Analizy

Nie tylko testy i maseczki: historia polsko-wietnamskiej wzajemnej pomocy

Z inicjatywy podjętej przez społeczność wietnamską w Polsce oraz wietnamskich absolwentów polskich uczelni, do naszego kraju popłynęło wsparcie ze strony Wietnamu - kraju, który z zagrożeniem płynącym ze strony Sars-Cov-2 radzi sobie niezwykle skutecznie.

Instytut Boyma 04.04.2020

W chwili obecnej Polska, podobnie jak znaczna część świata, zmaga się z wyzwaniami związanymi ze zwalczaniem pandemii spowodowanej przez nowego koronawirusa COVID-19. Jednym z najpoważniejszych wyzwań są braki w zakresie sprzętu ochronnego dla personelu medycznego oraz testów pozwalających stwierdzić zakażenie wirusem. Z inicjatywy podjętej przez społeczność wietnamską w Polsce oraz wietnamskich absolwentów polskich uczelni, do naszego kraju popłynęło wsparcie ze strony Wietnamu – kraju, który z zagrożeniem płynącym ze strony Sars-Cov-2 radzi sobie niezwykle skutecznie. Udzielana obecnie przez Wietnamczyków pomoc nie jednak odosobnionym przypadkiem, lecz wpisuje się w szeroki wachlarz relacji, współpracy, wsparcia i wzajemnej inspiracji, rozwijających się pomiędzy obydwoma krajami od dziesięcioleci.

W ostatnich dniach przez polskie media przewinęła się wiadomość o wsparciu, udzielonym Polsce przez Wietnamczyków w zakresie walki z zagrożeniem płynącym ze strony COVID-19. Wsparcie to przyjęło bardzo konkretną postać: z Wietnamu przyleciał do Polski samolot, transportujący cztery tysiące testów wykrywających obecność wirusa Sars-Cov-2 oraz kombinezony i rękawiczki ochronne dla personelu medycznego. Inicjatywa została zorganizowana i sfinansowana przez kilka środowisk: firmę VIFON, przedstawicieli społeczności wietnamskiej w Polsce, jak również grupę absolwentów polskich uczelni, skupiającą osoby studiujące w Polsce w czasach PRL. Należy nadmienić, iż Wietnam jest jednym z państw, które radzą sobie z epidemią – jak do tej pory – sprawnie i skutecznie. Dzięki szybkiemu zastosowaniu zdecydowanych środków, takich jak skrupulatne monitorowanie szerokiej sieci kontaktów osób zakażonych oraz szeroko zakrojone i rygorystycznie egzekwowane nakazy kwarantanny, w połowie lutego Wietnam mógł się poszczycić niezwykłym osiągnięciem: spośród  ogółu 16 osób, u których wykryto zakażenie koronawirusem, wszyscy odzyskali zdrowie. Jakkolwiek obecnie kraj ten zmaga się z drugą falą zachorowań, liczba osób zainfekowanych COVID-19 nadal pozostaje niezwykle niska (227 – stan na dzień 02.04.2020); nie odnotowano również ani jednego przypadku śmierci.

Wspomniana powyżej akcja pomocowa nie była jedyną podjętą przez Wietnamczyków inicjatywą rzecz prowadzonej w Polsce walki z koronawirusem. Liczne restauracje wietnamskie na terenie całej Polski podejmowały działania wspierające polskich lekarzy przez dostarczanie im posiłków; organizowano również zbiórki pieniędzy na rzecz zakupu sprzętu medycznego. Przedsiębiorcy wietnamscy udzielili wsparcia szpitalowi w Brodnicy, którego dyrektor apelowała o wsparcie w obliczu poważnych braków w wyposażeniu w zakresie środków umożliwiających walkę z wirusem.

Ważnym kontekstem, pozwalającym zrozumieć i docenić włączenie się polskich Wietnamczyków w działania na rzecz zwalczania pandemii, jest fakt, iż nie jest on jednostkowym przypadkiem, lecz stanowi element złożonej sieci przepływów kulturowych, społecznych i ekonomicznych, które od dekad występują pomiędzy dwoma krajami.

Owe szczególne związki między Polską a Wietnamem sięgają lat 1950. W roku 1950 zostały  nawiązane formalne relacje dyplomatyczne pomiędzy Polską Republiką Ludową, a Demokratyczną Republiką Wietnamu. Począwszy od 1954 roku, wraz z zakończeniem I wojny indochińskiej, podczas której pomocy Wietnamowi udzielali przede wszystkim komuniści chińscy, Związek Radziecki – a wraz z nim, pozostałe państwa Bloku Wschodniego – stały się najważniejszymi sojusznikami komunistycznego Wietnamu.  Pomoc kierowana ku temu krajowi przez dziesięciolecia zimnej wojny miała zróżnicowany charakter i obejmowała zarówno działania militarne, rozwojowe jak i humanitarne. Z polskiej perspektywy, najistotniejszym przejawem owych więzi socjalistycznego braterstwa był udział Polski w dwóch komisjach pokojowych: Międzynarodowej Komisji Nadzoru i  Kontroli  w roku 1954 oraz  Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru w 1973, które miały za zadanie pilnować – odpowiednio – przestrzegania postanowień układów genewskich oraz paryskich, mających zakończyć I i II wojnę indochińską.

W zakresie działań humanitarnych, ważnym wydarzeniem była inicjatywa budowy szpitala imienia Przyjaźni Polsko-Wietnamskiej w mieście Vinh (odbudowanego w latach 1980-tych  przy udziale polskich środków finansowych). Z kolei, do najbardziej znaczących działań kulturalnych zaliczyć należy udział polskich specjalistów w odbudowie ruin kompleksu świątynnego Czamów w Mỹ Sơn oraz zabytkowego miasta Hội An, w której to miejscowości do dzisiaj stoi pomnik architekta Kazimierza Kwiatkowskiego.

Najtrwalszym owocem owych więzi „socjalistycznego braterstwa” okazało się być uformowanie społeczności wietnamskiej w Polsce. Począwszy od połowy lat 50., Wietnamczycy przyjeżdżali do Polski w charakterze studentów zagranicznych, jak również doktorantów oraz osób kierowanych na szkolenia zawodowe. Po powrocie do Wietnamu znaczna część z nich jako osoby posiadające cenione umiejętności zawodowe pełniła rolę czołowych specjalistów w kluczowych dziedzinach gospodarki na czele z górnictwem i przemysłem stoczniowym,  bądź też objęła istotne stanowiska w strukturze władzy.

Wraz z upadkiem komunizmu w Polsce charakter społeczności wietnamskiej zmienił się znacząco.  Korzystając z nawiązanych w czasach zimnej wojny więzi i kontaktów wynikających z obecności w Polsce części spośród dawnych studentów, do naszego kraju przyjeżdżały tysiące Wietnamczyków w poszukiwaniu możliwości zarobkowych. Spora część żyjących obecnie w Polsce wietnamskich biznesmenów wywodzi się właśnie ze środowiska dawnych absolwentów polskich uczelni – przykładowo, założyciel firmy VIFON, która wspomogła Polskę w czasach walki z koronawirusem, Tào Ngọc Tú, jest absolwentem Politechniki Gdańskiej.

Istotnym rysem cechującym środowisko Wietnamczyków, którzy ukończyli studia w Polskiej Republice Ludowej, jest obecny wśród nich etos wdzięczności wobec kraju, w którym zdobyli wyższe wykształcenie. Jest on szczególnie widoczny w działalności Towarzystwa Przyjaźni Wietnamsko-Polskiej – organizacji działającej w Wietnamie w ramach sieci „towarzystw przyjaźni”, afiliowanych przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Działacze Towarzystwa, którego człon stanowią osoby studiujące w Polsce w latach 1960. i 1970., od lat podejmują i obejmują swoim patronatem działania na rzecz współpracy społecznej i kulturalnej, na czele z tłumaczeniem literatury polskiej na język wietnamski, oraz organizowaniem rozmaitych wydarzeń kulturalnych, często we współpracy z ambasadą RP w Hanoi. Dzięki ich wysiłkom, na język wietnamski przetłumaczono kanon polskiej klasyki literackiej (w tym dzieła Henryka Sienkiewicza, Bolesława Prusa oraz Adama Mickiewicza), jak również liczne współczesne dzieła z zakresu literatury popularnej – książki Małgorzaty Musierowicz, Janusza L. Wiśniewskiego oraz Katarzyny Grocholi.

Należy zauważyć, iż działania wspierające i pomocowe, jak również szeroko rozumiane przepływy kulturowe pomiędzy Polską a Wietnamem, nie są ograniczone do powiązań nawiązanych w ramach więzi socjalistycznego braterstwa. Świadczona przez Wietnamczyków pomoc w obliczu koronawirusowej pandemii oprócz działań podejmowanych przez „oficjalne” organizacje – takie jak umiejscowione w Wietnamie Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Wietnamskiej czy też działające w Polsce organizacje wietnamskich przedsiębiorców – obejmuje również  szereg oddolnych akcji, podejmowanych przez właścicieli restauracji oraz przedsiębiorców różnego szczebla. Akcja pomocowa skierowana ku szpitalowi w Brodnicy została zorganizowana między innymi przez przedsiębiorców skupionych w Facebookowej grupie UWAGA, krytycznej wobec władz Socjalistycznej Republiki Wietnamu. Przykładowo, do akcji włączył się Phan Châu Thành – jeden z organizatorów  protestów przeciwko polityce wietnamskich władz wobec kryzysu ekologicznego związanego z wyciekiem przemysłowych zanieczyszczeń z tajwańskiej fabryki (2016 r.) oraz prawu umożliwiającemu zacieśnienie kontroli władz nad użytkowaniem Internetu (2018 r.).

Polscy Wietnamczycy stanowią grupę zróżnicowaną pod względem politycznych uwarunkowań i zapatrywań. Istotnymi aktorami w społeczności są stowarzyszenia działające we współpracy z Ambasadą Wietnamu i powiązane z wietnamskim systemem politycznym, jako przynależące do „parasolowej” organizacji skupiającej rozmaite stowarzyszenia społeczne w Wietnamie – Frontu Narodowego (Mặt Trận Tổ Quốc). Jednakże w społeczności wietnamskiej obecni są również aktywiści krytyczni wobec aktualnej sytuacji politycznej panującej w Wietnamie. Zjawisko to odnosi nas do jeszcze innego wymiaru przepływów pomiędzy Polską a Wietnamem.

Aktywizm na rzecz demokratyzacji Wietnamu pojawił się w Polsce w końcu lat 1990, kiedy to dawni studenci oraz migranci zarobkowi w odpowiedzi na utworzenie czasopisma „Quê Việt”, wydawanego pod patronatem ambasady Wietnamu i prezentującego „oficjalną” wizję wietnamskiej historii i współczesności, podjęli inicjatywę stworzenia alternatywnego wydawnictwa promującego wartości demokratyczne. Środowisko skupione wokół czasopisma „Dàn Chim Việt” – wydawanego w latach 1999-2006 w wersji papierowej – w swoich programowych manifestach otwarcie deklarowało, iż doświadczenia Polski, która z sukcesem przeszła przez proces transformacji ustrojowej, stanowią dla nich źródła inspiracji. Podczas odbywającej się w Warszawie w 2006 roku konferencji „Chleb i Wolność”, w której uczestniczyli wietnamscy dysydenci z różnych krajów, powołana została organizacja o nazwie „Wietnamski Komitet Obrony Robotników”, zaś prelegenci występujące na konferencji przywoływały tradycję Solidarności i opozycji demokratycznej jako wzór do naśladowania.

Z kolei w ostatnich latach, najważniejszą platformą wokół której gromadzą się wietnamscy aktywiści prodemokratyczni, jest Facebook. Popularna wśród polskich Wietnamczyków (licząca 28 tysięcy członków) grupa UWAGA-Người Việt ở Ba Lan, pełniąca rolę źródła informacji odnośnie realiów dotyczących pobytu w Polsce, stanowi zarazem przestrzeń społecznej mobilizacji wokół kwestii uznawanych za palące i wymagające reakcji. Począwszy od 2014 roku, kiedy to ekspansywna polityka Chin na Morzu Południowochińskim zaowocowała szeregiem protestów organizowanych zarówno w samym Wietnamie jak i wśród wietnamskiej diaspory, polscy Wietnamczycy wielokrotnie manifestowali i pikietowali w reakcji na dziejące się w Wietnamie wydarzenia. W czerwcu 2016 roku pod ambasadą Wietnamu odbyła się pikieta mająca na celu zwrócenie uwagi na problem zanieczyszczenia wód przybrzeżnych Wietnamu przez tajwańską fabrykę Formosa i brak odpowiednich reakcji wietnamskich władz na ową sytuację. W wypowiedzi dla Gazety Wyborczej, jeden z działaczy uzasadnił podjęcie tej inicjatywy w następujący sposób: „Korzystamy z tego, że w Polsce jest swoboda wypowiedzi i demonstracji, by upomnieć się o prawdę”. Prodemokratyczni aktywiści wietnamscy deklarują, iż funkcjonowanie w społeczeństwie demokratycznym, którym jest Polska, stanowi dla nich istotnym źródłem inspiracji. Część spośród działaczy włącza się także w działania w ramach polskiego systemu politycznego, kandydując na stanowiska samorządowe oraz uczestnicząc w protestach i demonstracjach (przykładowo, w obronie wolnych sądów w 2018 roku).

Obecna sytuacja, zdominowana przez zagrożenie epidemiczne, ukazała, iż w środowisku polskich Wietnamczyków imperatyw włączenia się w działania pomocowe przekracza polityczne i środowiskowe podziały. Wbrew stereotypom mówiącym o „zamkniętym” charakterze wietnamskiej społeczności, zainteresowanej wyłącznie działaniami na rzecz przedstawicieli własnej grupy, wielu Wietnamczyków uważa za moralny obowiązek aktywność na rzecz społeczności, w której na co dzień żyją. Można, rzecz jasna, dopatrywać się różnorodnych motywacji stojących za tymi działaniami – na czele z dość cyniczną ich interpretacją jako strategią budowania pozytywnego wizerunku społeczności. Takiego rodzaju motywacja nie powinna zresztą budzić zdziwienia w obliczu zagrożenia rasistowskimi zachowaniami, które spotykają Azjatów w ostatnich tygodniach na całym świecie jako odprysk koronawirusowej epidemii. Jednakże analiza działań podejmowanych przez Wietnamczyków względem Polski w szerszej perspektywie historycznej ukazuje, iż stoją za nimi także inne czynniki. Wśród przedstawicieli starszego pokolenia, może nim być uczucie szczerej wdzięczności za udzieloną Wietnamowi w trakcie zimnej wojny pomoc, dzięki której mieli okazję znaleźć się w niezwykle uprzywilejowanej w latach działań wojennych pozycji „zagranicznych studentów”. Dla młodszego pokolenia z kolei, organizacja akcji pomocowych jest przejawem działania w ramach społeczeństwa obywatelskiego, co stanowi niezwykle istotny trening funkcjonowania w ramach systemu demokratycznego. W każdym przypadku, stanowi ona zarówno świadectwo aspiracji polskich Wietnamczyków do miana „dobrego imigranta” – jak również wzorowego wywiązywania się z owej roli.

 

Tekst powstał w oparciu o materiały zebrane w ramach projektu badawczego “Polityczna aktywność diaspory w epoce globalnych współzależności”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (nr projektu 2017/25/B/HS6/01201).

Dr Grażyna Szymańska-Matusiewicz

socjolożka, specjalistka w zakresie badań nad wietnamską diasporą. W swojej książce “Vietnamese in Poland. From Socialist Fraternity to the Global Capitalism Era” (Peter Lang, 2019) analizuje dziedzictwo więzi socjalistycznego braterstwa” pomiędzy Polską a Wietnamem i jego wpływ na funkcjonowanie wietnamskiej społeczności w Polsce. Autorka licznych prac naukowych, opublikowanych m. in. w Journal of Vietnamese Studies, Space and Culture, Asian Pacific Migration Journal and Qualitative Research.

czytaj więcej

Tydzień w Azji: Pandemia koronawirusa tłem kolejnego kryzysu w relacjach Pekin-Tajpej

Rozwój pandemii koronawirusa przyniósł nowe napięcia na linii Pekin-Tajpej. Jaki wpływ mają te niedawne wydarzenia na nastroje społeczne na wyspie?

Tydzień w Azji #22: Biznes boi się ekstradycji do Chin

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze wiadomości z Hongkongu, Turkmenistanu, Kirgistanu, Australii oraz Chin.

Tydzień w Azji #241: Wybory w trzeciej demokracji globu przyciągają uwagę świata

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #125: Azja Centralna wymyka się Chinom z rąk

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #25 : Internet made in China

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

AzjaTech#4: Uzbekistan inwestuje w innowacyjność

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze piszemy m.in. o działaniach proinnowacyjnych w Uzbekistanie oraz współpracy firm chińskich i amerykańskich.

RP: Guochao, czyli moda na chińskość

Po kilku dekadach zachłyśnięcia się kulturą materialną i wzorami Zachodu, obecnie w Państwie Środka popularność zyskuje „moda na chińskość”, zwana guochao lub China chick. Jak wykorzystać ten trend rynkowy?

Azjatech #239: USA kuszą Samsunga miliardami dolarów. Tak chcą pokonać Chiny

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Rok 2024 może stać się okresem nowego otwarcia w relacjach Polski z Uzbekistanem

Już od marca br. pasażerowie PLL LOT będą mogli latać z Warszawy do Taszkentu - stolicy Uzbekistanu. Ułatwi to współpracę gospodarczą i turystykę.

RP: Chiny rozwijają standardy raportowania ESG. Po swojemu

Chińskie instytucje przygotowały pierwszy standard ujawniania informacji dotyczących ESG, czyli środowiskowej i społecznej odpowiedzialności biznesu oraz ładu korporacyjnego w Chińskiej Republice Ludowej.

Tydzień w Azji #101: Chiński rok 2020. Centrum świata przesuwa się nad (Indo)Pacyfik

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości

Quo vadis Armenio? Kurs na Zachód – realne szanse czy polityczna gra?

Parlament armeński w pierwszym czytaniu przyjął projekt ustawy o rozpoczęciu procesu akcesyjnego do UE na początku 2025 r. Armenia jest coraz bliżej Zachodu, ale czy te kroki mają szansę przerodzić się w realne działania?

Analityk Instytutu Boyma Maciej Lipiński na International Seminar on Belt and Road Initiative and Energy Connectivity

Maciej Lipiński, analityk Instytutu Boyma bierze udział w 3 edycji International Seminar on Belt and Road Initiative and Energy Connectivity organizowanym przez Instytut Ekonomii Technicznej i Ilościowej Chińskiej Akademii Nauk Społecznych, a także w 8 Globalnym Forum Bezpieczeństwa Energetycznego.

RP: Czas Ankary w Azji Centralnej? Co z Warszawą?

Globalny kryzys gospodarczy spowodowany pandemią a następnie agresją Rosji na Ukrainę odbił się negatywnie na gospodarkach państwa Azji Centralnej. Chce to wykorzystać Turcja, która może być mocnym konkurentem Polski podczas odbudowy Ukrainy.

Taxi driver w Gwangju. O historycznym kinie protestu w Korei Południowej

„Kto kontroluje przeszłość, kontroluje przyszłość. Kto kontroluje teraźniejszość, kontroluje przeszłość” pisał Orwell w swoim słynnym dziele. Częściej brytyjskim klasykiem obrazuje się sytuacje w Korei Północnej niż Południowej. Rzeczywiście spostrzeżenie Orwella najjaskrawiej uwidacznia się w kontekście systemów totalitarnych. Jednak sam mechanizm jest dużo bardziej uniwersalny i widoczny szczególnie na gruncie ideologii – od Polski po Koree […]

Szanghajska Organizacja Współpracy – alternatywa dla świata Zachodu?

Serdecznie zapraszamy na spotkanie autorskie z dr Jerzym Olędzkim wokół książki „Geneza i ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy" w budynku głównym Szkoły Głównej Handlowej 23 stycznia.

RP: Dwie indyjskie umowy liberalizujące handel na horyzoncie. Wnioski dla Europy?

Coraz bardziej realne staje się zawarcie umowy handlowej Unia Europejska - Indie. Dlatego warto wyciągać wnioski z zakończonych niedawno negocjacji Indii ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i Australią.

Forbes: Jeden stek, bez krwi, poproszę. Nowe specjały kuchni azjatyckiej

Najnowsze technologie pozwalają coraz wydajniej produkować mięso w laboratorium. Przedsiębiorcy z Azji znajdują się wśród najaktywniej poszukujących alternatywnych rozwiązań w dziedzinie technologii spożywczych i odważnie stawiają na nowinki w tej dziedzinie

Profilaktyka, inwigilacja i nacjonalizm – narzędzia walki z koronawirusem w Korei Południowej

Korea Południowa w ciągu ostatnich miesięcy udowodniła, że z koronawirusem radzi sobie dużo lepiej niż większość państw. Relatywny sukces sprawia, że kraj bywa określany jako modelowy przykład skutecznej walki z epidemią. Nie powinno to jednak przysłonić dużo bardziej złożonego obrazu całości.

RP: Rynek gamingowy w Indiach, czyli krajobraz po rewolucji Jio

Choć dziś rynek gamingowy w Indiach nie jest jeszcze najbardziej zyskowny, to z powodu swojej względnej otwartości, młodej i dynamicznej populacji może być jednym z kluczowych miejsc w przyszłości, gdzie kształtują się globalne trendy i gusta.

Tydzień w Azji #216: Wyczekiwany przełom na linii Korea Południowa – Japonia

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Forbes: Klan nietykalnych, czyli ciemna strona południowokoreańskich czeboli

Szefowie Samsunga nie zawsze grali czysto. Zarówno syn jak i wnuk założyciela słynnego czebola mają na swoich kontach bogatą historię skandali gospodarczo-korupcyjnych, które za każdym razem mocno wstrząsały opinią publiczną.

RP: Kiedy nowozelandzki kiwi trafi bez cła na polskie stoły?

W połowie lutego br. Komisja Europejska przesłała do Rady projekt decyzji w sprawie zawarcia układu o wolnym handlu z Nową Zelandią. Umowa ta, gdy już wejdzie w życie, będzie miała znaczenie dla polskich przedsiębiorców, szczególnie z sektora rolnego.

RP: Kazachstan stawia na specjalne strefy ekonomiczne

Kazachstan systematycznie rozwija specjalne strefy ekonomiczne. Mają one wpływ na zróżnicowanie struktury gospodarki i aktualnie znajdują się już na obszarze całego wielkiego przecież kraju.