Publicystyka

T. Łukaszuk: Jaka polska polityka wobec Indo-Pacyfiku?

Rada Unii Europejskiej przedstawiła w kwietniu tego roku „Strategię dla Indo-Pacyfiku”. Przy decydującej roli Francji, Niemiec i Niderlandów państwa członkowskie UE, w tym Polska, przyjęły dokument, który ma być odpowiedzią na wyzwania trzeciej dekady XXI wieku w regionie stającym się politycznym i gospodarczym centrum współczesnego świata.

Instytut Boyma 15.09.2021

Autor: Tomasz Łukaszuk[1]

Rada Unii Europejskiej przedstawiła w kwietniu tego roku „Strategię dla Indo-Pacyfiku”. Przy decydującej roli Francji, Niemiec i Niderlandów państwa członkowskie UE, w tym Polska, przyjęły dokument, który ma być odpowiedzią na wyzwania trzeciej dekady XXI wieku w regionie stającym się politycznym i gospodarczym centrum współczesnego świata. Unia Europejska wyszła w „Strategii” poza dotychczasowy paradygmat „miękkiej siły”, czyli bycia najważniejszym partnerem handlowym i inwestycyjnym, a także najistotniejszym donorem pomocy rozwojowej w państwach Azji i Pacyfiku. Położono większy niż wcześniej nacisk na kwestie współpracy wojskowej i aktywności w dziedzinie bezpieczeństwa w regionie uważanym za najbardziej konfliktogenny.

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom wielu państw Indo-Pacyfiku, w tym USA, a także członków UE, Unia zobowiązała się rozszerzyć geograficzny zakres działań marynarki wojennej (na początek w ramach operacji EUNAVFOR Atalanta) na cały Ocean Indyjski oraz wspomagać partnerów w ich ochronie strategicznych szlaków morskich przed piratami i staraniach o budowę architektury bezpieczeństwa, opartej na wolności żeglugi i przestrzeganiu Konwencji Prawa Morza z 1982 roku (UNCLOS). Za niezbędną uznano również znaczącą obecność floty krajów członkowskich w Indo-Pacyfiku. Nie wymieniając Chin, Unia w możliwie najbardziej bezpośredni sposób poparła postulaty USA, Indii i krajów ASEAN, podkreślających potrzebę znalezienia nowych instrumentów dialogu międzynarodowego, który wpłynąłby w bardziej efektywny sposób na Chiny i doprowadził do przestrzegania przez nie zasady wolności żeglugi i innych regulacji UNCLOS.

Polska lądowa

Jednym z krajów, uczestniczących do tej pory w operacji EUNAVFOR Atalanta, była Polska. Delegowała swoich oficerów łącznikowych do dowództwa, natomiast nie wysyłała okrętów wojennych. Dowództwo Marynarki Wojennej uzasadniało swoją decyzję oddaleniem akwenu od strategicznych dla Polski obszarów (zachodnia część Oceanu Indyjskiego). Do działań w ramach operacji Atalanta, trwającej już 12 lat, skierowały swoje jednostki pływające wszystkie duże i średnie kraje morskie Unii.

Reformując gospodarkę i państwo w latach dziewięćdziesiątych, w czasach transformacji doprowadzono praktycznie do graniczącego z likwidacją zmniejszenia floty Polskich Linii Oceanicznych do kilku jednostek z poziomu ponad stu, prowadzących uprzednio żeglugę w skali światowej. Doprowadzono też do zamknięcia wielu stoczni, znanych w krajach Azji ze swojego potencjału. Stało się to w czasie, kiedy systematycznie rosła rola żeglugi międzynarodowej, odpowiadającej za 90 proc. światowego handlu, a dynamiki nabierał ostatni etap procesu konteneryzacji w skali globalnej.

Trendy w handlu a polska polityka regionalna

Trasy obsługiwane wcześniej przez PLO między Europą i portami Azji stały się najbardziej uczęszczanymi i najważniejszymi dla gospodarki światowej. Obecnie stanowią one 60 proc. transportu światowego handlu, a ich bezpieczeństwo, w zapewnieniu którego biorą udział okręty EUNAVFOR, jest dla największych gospodarek Azji – Chin, Indii, Indonezji, Japonii i Korei Południowej – najważniejszym wyzwaniem w strategii bezpieczeństwa morskiego.

Te kraje są dla Europejczyków, obok USA, kluczowymi partnerami handlowymi i inwestycyjnymi z regionu Indo-Pacyfiku. Chiny stały się największym partnerem handlowym Unii Europejskiej w wymianie towarowej. Polski handel z wiodącymi gospodarkami Azji wyniósł w 2020 r. 221 mld PLN. Według prognoz ich rola w obrotach naszego kraju z zagranicą będzie jeszcze szybciej rosła z uwagi na podpisane lub negocjowane umowy UE o wolnym handlu. Przewozy będą nadal odbywały się w 95 proc. drogą morską, ze względu na konkurencyjność kosztową w porównaniu do szlaków kolejowych. Dotyczy to również transportu w ramach chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku.

Kontrola tras morskich między Europą i Azją w wymiarze logistycznym i obronnym jest od 10 lat przedmiotem rywalizacji mocarstw, głównie Chin i USA. Porty – i potencjalnie bazy marynarki wojennej – są modernizowane na tych trasach przez Chiny w basenie Oceanu Indyjskiego, w państwach takich jak Mjanma, Sri Lanka, Bangladesz czy Pakistan. Chiny są również aktywne w tworzeniu i przejmowaniu portów oraz terminali kontenerowych w Egipcie, Włoszech, Grecji, Belgii, Holandii i Norwegii. Te działania budzą daleko idące zaniepokojenie w Europie i USA, w krajach rozumiejących powiązanie systemów bezpieczeństwa wojskowego i gospodarczego w Indo-Pacyfiku oraz Morzu Śródziemnym i Atlantyku. Programy mające być przeciwwagą dla Nowego Morskiego Jedwabnego Szlaku, proponowane lub realizowane przez konkurentów Chin, są nadal zbyt małe w skali i zakresie.

Jak na tym tle wyglądają polskie projekty współpracy regionalnej? Flagowym przedsięwzięciem w wymiarze morskim jest Trójmorze, które powstało, jak inne tego typu projekty, w drugiej dekadzie XXI wieku. Trójmorze ma być w założeniu uzupełnieniem działań podejmowanych w ramach Unii Europejskiej i jej programów, związanych z realizacją polityki spójności w kontekście wsparcia dla rozwoju infrastruktury komunikacyjnej i energetycznej na linii Północ-Południe, między państwami członkowskimi w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej.

Trójmorze nie ma jednak wymiaru nawiązującego do zintegrowanej polityki morskiej, strategii Unii, opartej na koncepcji celów zrównoważonego rozwoju i zarządzania morskiego. Jego kontekst jest skoncentrowany na Europie i to kwestiach lądowych, a w małym stopniu dążeniu do pogodzenia interesów gospodarki, turystyki, ochrony środowiska i bezpieczeństwa morskiego. Nie jest też odpowiedzią na ekspansywną politykę Chin w wymiarze morskim ani na terenie Europy, ani w jej bliższym i dalszym sąsiedztwie. Nie zawiera ponadto planów odbudowy potencjału naszej floty handlowej, ani też budowy marynarki wojennej, która mogłaby zapewnić bezpieczeństwo przewozu towarów poza Morze Bałtyckie.

Jeśli Polska chce rozwijać swoją konkurencyjność w światowym handlu i globalnych łańcuchach produkcji, powinna wypracować strategię morską zgodną nie tylko z koncepcją zintegrowanej polityki morskiej, lecz również zdolności do operacji morskich (maritime power). „Strategiczna koncepcja bezpieczeństwa morskiego” przygotowana przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego i Akademię Marynarki Wojennej w 2017 roku, podobnie jak współczesne jej strategie innych krajów morskich, stara się traktować kwestię bezpieczeństwa morskiego w wymiarze funkcjonalnym w rozszerzony sposób, obejmując zagadnienia wojskowe, gospodarcze i ekologiczne. W wymiarze terytorialnym zawęża jednak akweny o żywotnym znaczeniu dla interesów Polski do Bałtyku, Morza Północnego i Czarnego oraz wód Arktyki, pomijając Morze Śródziemne, Atlantyk i Ocean Indyjski.

Biorąc pod uwagę prognozy, według których ciężar polityki i gospodarki w końcu trzeciej dekady XXI wieku przeniesie się do Indo-Pacyfiku, Polska powinna zwrócić więcej uwagi na ten region i wypracować całościową strategię, uwzględniającą nasze interesy we wszystkich sferach zarządzania morskiego, w oparciu o dokumenty i strategie Unii Europejskiej, w których przygotowaniu uczestniczyliśmy.

Przypisy:

[1] Amb. Tomasz Łukaszuk – pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW. Wcześniej członek Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej w randze Ambasadora Tytularnego, m.in. Ambasador w Republice Indii, Afganistanie, Bangladeszu, Bhutanie, Malediwach, Nepalu, Sri Lance (2014-2017), dyrektor Biura Infrastruktury MSZ (2012-2014), dyrektor Departamentu Azji i Pacyfiku (2010-2012), Ambasador w Republice Indonezji i Timorze Wschodnim (2005-2010), zastępca Dyrektora Departamentu Azji i Pacyfiku MSZ (2002-2005), zastępca szefa misji w Ambasadzie w Dżakarcie (1998-2002). Od 2017 roku członek Światowego Stowarzyszenia Studiów Międzynarodowych (ISA), uczestnik projektu badawczego w ramach grantu Komisji Europejskiej „Global India”.

czytaj więcej

RP: Czemu warto rozważyć otwieranie filii polskich uczelni w Azji Środkowej?

W ostatnich latach dynamicznie wzrosła liczba filii zagranicznych szkół wyższych w Uzbekistanie. W ten trend wpisała się warszawska uczelnia Collegium Humanum. Jej działalność w Azji Środkowej może pozytywnie wpływać na polski biznes w regionie.

Tydzień w Azji #327: Iran w cieniu wojny z Izraelem domknął umowę z unią, w której rządzi Rosja. Może sporo ugrać

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #45: Koronawirus zmienia e-commerce. Oto lekcja z Państwa Środka

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Plastikoza – wstydliwy problem Korei Południowej

W Korei panuje szalona „plastikoza”.  Przybyszom z Europy ciężko tego nie zauważyć. Plastik jest wszędzie, poczynając od plastikowych gadżetów, opakowań, rurek, torebek, kubków… to tylko część problemu. Kraj, który lubi chwalić się ekologicznymi innowacjami i technologiami, ma poważny ekologiczny kryzys, którego nie może dłużej ignorować.

Patrycja Pendrakowska gościem audycji „Dekonstrukcja” w radiu TOK.FM

Rozmowa stanowiła próbę odpowiedzenia na pytanie jak kształtować relacje Zachodu z Chinami oraz czy różnice pomiędzy tymi dwoma blokami cywilizacyjnymi umożliwiają ich harmonijne współistnienie.

Azjatech #143: Azja chce zarabiać na pędzie ku gwiazdom

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #46: W testach PISA przebili wszystkich. Czy Azja Wschodnia odkryła patent na edukację?

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Pozorne paradoksy wzrastającej potęgi. Indyjska wizja świata i globalna rola Indii wedle Shivshankara Menona

Wstęp Krzysztofa Zalewskiego do polskiego wydania książki "Indie i geopolityka Azji. Historia i teraźniejszość" autorstwa Shivshankara Menona

Jak po pandemii może zmienić się przestrzeń wokół nas?

Wielu dziennikarzy, ekspertów i naukowców na całym świecie publikuje obecnie szereg artykułów, opracowań dotyczących tego jak po epidemii może się zmienić się przestrzeń wokół nas. Trudno przewidzieć przyszłość, ale warto wsłuchiwać się w głosy próbujące zdiagnozować czekające nas wyzwania. To właśnie one podpowiadają nam jakie mogą być trendy w zakresie planowania przestrzennego i budownictwa.

Leadership sutra – indyjskie spojrzenie na przywództwo i biznes w erze gospodarki 5.0

Devdutt Pattanaik – pisarz, mitolog i przedsiębiorca - sięgając do indyjskich korzeni podkreśla znaczenie mitologii oraz klasycznych tekstów, które mogą posłużyć jako inspiracja dla współczesnych liderów do zarządzania ludźmi i organizacjami.

Tradycja i pragmatyczne dostosowanie. Koreańczycy w czasie pandemii

Pandemia Covid-19 zmieniła społeczeństwo koreańskie umacniające tradycyjne wartości konfucjańskie, które uznawane są przez socjologów kultury za jeden z najistotniejszych czynniki sukcesu walki z pandemią.

Nowe otwarcie w Bangladeszu

„Drugi dzień zwycięstwa” - tak ustąpienie premierki Bangladeszu Sheikh Hasiny określił jej tymczasowy następca, Muhammad Yunus. Co stało za największą od ponad dziesięciolecia zmianą w banglijskiej polityce i jakie może mieć konsekwencje?

Azjatech #136: Uzbekistan startuje z produkcją własnych dronów

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #104: Chiński fenomen wideo na rynku e-commerce pod lupą partii

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #242: W Chinach tyka kolejna bomba, która może wywołać potężny kryzys

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #29: Pesymizm chińskich konsumentów

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #113: Technologie atomowe na celowniku hakerów z Korei Północnej

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #157: Znów wrzenie na granicy kirgisko-tadżyckiej

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

ASEAN pod przewodnictwem Wietnamu – wnioski i perspektywy

Wietnam od lat zabiega o dynamiczną i bardziej zunifikowaną współpracę regionalną w ramach formatu ASEAN. Jednym z flagowych celów Hanoi jest utrzymanie pokoju na Morzu Południowochińskim i zabezpieczenie spornych terytoriów przed roszczeniami wysuwanymi przez Pekin.

Sprawozdanie z pobytu w Korei (5-10 listopada 2019)

Między 5 a 9 listopada 2019 przebywałem w Korei Południowej, gdzie miałem zaszczyt wygłosić referat pt. The case of North Korean women who worked in Poland between 2000 and 2018: an empirical study podczas szóstej edycji konferencji TPIC (Trans-Pacific International Conference).

The unification of the two Koreas: an ASEAN perspective

The aim of the paper is to discuss the role of the ASEAN as a critical component of the solution to the Korean unification.

Forbes: Jak Koreańczycy znaleźli kamień filozoficzny innowacji

O innowacyjności gospodarki decydują polityki publiczne oraz zarządzanie procesami biznesowymi. Wielu na świecie poszukuje idealnej formuły takiego połączenia government i biznesowego governance, która – niczym kamień filozoficzny w średniowieczu – obiecuje bogactwo, tym razem poprzez kontrolę nad kluczowymi technologiami...

Azjatech #194: Chińczycy testują płatność przy pomocy skanu dłoni

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Wywiad z Amal Isaevą

Dr Magdalena Sobańska-Cwalina przeprowadziła wywiad z Amal Isaevą. Opowiedziała ona m.in. o swoim udziale w procesie otwierania się Uzbekistanu na świat, o tym czemu warto odwiedzić ten środkowoazjatycki kraj, a także o podobieństwach i różnicach między Polską a Uzbekistanem