Szczyt think tanków 17+1 w Lublanie, czyli czy Polska ma strategię wobec Chin?

W tym roku dominowały trzy główne tematy wymienione poniżej, z których każdemu poświęcono osobny panel. Trzeba zaznaczyć, że ze względu na ich równoczesność, opisany zostanie jedynie trzeci panel, w którym miałam możliwość uczestniczyć:
(a) współpraca w ramach 17+1 i jej kompatybilność ze współpracą na linii UE-Chiny;
(b) ocena obecnego stanu 17+1 i omówienie współpracy w zakresie rolnictwa, innowacji, cyfryzacji i energetyki;
(c) przyszłość współpracy 17+1 w latach 2020-2025.

W cieniu konfrontacji Pekin-Waszyngton

W stosunku do poprzednich edycji (Skopje 2018 i Pekin 2017) silniej można było odczuć napięcie związane ze sporem handlowym na linii Pekin-Waszyngton i planowaną budową sieci komórkowej 5G w różnych krajach europejskich, w czym swój udział planował Huawei.

Wypowiedzi chińskich przedstawicieli były dosyć asertywne, szczególnie przemówienie Zhao Baige, szefowej ciała doradczego partii w sprawach Pasa i Szlaku (BRI). Zdaniem mówczyni inicjatywa BRI ma przyczynić się do poprawy zarządzania wspólnymi problemami świata (global governance) i wprowadzić ulepszenia do systemów zarządzania. Jednym z kluczowych narzędzi do poprawy globalnej sytuacji ma być szeroko zakrojona współpraca w zakresie zaawansowanych technologii.

Odniosła się także do ogólnej sytuacji międzynarodowej, zwracając szczególną uwagę na potrzebę multilateralizmu. Na celowniku, choć nie bezpośrednio, znalazła się obecna administracja amerykańska, której działania jej zdaniem potęgują napięcie na linii Pekin-Waszyngton. To do USA odniosła się Zhao Baige, kiedy powiedziała, że: żaden kraj nie może kontrolować całego świata.

Zhao Baige podczas przemówienia wspominała okres swoich studiów na Uniwersytecie Cambridge. Zaznaczyła, że w czasach swojej młodości, udając się z profesorem Huang Pingiem (absolwent LSE i kierownik badań nad 17+1 w CASS) do British Museum, z bólem serca spoglądała na wywiezione z Chin eksponaty. Tą opowieść sprzed kilkudziesięciu lat można odczytać jako pewne nawiązanie i resentyment wobec polityki kolonialnej Wielkiej Brytanii, a współcześnie do wydarzeń rozgrywających się w Hong Kongu.

Czy mówimy o tym samym?

Do ciekawej wymiany zdań nastąpiło podczas trzeciego panelu poświęconego przyszłości 17+1. Przy omawianiu formatu współpracy wspomniany został jego aspekt polityczny. Jednak ambasador Huo Yuzhen, która pełni rolę specjalnego reprezentanta dla współpracy między Chinami, a Europą Środkową, stwierdziła, że 17+1 w ogóle nie jest związane z polityką. Jednak z perspektywy siedzących na sali ekspertów i pracowników naukowych fakt zapraszania co roku głów państw siedemnastu krajów regionu i podpisywania z nimi tzw. Guidelines ma wydźwięk polityczny. Pani Huo Yuzhen jednak temu zaprzeczyła.

Po dłuższej wymianie zdań doszliśmy do porozumienia podczas rozmowy z chińskimi i zachodnimi uczestnikami wydarzenia po zakończonym panelu. Otóż „aspekt polityczny” zostało zrozumiane przez stronę chińską jako inicjatywa posiadająca ambicje oddziaływania politycznego w regionie, jakby Chiny kierowały się ukrytą agendą podporządkowania sobie regionu. Właśnie temu stanowisku Chińczycy stanowczo zaprzeczyli. Była to ciekawa wymiana zdań pokazująca na wielu poziomach trudności z porozumieniem się w wielu sprawach między partycypującymi w 17+1 stronami.

Główną przeszkodą w komunikacji są trudności w podejmowaniu dyskusji dotyczących wartości, ideologii i systemów politycznych. Kiedy tylko rozpoczyna się rozmowa o transparentności chińskich przedsiębiorstw czy modelu zarządzania eksportowanego przez Pekin do krajów trzecich, jest ona szybko kończona formułą: to wewnętrzna sprawa Chin i krajów-gospodarzy.

Pekin będzie musiał się zmierzyć z trudnymi pytaniami i podjąć otwartą dyskusję. Na dłuższą metę chowanie głowy w piasek będzie miało odwrotny skutek, czego efektem jest mierzalny wzrost antychińskich nastrojów w wielu regionach świata. Chiny, aby nie budzić konsternacji na poziomie globalnym i budować swoją pozycję na arenie międzynarodowej w sposób zrównoważony, powinny znaleźć sposób na podjęcie dialogu na trudne tematy. W przeciwnym razie ich działania na coraz szerszą skalę będą blokowane, tak jak w przypadku głośnego pod koniec sierpnia amerykańskiego zaangażowania w wycofanie się ze sprzedaży ukraińskiego producenta silników samochodowych Motor Sicz chińskim kupcom.

Czy Polska ma strategię wobec Chin?

Z perspektywy polskiej najtrudniejszym elementem układania relacji z Chinami jest brak konkretnej strategii wobec Pekinu. Nie wykluczam, że istnieje, przygotowana przez wytrawnych dyplomatów, ale obecnie chyba leży w jednej z ministerialnych szuflad. Trudno nazwać strategią wyczekiwanie i niezajmowanie stanowiska.

Z jednej strony poszczególne ministerstwa i spółki skarbu państwa inwestują wiele w rozwijanie kontaktów gospodarczych ze Wschodem, niestety często z marnym skutkiem, tak jak w przypadku jabłek. Z drugiej strony na płaszczyźnie politycznej sygnały są niejednolite – zaczynając od opowiedzenia się po stronie USA w sprawie cyberbezpieczeństwa i 5G, po ciepłe przyjęcia chińskich polityków wysokiego szczebla w Warszawie.

Z jednej strony dominuje w analitycznych ośrodkach politycznych silnie krytyczne podejście do Chin, z drugiej strony co roku podpisywane są choćby kolejne wspólne stanowiska w sprawie 17+1, tzw. Guidelines. Silnie krytykowane są chińskie inwestycje w Europie i związane z nimi niebezpieczeństwo rozszerzania wpływów i nietransparentności systemu chińskiego, a Polska Agencja Inwestycji i Handlu zabiega o kapitał inwestycyjny (z Chin?), chwaląc się odnoszonymi sukcesami. Nie ma chińskich inwestycji – to źle, chińskie inicjatywy nie działają i nie przynoszą Polsce obiecanych fruktów. Są chińskie inwestycje – to źle, przynoszą ze sobą chiński model zarządzania i potencjalnie niosą ze sobą chińskie wpływy polityczne. Kolejny Instytut Konfucjusza, dofinansowanie od chińskich instytucji czy podpisanie umów między uczelniami? – to źle, ponieważ to narzędzie chińskich wpływów politycznych. Z drugiej strony światowej renomy uczelnie takie jak LSE przyjmują środki z Chin na renowację londyńskich sal, organizują w Pekinie szkoły letnie, a także coroczną uroczystość wręczenia dyplomów dla chińskich studentów z Londynu. Chyba warto politykę wobec Chin przemyśleć, od nowa sformułować i skoordynować.

Można założyć kilka scenariuszy budowania relacji z Chinami. na przykład silną krytykę Pekinu za prowadzoną politykę wewnętrzną i w związku z tym podjęcie decyzji o wyjściu z chińskich inicjatyw regionalnych i globalnych. Wówczas kierując się etycznością należałoby również zdecydować się na zminimalizowanie kontaktów z innymi państwami niedemokratycznymi bądź nie w pełni przestrzegającymi praw człowieka czy zasad liberalnych, np. z Arabią Saudyjską (mimo istotnych braków w przestrzeganiu praw człowieka USA mają z tym państwem dobre relacje). Szereg państw, które można tu wymienić jest bardzo długi, i niestety może się wydawać, że nie doniosła kwestia wartości i praw człowieka ma tu znaczenia. To Chiny ze względu na swoje wzrastające znaczenie, wpływy gospodarcze i oddziaływanie w przestrzeni międzynarodowej, bliskość z Rosją i konkurencyjność wobec USA  zostały umieszczone w centrum uwagi. 

Utrata regionalnej perspektywy

Obecnie dyskusje o 17+1 straciły regionalny charakter rozmawiania o potrzebach państw Europy Środkowo-Wschodniej, Bałkanów i nowo dołączonego członka, czyli Grecji. Dyskutuje się o wielkiej polityce i sporach na linii Waszyngton-Pekin. Z punktu widzenia młodego pokolenia wychowanego w okresie optymizmu związanego z dołączeniem Polski do UE w 2004 r., zastanawiająca jest ograniczona obecność UE w tych dyskusjach. Co ciekawe temat planu Junckera czy Euro-Asia Connectivity Strategy podnoszą przede wszystkim Chińczycy zainteresowani dobrymi relacjami z Brukselą.

Z perspektywy polskiej wypracowanie silnej regionalnej i unijnej strategii wobec Chin powinno być jednym z nadrzędnych celów polityki zagranicznej w obecnej sytuacji globalnej. Jednak w całym regionie EŚW to rozmowy o Waszyngtonie i amerykańskich wpływach są dużo żywsze, a z pola widzenia powoli traci się wizję dyskusji nad wspólnym programem rozwojowym dla naszego regionu. Dyskusje dotyczą przede wszystkim interesów poszczególnych państw w relacjach z Waszyngtonem, Pekinem czy Unią Europejską.

Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 2/2019

Patrycja Pendrakowska Analityk ds. polityki Chin, Tajwanu, Hong Kongu i innowacji. Doktorantka w Instytucie Filozofii UW. Ukończyła sinologię, etnologię, Kolegium MISH (filozofię), prawo finansowe i socjologię na UW, którą studiowała również na Ludwig-Maximilians Universität w Monachium. W latach 2017-2019 prezes Centrum Studiów Polska-Azja. Na przełomie 2016/2017 roku pracowała w Centrum Badań nad Bezpieczeństwem Akademii Sztuki Wojennej. Była wolontariuszka w dziale misji PAH.  W 2011 roku badała problemy migracji w Nepalu, w Institute of Integrated Development Studies w Katmandu.