Tydzień w Azji: 17+1 w dobie koronawirusa: wnioski z webinaru China-CEEC Think Tank Network

Podczas epidemii COVID-19 Chińczycy nie rezygnują z koordynowania działań stworzonego przez siebie formatu współpracy 17+1. Przedmiotem rozmów, ze względu na trudną sytuację epidemiologiczną i gospodarczą, stały się polityki i rozwiązania wprowadzone przez poszczególne państwa w tym zakresie. Odbyły się zarówno wirtualne spotkania przedstawicieli ministerstw zdrowia formatu 17+1, jak i konferencje/webinaria koordynowane przez China-CEEC Think Tank Network przy Chińskiej Akademii Nauk Społecznych (CASS). Ponadto regularnie w języku chińskim publikowane są krótkie wypowiedzi osób z regionu Europy Środkowej i Wschodniej (EŚW), które opowiadają, w jaki sposób ich kraje radzą sobie z epidemią i jej skutkami.

Podczas drugiego webinaru zorganizowanego 20 maja 2020 r. przez China-CEEC Think Tank Network obecni byli: ambasador Huo Yuzhen, koordynatorka współpracy między Chinami a EŚW z ramienia MSZ ChRL, a także środowisko akademickie i eksperckie z ChRL i EŚW. Po zaprezentowaniu oficjalnej linii propagowanej przez KPCh, odbyła się intensywna dyskusja między zaproszonymi do panelu gośćmi z EŚW.

W wielu przypadkach były w nią zaangażowane osoby, które od wielu lat biorą udział w spotkaniach think tanków współorganizowanych przez CASS z europejskimi instytucjami. Seminaria te odbywały się nie tylko w Pekinie (np. 2017 r.), ale także również w Bułgarii (2018 r.) czy Macedonii (2019 r.) przy wsparciu lokalnych instytucji i ośrodków naukowych.

Generalnie wartością dodaną tego rodzaju gremiów jest otwartość na wysłuchanie argumentów z różnych stron, różnorodność podejmowanych tematów i konfrontowanie różnych punktów widzenia. Dla środowiska naukowego i dyplomatycznego Chin stanowią one wartościową okazję do zbierania informacji na temat regionu i zrozumienia lokalnej dynamiki, podobnie jak dla nas tworzą możliwość lepszego poznania stanowiska Państwa Środka i percepcji jego działań w różnych krajach regionu.

W mojej prywatnej ocenie, jako uczestniczki tych wydarzeń od 2015 r., format współpracy między think tankami przez ostatnich pięć lat pozwalał na zakomunikowanie stronie chińskiej punktu widzenia wybranych przedstawicieli z EŚW. W ciągu ostatnich kilka lat wśród środowiska EŚW pojawiały się zarówno wypowiedzi silnie akcentujące transatlantycki punkt widzenia poszczególnych krajów, potrzebę rozmawiania o prawach człowieka, a także wyrażano sceptycyzm wobec samej idei łączenia ze sobą tak różnorodnych kulturowo i politycznie krajów 17+1. Dyskutowano oczywiście również szanse na współpracę gospodarczą, ewaluowano chińską politykę w dziedzinie infrastruktury, a także diagnozowano problemy na płaszczyźnie społecznej, politycznej i gospodarczej.

Dobór osób do panelu 20 maja 2020 r. także potwierdził, że w tym formacie rozmów zależy Chinom na otwartej dyskusji z włączeniem krytycznych uwag, konstruktywnych punktów widzenia i głosów sceptycznych. Webinar oparto o dwa panele, w których Chińczycy–gospodarze wypowiadali się na zmianę z europejskimi ekspertami, dzięki czemu utrzymano zrównoważoną strukturę spotkania. Organizatorzy przykładają uwagę do gender balance, starając się zapraszać podobną liczbę mężczyzn i kobiet.

W czasie seminarium strona chińska poruszyła między innymi następujące kwestie:

1. W swoim przemówieniu ambasador Huo Yuzhen zwróciła uwagę na potrzebę zacieśnienia współpracy z think tankami, która prowadzić ma do stworzenia rekomendacji dla praktycznego rozwoju tej platformy współpracy, a także do stworzenia wspólnej strategii wobec epidemii. W tym wariancie think tanki miałyby również podjąć się pracy doradczej, aby być w stanie konsultować rządy poszczególnych państw odnośnie metod przeciwdziałania negatywnym skutkom koronawirusa. Wśród nich wymienione zostały przede wszystkim kwestie gospodarcze, ale także możliwości związane z rozwojem sektora nowych technologii i cyfryzacji: AI, 5G, Big Data, blockchainu i Internetu rzeczy (IoT).
2. Yang Jiemin, dyrektor Shanghai Institutes of International Studies, podkreślił, że świat po koronawirusie będzie chaotyczny, a USA i Chiny straciły szansę na to, żeby współpracować, ze względu na upolitycznienie epidemii. Dodał także, że Chiny muszą zaakceptować to, że pod względem politycznym Europa znajduje się bliżej USA niż Chin. Zauważalny był również zwrot w stronę włączenia do 17+1 aspektów związanych ze zdrowiem publicznym.

Ze względu na to, że webinar miał charakter zamknięty wypowiedzi europejskich gości zostały ujęte zbiorczo. W trakcie spotkania pojawiało się wiele głosów, niektóre wypowiedzi były również silnie związane z sytuacją gospodarczą i polityczną państwa, z którego pochodził gość. Europejscy goście zwrócili uwagę na kilka spraw i zjawisk:

1. Zwrócono uwagę na to, że trzeba przeprowadzić ewaluację prowadzonych na Bałkanach projektów infrastrukturalnych prowadzonych z zaangażowaniem Chin. Były to pierwsze inwestycje infrastrukturalne  o tej skali prowadzone w regionie przez chińskie przedsiębiorstwa. Potrzebne są badania i studia, które uwzględnią nie tylko aspekty finansowe, ale również konsekwencje społeczne i polityczne.
2. W trakcie epidemii Chiny nie zawsze skutecznie starały się budować swój pozytywny wizerunek, wspierając poszczególne kraje w przeciwdziałaniu COVID-19 i leczeniu. Jednak de facto większa część chińskiej pomocy to była sprzedaż sprzętu medycznego, a nie darowizny. Kolejnym problemem, który zaważył na wizerunku Chin były sprawy związane ze sprzedażą materiałów medycznych  nie spełniających lokalnych wymogów. Jednocześnie w dyskusji wskazano, że nie jest to jedynie wina Chin, gdyż w niektórych państwach zakupy sprzętu wiązały się z korupcją, lub przejęciem przetargów przez dopiero co powstałe firmy powiązane z establishmentem politycznym danego państwa. Wspomniano również o negatywnym na wizerunek Państwa Środka konfrontacjach/kłótniach między chińskimi i amerykańskimi, a także europejskimi dyplomatami.
3. Zaznaczono także, że poszczególnym państwom EŚW nie musi zależeć na przełożeniu chińskich doświadczenie zmagań z koronawirusem. Dla Europejczyków równie ważne są sposoby poradzenia sobie z wirusem Korei Południowej, Izraela czy Tajwanu. Zdaniem niektórych ekspertów należało przedyskutować to czy chiński model rozwoju jest kompatybilny z sytuacją polityczną w EŚW i w tym sensie Chiny powinny przemyśleć swoje założenia.
4. Jeden z analityków wysunął postulat, że ważnym elementem w kierunku większej transparentności dla inwestycji chińskich w regionie byłoby upublicznienie informacji związanych z umową na budowę połączenia kolejowego Budapeszt-Belgrad. W tej sprawie można negatywnie oceniać środowisko pro-Orbanowskie na Węgrzech, którego jeden z czołowych biznesmenów ma odpowiadać za budowę tego połączenia. Jednak, na co zwrócono uwagę, dla interesu chińskiego sensownie byłoby wywrzeć presję na Budapeszt, aby warunki umowy zostały upublicznione. Dzięki temu Chiny mogłyby zyskać wizerunkowo przez starania o zachowanie transparentności.
5. Niektórzy z europejskich przedstawicieli przy podsumowaniu wydarzeń związanych z epidemią we własnych krajach zwrócili uwagę na fakt, że epidemia sprzyja arbitralnemu ustanawianiu praw przez obozy rządzące m.in. w grupie Wyszehradzkiej. Z kolei przedstawiciele z państw bałtyckich podkreślili, że podczas epidemii koronawirusa nie zanotowano, tak jak w przypadku niektórych państw EŚW, erozji demokracji.
6. Jak wskazał ekspert z Łotwy, nadbałtycki kraj wybrał w ciągu ostatnich lat pragmatyczny sposób współpracy z Chinami skupiony przede wszystkim na wymiarze gospodarczym. Tym, co w pewnym momencie sprawiło, że relacje z Chinami uległy ochłodzeniu, były kwestie bezpieczeństwa. Państwa nadbałtyckie nie są bowiem same, a ich procesy decyzyjne przeprowadzane są wspólnie z międzynarodowymi organizacjami, których są członkami. Rozmowa przeniosła się również na tematy związane z cyberbezpieczeństwem wobec wprowadzenia standardu sieci komórkowej 5G. Wiele krajów “17”, w tym Łotwa I Estonia, stawiają sprawę jasno opowiadając się za współpracą w tym zakresie z USA, jako regionalnym gwarantem bezpieczeństwa.
7. Przedmiotem rozmów była również postępująca dezinformacja ze strony państw nieliberalnych. Rozsiewane są różnorodne plotki i spiskowe teorie, które prowadzą do wzrostu poczucia zagrożenia. W tej sferze może być jednak trudno wypracować wspólną politykę z Chinami ze względu na różnice w systemach politycznych.
8. Jedna z osób zasugerowała, że tym, co pomoże Chińczykom w budowaniu swojego wizerunku jako transparentnego podmiotu, będzie zapraszanie do webinarów dyplomatów z Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że do wielu innych spotkań organizowanych poza internetem zapraszani są obserwatorzy z instytucji UE i Białorusi, którzy nie są członkami 17+1.
9. Jedna z osób stwierdziła, że sensownym rozwiązaniem byłoby przeniesienie rozmów z Chinami do formatu 27+1, czyli Chin i Unii Europejskiej. Chińczycy zwrócili jednak uwagę, że nie chcieliby z rozmów wyłączać krajów nie będących w UE, czyli Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Macedonii Północnej i Serbii.

Podsumowując, w trakcie epidemii Chiny prowadzą aktywne działania mające na celu wymianę informacji i doświadczeń w ramach formatu 17+1. Wnioski z rozmów stanowią istotne informacje na temat dynamiki wewnątrzunijnej przed przygotowywanym jesienią w Lipsku (Niemcy) szczytem Unii Europejskiej z Chinami.

Patrycja Pendrakowska Analityk ds. polityki Chin, Tajwanu, Hong Kongu, Afryki i innowacji. Doktorantka w Instytucie Filozofii UW. Ukończyła sinologię, etnologię, Kolegium MISH (filozofię), prawo finansowe i socjologię na UW, którą studiowała również na Ludwig-Maximilians Universität w Monachium. W latach 2017-2019 prezes Centrum Studiów Polska-Azja. Na przełomie 2016/2017 roku pracowała w Centrum Badań nad Bezpieczeństwem Akademii Sztuki Wojennej. Była wolontariuszka w dziale misji PAH.  W 2011 roku badała problemy migracji w Nepalu, w Institute of Integrated Development Studies w Katmandu.