Stosunki Chin i Indii cechuje z jednej strony kwitnąca współpraca gospodarcza, z drugiej zaś narastająca rywalizacja strategiczna. Ostatnie potyczki na granicy indyjsko-chińskiej dostarczyły argumentów tym w Delhi, którzy uważają Chiny za zagrożenie, a nie szansę dla rozwoju kraju. W czarnym scenariuszu może dojść do dalszego wzmocnienia oddziałów granicznych i częstszych konfrontacji między siłami, których umocnienia znajdują się coraz bliżej faktycznej granicy między państwami. Ze względu na silny antychiński resentyment opinii publicznej rządowi Modiego będzie trudniej podjąć rozmowy na wzór dwustronnego szczytu z Wuhanu w 2018 r., który przyczynił się do uspokojenia sytuacji po starciach w Doklamie (2017).
Krwawy wieczór, zimna noc
W nocy z 15 na 16 czerwca w zachodniej części pogranicza chińsko-indyjskiego zginęło kilkudziesięciu żołnierzy, najwięcej od 1975 r. Kilku z nich poniosło śmierć w walce, lecz ze względu na opóźnioną ewakuację rannych większość zmarła z powodu odniesionych ran i niskiej temperatury panującej nocą na tej górzystej pustyni. Straty Indii wynoszą wedle tamtejszych źródeł 20 zabitych i 76 rannych, strona chińska nie podała do wiadomości publicznej żadnych oficjalnych danych. Rzecznik chińskiego Dowództwa Teatru Zachodniego stwierdził jedynie, że walki doprowadziły do ofiar po obu stronach. Podobno Przewodniczący Xi zabronił informowania o stratach. Wedle mediów indyjskich, opierających się na anonimowych indyjskich źródłach wojskowych, Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza miała stracić 43 żołnierzy. Te informacje mają pochodzić z przechwyconej łączności strony chińskiej. Media, ani zewnętrzni obserwatorzy nie mają fizycznego dostępu do tych miejsc, bardzo oddalonych od zamieszkałych terenów, które dodatkowo są w rosnącym stopniu zmilitaryzowane.
Trudno na podstawie dostępnych źródeł odtworzyć z całą pewnością przebieg zajść. Zdaniem Pekinu od początku maja indyjska armia budowała w dolinie umocnienia w bezpośrednim sąsiedztwie terytoriów kontrolowanych przez Chiny. Strony są zgodne, że co najmniej od 6 czerwca trwał ustalony między oficerami obu stron proces deeskalacji napięcia w regionie. Zdaniem australijskiego ośrodka badawczego ASPI, opierającego się na analizie zdjęć satelitarnych, do starć doszło między grupami kilkuset żołnierzy z obu stron nad urwiskiem w rejonie punktu kontrolnego nr. 14 (Patrol Point 14). 15 czerwca patrol indyjski natknął się na samej linii kontroli na chińskie obozowisko, które miało być usunięte wedle wcześniejszych ustaleń. Walka miała się wywiązać właśnie podczas zwijania obozowiska. Wedle komentatorów indyjskich, kiedy indyjski patrol do niego wszedł, wpadł w zasadzkę zastawioną przez oddziały chińskie, w rezultacie czego wywiązała się tragiczna w skutkach walka. Natomiast według Pekinu starcia były efektem złamania postanowień z 6 czerwca, a indyjski oddział próbował zająć teren, którego kontrola uniemożliwiłaby patrolowanie okolicy przez Chińczyków.
Po zakończeniu walk obie strony dzięki otwarciu linii bezpośredniej komunikacji wojskowych i dyplomatów starały się ponownie deeskalować napięcie. Na razie brak informacji o późniejszych starciach. 19 czerwca strona chińska zwolniła 10 przetrzymywanych przez siebie indyjskich żołnierzy i wydała oświadczenie, w którym przerzuca odpowiedzialność za krwawe zajścia na Indusów i podkreśla swoje prawa do kontrolowania całości doliny rzeki Galwan.
Dlaczego Indusi i Chińczycy biją się na pałki i kamienie?
Zdarzenia z ostatniego tygodnia są kulminacją niepokojów, które miały miejsca od początku maja na linii faktycznej kontroli (Line of Actual Control– LAC) rozdzielającej tereny zajmowane przez Indie i Chiny. Przepychanki, bitwy na pałki i kamienie miały miejsce w rejonach Naku La w Sikkim, Pangong Tso, Hot Springs czy też we wspomnianej dolinie rzeki Galwan.
Z operacyjnego punktu widzenia do częstszych starć dochodzi ostatnio ze względu na relatywnie łatwiejszy dostęp do tych odludnych terenów. Rozbudowano infrastrukturę najpierw po stronie chińskiej, a w ostatnich latach także w Indiach. Dolina rzeki Galwan stała się miejscem strategicznym właśnie w momencie oddania drogi Darbuk-Shyok-Daulat Beg Oldie, prowadzącej o najdalej wysuniętych indyjskich przyczółków i pasa startowego. Kontrola nad doliną dawałaby możliwość śledzenia ruchu na drodze przez stronę chińską.
Nowe inwestycje w infrastrukturę pozwalają na większą mobilność wojsk pogranicznych oraz łatwiejsze ich zaopatrzenie. Nie bez znaczenia jest zapewne możliwość łatwiejszego namierzania jednostek sąsiada dzięki urządzeniom satelitarnym, w które inwestują niezależnie Indie i Chiny. Indiom może pomagać – choć to tylko spekulacje – porozumienie COMCASA z Waszyntonem z 2018 r., regulujące zasady wymiany danych wywiadowczych, w tym satelitarnych. Coraz większa fizyczna bliskość posterunków obu armii prowadzić może do coraz częstszych zadrażnień między nimi.
Jednak bardziej fundamentalnym powodem napięć indyjsko-chińskich, jest oczywiście kwestia granicy, której przebieg dzieli oba państwa od lat 40.-tych XX wieku, od powstania niepodległych Indii i komunistycznych Chin. Ciągnąca się na przestrzeni ok. 3440 km linia oddzielająca tereny pod kontrolą chińską i indyjską tylko na niewielkim odcinku ma status granicy, oficjalnie uznanej przez obie strony. Zarówno na zachodzie w regionie Ladakh, jak i na wschodzie na pograniczu bhutańskim, oba państwa roszczą sobie pretensje do terytoriów kontrolowanych przez sąsiada. W 1962 r. Chiny i Indie stoczyły nawet wojnę graniczną, która jest ważnym elementem polityki pamięci na Subkontynencie. Jeszcze paręnaście lat temu można było mieć nadzieję na wymianę terytoriów i trwałe ustalenie granicy, ale od tego czasu Indie i Chiny usztywniły stanowisko. Przy obecnym wysokim poziomie nastrojów nacjonalistycznych po obu stronach trudno wyobrazić sobie jakikolwiek kompromis.
W przeszłości zawarcie porozumień było możliwe. Uznanie linii faktycznej kontroli (LAC) po starciach z lat 60. i 70. zapobiegało ponownym eskalacjom konfliktu. Porozumienia z 1993 i 1996 ustalały zasady zachowania wojskowych w przypadku stwierdzenia obecności żołnierzy sąsiada na kontrolowanym przez siebie terytorium. Podstawową zasadą pozostaje powstrzymywanie się przed użyciem przemocy, w tym oczywiście broni palnej. Oddziały patrolujące granicę nie powinny być uzbrojone w broń palną. Porozumienie z 2013 r., podpisane przez ówczesnych przywódców obu państw, wprowadzało mechanizmy znacznie lepszej komunikacji między wojskowymi. Z powodu zasad zawartych w tych porozumieniach okresowe starcia pograniczników przeistoczyły się w bijatyki na pałki i kamienie (jak widać na przykład na filmie z sierpnia 2017 r.) .
Dzięki tym protokołom konflikt chińsko-indyjski jest zdecydowanie mniej intensywny niż na przykład indyjsko-pakistański. Krwawe wymiany ognia w nieodległej od Ladakhu Dolinie Kaszmirskiej są prawie codziennością. Wiosną 2019 r. doszło tam do bitwy powietrznej, użycia artylerii i bombardowania terytorium sąsiada. Dzięki protokołom regulującym postępowanie żołnierzy, gorącym liniom łączącym oficerów i polityków na granicy indyjsko-chińskiej znacznie mniejsze jest ryzyko niekontrolowanej eskalacji.
Stała presja
Jednak w ostatnich latach coraz częściej strona indyjska oskarża Chiny o naruszanie porozumień, mówiąc o setkach przekroczeń LAC rocznie. Dowodami są szczegółowe zdjęcia satelitarne. Wedle Delhi, oddziały chińskie wywierają stale presję, przesuwając faktycznie granicę i stawiając własną infrastrukturę na spornych terytoriach, jak ostatnio na brzegach Pangong Tso i w okolicy Hot Springs. U podstaw takiego postępowania leży prawdopodobnie przekonanie, że strona indyjska nie będzie miała możliwości odzyskania faktycznie zajętych terenów. Szczególnie często zdarza się to w rejonach, w których obie strony inaczej interpretują przebieg faktycznej linii kontroli. W niektórych okolicach taka różnica w interpretacji wynosi 30 km.
Lecz krwawe starcia tym razem nie odbyły się w miejscach szczególnie spornych. Wedle Manoja Joshiego z indyjskiego think tanku ORF region rzeki Galwan nie należał historycznie do tych terenów, gdzie obie strony spierały się o przebieg LAC, która nie jest drobiazgowo zdelimitowana.
Ta ciągła presja ze strony chińskiej jest zapewne pokłosiem asertywnej polityki Pekinu wobec wszystkich sąsiadów, wobec których Chiny mają roszczenia graniczne. Niepokoje na granicy indyjskiej współwystępują ze stałymi konfliktem na Morzu Południowochińskim i budową stałych baz na sztucznych wyspach. W ostatnich latach okresowo wzmagają się też niepokoje wokół spornych z Japonią wysp Senkaku/Diaoyu. Ostatnie ataki na cyfrową infrastrukturę Australii, przypisywane na antypodach przez opinię publiczną Chinom mogą świadczyć, iż asertywna polityka zagraniczna nie ogranicza się do najbliższego sąsiedztwa.
Wszystkie te konflikty i działania mają podbudowę w postaci ideologii zjednoczenia państwa i coraz silniej promowanego przez KPCh nacjonalizmu. Pod przywództwem Xi Jinpinga Chiny wydają się być gotowe do konfrontacji z sąsiadami, by uzyskać to, co Pekin uważa za ziemie chińskie. Dziś Chiny chcą osiągać spektakularnie i szybko cele osiągane w poprzednich dekadach cierpliwą dyplomacją i naciskiem.
W celu realizacji bardziej agresywnej polityki potrzebni są śmiali dowódcy. Do szczególnej nieustępliwości w zachodnim teatrze działań mógł chińskich żołnierzy zachęcić przykład Zhao Zongqi, który po starciach indyjsko-chińskich w Doklamie w 2017 r. (wtedy już w randze generała i dowódcy Teatru Wschodniego) dostał się do KC KPCh. Obecnie stoi on również na czele Dowództwa Teatru Zachodniego Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej i był podobno nieopodal miejsca zdarzeń w dolinie rzeki Galwan. Nawet jeśli więc tragiczne wydarzenia z 15 na 16 czerwca nie były wynikiem bezpośrednich rozkazów płynących od najwyższych oficerów ChALW, to taki przykład może rozpalać ambicję i wyobraźnię wojskowych.
W tym konkretnym przypadku brak przygotowanej chińskiej ofensywy propagandowej i defensywny ton pierwszych oświadczeń pekińskiego MSZ może świadczyć, iż zajścia nie były częścią szerszego, wcześniej przygotowanego planu. Z drugiej strony już 19 czerwca chińskie MSZ wydało oświadczenie, w którym podkreśliło prawa Chin do doliny rzeki Galwan, co ponownie zaogniło dyskusje. Zdaniem cytowanego przez “South China Morning Post” pekińskiego analityka wojskowego, intensywne ćwiczenia wojskowe w regionie miały być sygnałem dla Indii, że Państwo Środka nie zawaha się użyć siły w obronie swoich interesów.
Pekin nie podaje własnych strat i nie dementuje doniesień mediów indyjskich mówiących o kilkudziesięciu zabitych. Jednocześnie wszelkie komunikaty w sprawie zajść, ze szczególnym uwzględnieniem informacji o stratach chińskich, podobno są akceptowane przez Xi Jinpinga. W konsekwencji polityki jednego dziecka chińska opinia publiczna szczególnie mocno reaguje na straty w ludziach. Jednocześnie brak oficjalnego dementi do danych o chińskich stratach kilkudziesięciu żołnierzy pozwala rządowi w Delhi wycofać się z twarzą, bez konieczności przeprowadzenia odwetu, którego domaga się indyjska ulica.
Konsekwencje
Krwawe starcie w dolinie rzeki Galwan może mieć konsekwencje dużo poważniejsze niż lokalna potyczka. Nawet jeśli Chiny nie chciały doprowadzić do eskalacji i śmierci indyjskich żołnierzy, a jedynie metodą faktów dokonanych przesuwać granicę i budować strategiczne przewagi na terenie do ewentualnego wykorzystania w przyszłości (lub – wedle własnej wersji – jedynie powstrzymywać Indie przed robieniem tego samego), efekt starcia z połowy czerwca może być zupełnie odwrotny od oczekiwanego przez Pekin.
Po pierwsze, śmierć żołnierzy, ogłoszonych od razu męczennikami, wzmocnił i tak bardzo silne antychińskie nastroje w indyjskim społeczeństwie. Już co najmniej od lat 50.-tych i ucieczki Dalajlamy z Tybetu do Indii, politycy indyjscy starający się na ogół łagodzić napięcia z Pekinem znajdowali się pod silną presją indyjskiej ulicy domagającej się działań antychińskich. Rządowi Modiego może być trudno powrócić do nieformalnych szczytów Modi-Xi z lat 2018 i 2019, gdyż opinia publiczna domaga się obecnie większej transparentności co do ich przebiegu i zapadających na nich ustaleń.
Po drugie, nawet jeśli zajścia nie były zamierzone ze strony chińskiej, klimat nieufności między stronami może powodować, że Delhi będzie rozumiało je jako sygnał intencjonalnie wysłany przez Chiny. Wspomniany Manoj Joshi interpretuje chińską politykę w Ladakhu jako ostrzeżenie Pekinu, by nie zbliżać się zanadto z Waszyngtonem. Może to odnieść przeciwny skutek: Indie obawiające się chińskiej agresji będą zmuszone coraz bliżej współpracować z USA. Nie wróży to dobrze ani indyjskiej aktywności w ramach Szanghajskiej Organizacji Współpracy, ani przyszłości grupy BRICS, w której oprócz Indii i Chin zasiadają jeszcze skupione na wewnętrznych problemach Brazylia i RPA oraz Rosja. Ta ostatnia ostrożnie popiera Delhi i stara się łagodzić napięcia między stronami. Oddziały patrolujące granice mogą zostać wbrew porozumieniom ponownie uzbrojone – na co naciska przywódca indyjskiej opozycji – co znacznie podwyższy ryzyko ofiar w razie dalszych starć.
Po trzecie, ofiary po stronie indyjskiej wzmocniły głosy, by wykluczyć chińskie firmy z planów budowy strategicznej infrastruktury (w tym 5G) i indyjskiego rynku cyfrowego. Pojawiły się również opinie o konieczności sankcji na chińskie produkty, co doprowadziłoby do spadku obrotów handlowych szacowanych w 2018 r. na 97 mld USD. Sankcje nie wchodzą w grę, bowiem Indie są zbyt zależne od wwozu z Chin, które pozostają ich największym partnerem w imporcie. Mówiąc obrazowo, to one dostarczają indyjskim firmom komputery, dzięki którym Indusi mogą eksportować usługi cyfrowe. Ale ten sentyment i obawa przed utrudnieniami handlu w przyszłości może doprowadzić do poszukiwania przez indyjskich importerów alternatywnych dostawców.
Prężące muskuły Chiny robią od dawna w Delhi jak najgorsze wrażenie. Przelana krew indyjskich żołnierzy sprawi zapewne, że antychińskie nastroje będą się pogłębiać.
Krzysztof Zalewski Analityk ds. Indii i energetyki. Obecnie członek Zarządu Fundacji Instytut Studiów Azjatyckich i Globalnych im. Michała Boyma oraz redaktor „Tygodnia w Azji” (wydawanego wspólnie z portalem wnp.pl). Pisze o polityce zagranicznej i transformacjach ery cyfrowej w Indiach i Australii. Poprzednio pracownik Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej w Wiedniu, Biura Spraw Zagranicznych Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu RP oraz Ośrodka Studiów Wschodnich w Warszawie
czytaj więcej
Tydzień w Azji: Gulnora Karimowa – koniec marzeń, koniec nadziei
Gulnora Karimowa, córka byłego prezydenta Uzbekistanu Islama Karimowa, znów znalazła się w centrum uwagi mediów. Uzurpująca sobie pozycję następcy swojego ojca, który przez 27 lat bezwzględnie rządził republiką, Gulnora poniosła spektakularną porażkę w realizacji swoich nadmiernych ambicji.
Jerzy Olędzki„Drugi dzień zwycięstwa” - tak ustąpienie premierki Bangladeszu Sheikh Hasiny określił jej tymczasowy następca, Muhammad Yunus. Co stało za największą od ponad dziesięciolecia zmianą w banglijskiej polityce i jakie może mieć konsekwencje?
Jakub JessaTydzień w Azji #253: Rozboje na Morzu Czerwonym będą nas dużo kosztować
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #48: Uzbekistan krajem 2019 roku. Reformy kuszą międzynarodowych graczy
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Zmiana na stanowisku Prezydenta USA będzie miała ogromny wpływ także na sytuację wielu pozostałych państw świata, w których Amerykanie odgrywają ważną rolę. Nie inaczej jest w przypadku Korei Południowej, gdzie zarówno rządzący jak i świat biznesu przygotowują się do nowego formatu relacji z największym mocarstwem świata.
Andrzej PieniakAzjatech #48: Jak walczyć z epidemią i nie naruszać prywatności?
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #26: Japońscy dostawcy podzespołów samochodowych łączą siły
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #40: GoJek wchodzi do rządu
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Jak narracje strategiczne wpływają na ocenę polityki?
(Subiektywny) przegląd wybranych artykułów badawczych dotyczących stosunków międzynarodowych w regionie Azji i Pacyfiku publikowanych w wiodących czasopismach naukowych.
Anna GrzywaczTydzień w Azji #155: Czy szczyt potęgi Chiny mają już za sobą?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Will 2023 be the year of improving relations between Albania and South Korea?
In April 2021, the 30 years of establishing diplomatic relations between the Republic of Korea (ROK) and Albania was officially organized in the South Korean embassy in Athens, the capital of Greece. The localization of these official festivities perfectly pictured the nature of the relations between these two countries.
Nicolas LeviChiny kształcą najwięcej na świecie studentów w naukach ścisłych, technologicznych, inżynierii i matematyce (STEM). To niewątpliwie dobry trend dla nowoczesnej gospodarki, zwłaszcza w obliczu technologicznych ambicji Pekinu.
Paweł BehrendtTydzień w Azji: Korea Południowa w światowym wyścigu technologicznym- standard 6G już w 2026 roku?
Na początku sierpnia tego roku premier Korei Południowej Chung Se-kyun przedstawił rządową strategię wsparcia krajowego przemysłu technologicznego w badaniach nad rozwojem kolejnej generacji sieci komórkowej, mającej zastąpić dopiero co wprowadzony standard 5G.
Andrzej PieniakTydzień w Azji #109: Unijny handel. Chiny wysforowały się przed peleton. Na stałe?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Forbes: Nadchodzi exodus? Inwestorzy wycofują pieniądze z Chin
Obawy związane z konsekwencjami napięć w relacjach chińsko-amerykańskich i zacieśniania kontroli nad gospodarką przez Pekin nie odstraszały do tej pory inwestorów od rozpoczynania kolejnych projektów w Chinach.
Paweł BehrendtAzjatech #114: Miasto-państwo buduje światową stolicę innowacji
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Kirgistan boryka się z niedoborami prądu. Cierpi na tym mały i średni biznes
Narodowy Holding Energetyczny, główny dostawca prądu w Kirgistanie, oficjalnie potwierdził, że niedobór wody będzie powodował konieczność czasowego wyłączania prądu w ośrodkach miejskich, aby zapewnić ciągłość funkcjonowania zakładów przemysłowych, których udział w zużyciu prądu wynosi 30 proc.
Jerzy OlędzkiRP: Dwie indyjskie umowy liberalizujące handel na horyzoncie. Wnioski dla Europy?
Coraz bardziej realne staje się zawarcie umowy handlowej Unia Europejska - Indie. Dlatego warto wyciągać wnioski z zakończonych niedawno negocjacji Indii ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i Australią.
Krzysztof ZalewskiTydzień w Azji#19: Kontrolowana zmiana władzy w Kazachstanie
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze piszemy między innymi o przedterminowych wyborach prezydenckich w Kazachstanie, wynikach wyborów w Indiach oraz o potencjalnej konkurencji dla Chin w obróbce metali ziem rzadkich.
Zmiany na Jedwabnym Szlaku: dokąd zmierza Azja Centralna?
Debata Instytutu Boyma poświęcona miejscu Azji Centralnej w światowej gospodarce i możliwościach Polski zaistnienia w tym regionie.
Kirgistan. Od ułomnej demokracji do współczesnego chanatu?
Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie wydarzeń, które zapoczątkowały rozruchy społeczne w 2020 r. i w konsekwencji wyniosły do władzy stosunkowo mało znanego polityka, jakim był wtedy Sadyra Żaparowa.
Jerzy OlędzkiTydzień w Azji #235: Nieduży kraj staje się areną rywalizacji azjatyckich mocarstw
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #88: Takiej stalowni jeszcze na świecie nie było
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #96: Przesył energii bez kabla. Prace nad przełomową technologią
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.