszymi dla gospodarki światowej. Obecnie stanowią one 60 proc. transportu światowego handlu, a ich bezpieczeństwo, w zapewnieniu którego biorą udział okręty EUNAVFOR, jest dla największych gospodarek Azji – Chin, Indii, Indonezji, Japonii i Korei Południowej – najważniejszym wyzwaniem w strategii bezpieczeństwa morskiego.
Te kraje są dla Europejczyków, obok USA, kluczowymi partnerami handlowymi i inwestycyjnymi z regionu Indo-Pacyfiku. Chiny stały się największym partnerem handlowym Unii Europejskiej w wymianie towarowej. Polski handel z wiodącymi gospodarkami Azji wyniósł w 2020 r. 221 mld PLN. Według prognoz ich rola w obrotach naszego kraju z zagranicą będzie jeszcze szybciej rosła z uwagi na podpisane lub negocjowane umowy UE o wolnym handlu. Przewozy będą nadal odbywały się w 95 proc. drogą morską, ze względu na konkurencyjność kosztową w porównaniu do szlaków kolejowych. Dotyczy to również transportu w ramach chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku.
Kontrola tras morskich między Europą i Azją w wymiarze logistycznym i obronnym jest od 10 lat przedmiotem rywalizacji mocarstw, głównie Chin i USA. Porty – i potencjalnie bazy marynarki wojennej – są modernizowane na tych trasach przez Chiny w basenie Oceanu Indyjskiego, w państwach takich jak Mjanma, Sri Lanka, Bangladesz czy Pakistan. Chiny są również aktywne w tworzeniu i przejmowaniu portów oraz terminali kontenerowych w Egipcie, Włoszech, Grecji, Belgii, Holandii i Norwegii. Te działania budzą daleko idące zaniepokojenie w Europie i USA, w krajach rozumiejących powiązanie systemów bezpieczeństwa wojskowego i gospodarczego w Indo-Pacyfiku oraz Morzu Śródziemnym i Atlantyku. Programy mające być przeciwwagą dla Nowego Morskiego Jedwabnego Szlaku, proponowane lub realizowane przez konkurentów Chin, są nadal zbyt małe w skali i zakresie.
Jak na tym tle wyglądają polskie projekty współpracy regionalnej? Flagowym przedsięwzięciem w wymiarze morskim jest Trójmorze, które powstało, jak inne tego typu projekty, w drugiej dekadzie XXI wieku. Trójmorze ma być w założeniu uzupełnieniem działań podejmowanych w ramach Unii Europejskiej i jej programów, związanych z realizacją polityki spójności w kontekście wsparcia dla rozwoju infrastruktury komunikacyjnej i energetycznej na linii Północ-Południe, między państwami członkowskimi w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej.
Trójmorze nie ma jednak wymiaru nawiązującego do zintegrowanej polityki morskiej, strategii Unii, opartej na koncepcji celów zrównoważonego rozwoju i zarządzania morskiego. Jego kontekst jest skoncentrowany na Europie i to kwestiach lądowych, a w małym stopniu dążeniu do pogodzenia interesów gospodarki, turystyki, ochrony środowiska i bezpieczeństwa morskiego. Nie jest też odpowiedzią na ekspansywną politykę Chin w wymiarze morskim ani na terenie Europy, ani w jej bliższym i dalszym sąsiedztwie. Nie zawiera ponadto planów odbudowy potencjału naszej floty handlowej, ani też budowy marynarki wojennej, która mogłaby zapewnić bezpieczeństwo przewozu towarów poza Morze Bałtyckie.
Jeśli Polska chce rozwijać swoją konkurencyjność w światowym handlu i globalnych łańcuchach produkcji, powinna wypracować strategię morską zgodną nie tylko z koncepcją zintegrowanej polityki morskiej, lecz również zdolności do operacji morskich (maritime power). „Strategiczna koncepcja bezpieczeństwa morskiego” przygotowana przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego i Akademię Marynarki Wojennej w 2017 roku, podobnie jak współczesne jej strategie innych krajów morskich, stara się traktować kwestię bezpieczeństwa morskiego w wymiarze funkcjonalnym w rozszerzony sposób, obejmując zagadnienia wojskowe, gospodarcze i ekologiczne. W wymiarze terytorialnym zawęża jednak akweny o żywotnym znaczeniu dla interesów Polski do Bałtyku, Morza Północnego i Czarnego oraz wód Arktyki, pomijając Morze Śródziemne, Atlantyk i Ocean Indyjski.
Biorąc pod uwagę prognozy, według których ciężar polityki i gospodarki w końcu trzeciej dekady XXI wieku przeniesie się do Indo-Pacyfiku, Polska powinna zwrócić więcej uwagi na ten region i wypracować całościową strategię, uwzględniającą nasze interesy we wszystkich sferach zarządzania morskiego, w oparciu o dokumenty i strategie Unii Europejskiej, w których przygotowaniu uczestniczyliśmy.
Przypisy:
[1] Amb. Tomasz Łukaszuk – pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW. Wcześniej członek Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej w randze Ambasadora Tytularnego, m.in. Ambasador w Republice Indii, Afganistanie, Bangladeszu, Bhutanie, Malediwach, Nepalu, Sri Lance (2014-2017), dyrektor Biura Infrastruktury MSZ (2012-2014), dyrektor Departamentu Azji i Pacyfiku (2010-2012), Ambasador w Republice Indonezji i Timorze Wschodnim (2005-2010), zastępca Dyrektora Departamentu Azji i Pacyfiku MSZ (2002-2005), zastępca szefa misji w Ambasadzie w Dżakarcie (1998-2002). Od 2017 roku członek Światowego Stowarzyszenia Studiów Międzynarodowych (ISA), uczestnik projektu badawczego w ramach grantu Komisji Europejskiej „Global India”.
czytaj więcej
Tydzień w Azji #164: Chiny „dobrą siłą” dla Ukrainy?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Co Kazachstan oferuje inwestorom z zagranicy?
W Kazachstanie stworzono 10 specjalnych stref ekonomicznych oraz 42 strefy przemysłowe, których specjalny status prawno-finansowy ma przyciągnąć zagranicznych inwestorów.
Jerzy OlędzkiTydzień w Azji #231: Czy Japonii blisko do NATO?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #211: Ostatnie bastiony demokracji padają w Kambodży
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #184: Biznes szykuje się na wojnę o Tajwan. Powstają plany ewakuacji
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Indie – co trzeba wiedzieć wchodząc na rynek indyjski?
Po pandemicznym załamaniu ekonomii Indie powinny, wedle ostatnich prognoz Banku Światowego, wrócić na szybką ścieżkę rozwoju, w granicach 10 proc. wzrostu PKB rocznie. Nie dziwi zatem, że wielu inwestorów coraz częściej spogląda właśnie w kierunku największej demokracji świata.
Iga BielawskaW poszukiwaniu własnej kultury. Historie rdzennych Tajwańczyków #3
Tajwan zamieszkuje 16 odrębnych kulturowo grup Aborygenów: Amis, Atayal, Bunun, Hla’alua, Kavalan, Kanakanavu, Paiwan, Puyuma, Rukai, Saisiyat, Sakizaya, Seediq, Tao, Thao, Tsou i Truku. W sumie to trochę ponad 600 tysięcy osób, lub ok. 2,5% populacji wyspy. A przynajmniej tak twierdzi lokalny rząd. W rzeczywistości liczba ta może wynosić nawet ponad 980 tysięcy. Spośród wymienionych […]
Karolina KodrzyckaWspółpraca z Kazachstanem w praktyce
Wywiad z Panem Piotrem Guzowskim – Prezesem Polsko-Kazachstańskiej Izby Handlowo-Przemysłowej.
Magdalena Sobańska-CwalinaTydzień w Azji #242: W Chinach tyka kolejna bomba, która może wywołać potężny kryzys
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Dlaczego walka z korupcją w Kirgistanie nie będzie łatwa
Od momentu jesiennych wyborów parlamentarnych w Kirgistanie wydarzenia w tym kraju regularnie opisywane są przez wiodące media światowe i portale specjalistyczne zajmujące się polityką czy też dyplomacją. Kolejne w ciągu ostatnich kilkunastu lat „przemeblowanie polityczne” w Biszkeku może rodzić nadzieję na obniżenie poziomu korupcji w tej centralnoazjatyckiej republice. Czy jednak istnieją mocne podstawy ku temu aby patrzeć optymistycznie na zapowiedziane przemiany? Co podpowiadają nam dotychczasowe doświadczenia Kirgistanu i teorie naukowe?
Magdalena Sobańska-CwalinaRP: Czemu warto rozważyć otwieranie filii polskich uczelni w Azji Środkowej?
W ostatnich latach dynamicznie wzrosła liczba filii zagranicznych szkół wyższych w Uzbekistanie. W ten trend wpisała się warszawska uczelnia Collegium Humanum. Jej działalność w Azji Środkowej może pozytywnie wpływać na polski biznes w regionie.
Magdalena Sobańska-CwalinaForbes: Ciemne chmury nad Chinami. Zostają coraz bardziej w tyle
Chińska branża półprzewodników — czyli produktów, na których opiera się cała nowoczesna gospodarka — notuje kolejne sukcesy. Jednak wiele z nich ma powierzchowny charakter, a chińskie firmy tak samo jak inne są podatne na geopolityczne zawirowania i wstrząsy.
Paweł BehrendtAzjatech #90: Tajwański Foxconn wkracza na rynek samochodów elektrycznych
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #196: Seul zainwestuje ponad miliard dolarów w startupy
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
„Północnokoreańscy pracownicy w Polsce” – nagranie ze spotkania z dr Nicolasem Levim
Zapraszamy do obejrzenia nagrania ze spotkania dotyczącego raportu Nicolasa Leviego "A statistical analysis of the North Korean overseas laborers in Poland during the period 2000-2017".
RP: Kiedy nowozelandzki kiwi trafi bez cła na polskie stoły?
W połowie lutego br. Komisja Europejska przesłała do Rady projekt decyzji w sprawie zawarcia układu o wolnym handlu z Nową Zelandią. Umowa ta, gdy już wejdzie w życie, będzie miała znaczenie dla polskich przedsiębiorców, szczególnie z sektora rolnego.
Krzysztof ZalewskiForbes: Przechodzimy dziś w Europie rewolucję technologiczną, którą Korea i Chiny mają już za sobą
Rynek detaliczny jest jednym z obszarów gospodarki, gdzie nowe technologie mają niezwykle widoczny wpływ na życie ludzi. Uwydatniła to pandemia Covid-19, w trakcie której konsumenci na całym świecie musieli zmienić swoje nawyki zakupowe.
Andrzej PieniakAzjatech #95: Egzotyczny owoc zastąpi wieprzowinę?
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
“Vademecum przedsiębiorcy. Jak sprzedawać w Chinach?” nowym tytułem Wydawnictwa Instytutu Boyma!
Ogrom doświadczeń w zakresie rozwijania i prowadzenia działalności gospodarczej w Chinach połączony z eksperckim zapleczem Polskiego Centrum Studiów nad Prawem i Gospodarką Chin doprowadził do powstania tej unikalnej na polskim rynku pozycji wydawniczej.
RP: Rolnictwo i doradztwo – Uzbekistan może być ciekawym kierunkiem
Polska i Uzbekistan mają szansę na pogłębienie współpracy w dziedzinie rolnictwa. Dotyczy to edukacji wyższej i certyfikacji produktów, eksportu i produkcji w Uzbekistanie maszyn rolniczych, jak i wdrażania technik pozwalających na oszczędność wody.
Magdalena Sobańska-CwalinaTydzień w Azji #32: Czy USA zasiądą do negocjacji z Iranem?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #29: Pesymizm chińskich konsumentów
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Forbes: Czy jeśli Polska wykluczy chińskie firmy z budowy 5G, to Chiny zablokują polskie jabłka?
Pekin od lat współtworzy mit wielkiego chińskiego rynku, który mogą podbić polskie firmy. Wraz z polityką luzowania pandemicznych obostrzeń za Wielkim Murem, narracja ta powraca także przy okazji debaty o 5G w Polsce.
Patrycja PendrakowskaTydzień w Azji #226: Kryzys demograficzny dopadł ten kraj. Niedawno był najludniejszy
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.