Do czego potrzebne są kobiety w polityce, czyli skutecznie zażegnany skandal w Uzbekistanie z Polką w roli głównej

Polki nieczęsto staja się bohaterkami doniesień medialnych w Azji Centralnej. W lutym 2021 r. jednak było inaczej. Historia Agnieszki Pikulickiej – Wilczewskiej – dziennikarki „rozgrzała” nagłówki tamtejszych portali informacyjnych. Co ważniejsze, „między wierszami” opowiedziała wiele na temat współczesnego Uzbekistanu i roli kobiet w polityce.

Informacje pozornie „Pudelkowe”

Agnieszka Pikulicka-Wilczewska, jak sama o sobie pisze, jest pochodzącą z Polski niezależną dziennikarką. Studiowała w Wielkiej Brytanii i Federacji Rosyjskiej. Jak informuje na Twitterze, obecnie jest jedynym dziennikarzem anglojęzycznym na stałe mieszkającym w Uzbekistanie. Z jej pracy korzystają m.in. znane media zagraniczne. Wśród nich są np. Al Jazeera English, The Guardian, The Diplomat, Eurasianet. Pikulicka-Wilczewska zajmuje się „polityką i społeczeństwami przestrzeni poradzieckiej, Azji Południowej i Bliskiego Wschodu”, przemianami zachodzącymi w Uzbekistanie, kwestiami społecznymi i środowiskowymi w Afganistanie. Interesuje się również ruchami ultraprawicowymi w Europie Środkowej i Wschodniej (Pikulicka-Wilczewska, 2021a). 

O osobie Agnieszki Pikulckiej-Wilczewskiej w Uzbekistanie stało się szczególnie głośno po jej wpisach zamieszczonych w mediach społecznościowych. Pierwszego lutego 2021 r. dziennikarka za pośrednictwem Twittera informowała, że po sześciu miesiącach Ministerstwo Spraw Zagranicznych Uzbekistanu ostatecznie odrzuciło jej wniosek o akredytację. Mimo że jak twierdziła, zgodnie z prawem miało na to dwa miesiące. Oficjalnym powodem negatywnej decyzji było to, że pracowała dla innych mediów, nie tylko tych, dla których była akredytowana. Pikulicka-Wilczewska opowiadając o jej relacjach z tamtejszym MSZ poszła o krok dalej. Opowiedziała, że w 2020 r. uzyskała akredytację i przydzielono jej osobę kontaktową w MSZ o imieniu Rustam. Jak pisała na Twitterze: „Na początku wydawał się pomocny, ale szybko stało się jasne, że interesuje go coś więcej niż tylko praca. Próbował mnie pocałować i mimo że został odrzucony, wysyłał mi wiadomości z ofertami spotkania. Nadal wysyłał mi wiadomości, których nie chciałam otrzymywać, więc po kilku dniach grzecznie wyjaśniłam, że nie interesują mnie żadne kontakty poza pracą. Jego reakcja: dlaczego? czy masz chłopaka?” (…) „Po zakończeniu molestowania seksualnego zaczęła się presja”. Na początku Rustam poprosił dziennikarkę o napisanie „pozytywnego artykułu o kwarantannie, ponieważ „jest za dużo negatywnych wiadomości””. Ta jednak była poza krajem i odmówiła. W sierpniu 2020 r. ponownie namawiał ją do napisania pozytywnego artykułu. Dziennikarka jednak dostrzegała wiele problemów z którymi borykało się wówczas uzbeckie społeczeństwo i nie zdecydowała się na zrealizowanie tego oczekiwania. Rustam miał wówczas zarzucić jej brak obiektywizmu i to, że nie jest dziennikarzem. Ona natomiast poinformowała go, że napisze na niego skargę, co uczyniła dzień później (Pikulicka, 2021b).

Dyplomacja penisowa

Pikulicka-Wilczewska decydując się na upublicznienie sprawy w mediach społecznościowych sporo zaryzykowała. Jej komunikaty uzyskały ogromny rozgłos. Stały się inspiracją dla twórców memów. Pytanie Rustama o to czy ma chłopaka znalazło się w „dymku” pewnej grafiki. Ten prześmiewczy mem ukazywał A. Pikulicką-Wilczewską z polskimi barwami narodowymi na sukience, siedzącą obok mężczyzny w kształcie penisa. W dłoni trzymał on akredytację (Pikulicka, 2021c).

Dziennikarka na łamach Twittera zauważyła, że osoby prywatne, prawnicy, organizacje i ambasady zaoferowały jej swoje wsparcie (Pikulicka, 2021b). Wedle doniesień uzbeckiej służby RFE/RL (Radia Wolna Europa/Radia Wolność) w sprawę dziennikarki zaangażowali się Hugh Williamson – dyrektor Human Rights Watch na Europę i Azję Środkową oraz Tim Torlot – ambasador Wielkiej Brytanii w Uzbekistanie (RFL/RL’s Uzbek Service, 2021). Co ciekawę problem Pikulickiej-Wilczewskiej szeroko komentowały media uzbeckie. Wśród nich warto wymienić portale: kun.uz, gazeta.uz. Portal podrobno.uz zdecydował się nawet na przeprowadzenie z nią wywiadu. Władze uzbeckie również nie pozostały obojętne. Pierwszoplanową rolę w tym względzie odegrała pierwsza dama tamtejszej polityki – przewodnicząca Senatu i Komisji ds. Równości Płci Republiki Uzbekistanu – Tanzila Narbajewa. Już drugiego lutego zakomunikowała na swoim koncie Telegram, że taki incydent „jest absolutnie nie do przyjęcia zarówno w Uzbekistanie, jak i w jakimkolwiek innym kraju”. Stwierdziła, że Agnieszka Pikulicka-Wilczewska informując o sprawie pokazała swoją odwagę oraz, że incydent zostanie dokładnie zbadany. Zapewniła o podjęciu odpowiednich środków i ukaraniu winnych. Jednocześnie zauważyła, że sprawa nie powinna negować wszystkich reform, które zostały przeprowadzone w republice w ostatnich latach (Narbaeva, 2021). Za słowami Narbajewej poszły działania. Problem Pikulickiej-Wilczewskiej miał pozytywne rozwiązanie. Służba prasowa uzbeckiego resortu spraw zagranicznych poinformowała, że trzeciego lutego 2021 r. dziennikarka uzyskała akredytację jako korespondent kanału telewizyjnego „Al Jazeera” (Katar) w Uzbekistanie. Dzień wcześniej odbyło się spotkanie sekretarza prasowego MSZ A. Chojimetowa z Agnieszką Pikulicką-Wilczewską. Dziennikarkę przeproszono za incydent i poinformowano również, że wspomniany wcześniej pracownik MSZ został wyrzucony z jego struktury (AsiaPlus, 2021).

Zmiany w Uzbekistanie mają również twarz kobiety

Za prezydentury Szawkata Mirzijojewa (która rozpoczęła się w II połowie 2016 r.) stopniowo poprawia się rola społeczeństwa obywatelskiego i mediów. W rankingu 2020 World Press Freedom Index Uzbekistan zajął 156 miejsce. W 2017 r. otrzymał 169 lokatę. Dla porównania, Polska spadła z 54. pozycji na 62. (Reporters Without Borders, 2021a, b). Raczej mało prawdopodobne, aby w czasach rządów poprzednika Mirzijojewa – Islama Karimowa skandal z Pikulicką-Wilczewską mógł być tak szeroko komentowany przez media uzbeckie. Analiza doniesień medialnych wyraźnie wskazuje na to, że w Uzbekistanie w ostatnich latach przeprowadzono wiele reform na różnych płaszczyznach. Pod koniec 2019 r. The Economist przyznał Uzbekistanowi tytuł „kraju roku”. Jak pisano wówczas na łamach tego magazynu po odwołaniu szefa służby bezpieczeństwa państwa w 2018 r. rozpoczęto reformy, które przyspieszyły. Rząd uzbecki w dużej mierze położył kres pracy przymusowej, a słynne więzienie Jaslyk zostało zamknięte. Zagraniczni dziennikarze dostali możliwość wjazdu do kraju. Redakcja The Economist podkreślała, że przed Uzbekistanem jest wciąż wiele wyzwań, ale żaden inny kraj nie przebył w 2019 tak długiej drogi jak właśnie on (The Economist, 2019). Szczególnie widoczne są działania władz na arenie międzynarodowej. Uzbekistan bez wątpienia poprawił swoje relacje z sąsiadami i stara się zachęcać turystów zagranicznych do podróży po tym niezwykłym kraju. Faktem jest, że coraz więcej znanych marek zagranicznych jest tam widocznych i przedsiębiorcy z różnych państw decydują się na nowe projekty w Uzbekistanie. Jak pokazują dane Światowego Raportu Inwestycyjnego UNCTAD 2020, napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Uzbekistanu nabrał dużej dynamiki. Napływ BIZ w 2019 roku był o prawie 266% większy niż rok wcześniej (United Nations, 2020).

Sprawa Agnieszki Pikulickiej-Wilczewskiej pokazuje, że przed Uzbekistanem nadal pozostaje wiele wyzwań. Zmiana priorytetów polityki zagranicznej jak widać nie jest tożsama ze zmianą mentalności urzędniczej. Fakt, że w sprawie szybko wypowiedziała się przewodnicząca senatu – Tanzila Narbajeva pokazuje jednak, że „na górze” jest świadomość co do tego, że „otwarcie kraju na świat” wymaga przemodelowania sposobów działania. Tanzila Narbajewa swoją szybką reakcją na problem dziennikarki wykonała doskonały ruch. Pokazała jednocześnie, dlaczego w polityce ważne są kobiety. Żaden meżczyzna – polityk nie mógłby lepiej zażegnać ww. skandalu. Tanzila Narbajewa jest w Uzbekistanie postacią wyjątkową. W 2019 r. jako pierwsza kobieta w tym kraju zasiadła w fotelu przewodniczącej izby wyższej parlamentu. Tym samym stała się drugim najważniejszym politykiem w kraju po prezydencie (Турдимов, 2019). To pokazuje, że w czasie prezydentury Mirzijojewa zauważono w Uzbekistanie potrzebę zwiększenia rangi kobiet w życiu społeczno-gospodarczym kraju. Jednak płeć piękna nadal pozostaje daleko w tyle za mężczyznami w większości dziedzin poza służbą zdrowia i edukacją. Oficjalne dane pokazują, że mniej niż 12% sędziów i szefów korporacji to kobiety – a dla członków samego rządu liczba ta spada do 5% (Morgan, 2020). Wkrótce po objęciu przez Tanzilę Narbajewą urzędu senat zatwierdził ustawę o ochronie kobiet przed przemocą, utworzono Komisję ds. Kobiet i Równouprawnienia. Wznowiono także transmisje na żywo z posiedzeń (Repost.uz, 2020). Na początku 2020 r. Narodowa Agencja Informacyjna Uzbekistanu wybrała ją „Człowiekiem 2019 roku”. Narbajewę doceniono w kategorii – „Najbardziej aktywnego działacza państwowego” (uza.uz, 2020). W grudniu 2020 r. jako przedstawicielka Uzbekistanu uczestniczyła w historycznym wydarzeniu jakim było pierwsze spotkanie w sprawie powołania Dialogu Liderek Azji Centralnej. Tanzilę Narbajewą wybrano na przewodniczącą tego nieformalnego stowarzyszenia na 2021 r. Sama inicjatywa natomiast stała się „zupełnie nową platformą konsultacyjną dla rozwoju współpracy regionalnej” (Gazeta, 2020).

W ekskluzywnym wywiadzie dla portalu repost.uz Tanzila Narbajewa pytana o różnicę pomiędzy kobietami – politykami a mężczyznami, stwierdziła, że taka istnieje „tylko na poziomie psychologicznym”. Wg niej kobieta „ceni sobie spokój, porządek, stabilność. Jest bardziej wrażliwa na problemy społeczne. Globalna polityka wymaga elastyczności i dyplomacji, cierpliwości i chęci do kompromisu. Wszystkie te cechy są charakterystyczne dla kobiet w znacznie większym stopniu niż dla mężczyzn.” (repost.uz, 2020). Nie sposób się nie zgodzić z powyższym stwierdzeniem.

Uwagi końcowe

Czemu właściwie ma służyć polityka? Czy osiąganiu własnych korzyści, utrzymaniu władzy, czy może jednak rozwiązywaniu nabrzmiałych problemów społecznych i gospodarczych? Wydaje się, że z punktu widzenia przeciętnego obywatela najlepiej byłoby, żeby polityka była jednak roztropną troską o dobro wspólne. Sprawa Agnieszki Pikulickiej-Wilczewskiej pokazała, że choć polityka jest generalnie zdominowana przez mężczyzn i to nie tylko w Uzbekistanie, kobiety powinny mieć w niej więcej do powiedzenia niż obecnie. W wyżej opisanym skandalu to właśnie dwie kobiety odegrały ważne role. Polka zasygnalizowała problem, a Uzbeczka zapewne nie pozwoliła, aby sprawę „zamieciono pod dywan”. Może stało się tak właśnie dlatego, że dzięki wrodzonej sobie większej skłonności do empatii kobiety są w stanie dostrzegać problemy, których mężczyźni zdają się nie uznawać za istotne.

Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 7/2021

Magdalena Sobańska-Cwalina Analityk ds. Azji Centralnej, członek Zarządu Fundacji Instytut Studiów Azjatyckich i Globalnych im. Michała Boyma, doktor nauk ekonomicznych (temat rozprawy doktorskiej: „Instytucjonalne uwarunkowania działalności polskich przedsiębiorstw przemysłu materiałów budowlanych na rynkach wschodnich”). Prywatnie pasjonatka muzyki klasycznej.