Analizy

ASEAN pod przewodnictwem Wietnamu – wnioski i perspektywy

Wietnam od lat zabiega o dynamiczną i bardziej zunifikowaną współpracę regionalną w ramach formatu ASEAN. Jednym z flagowych celów Hanoi jest utrzymanie pokoju na Morzu Południowochińskim i zabezpieczenie spornych terytoriów przed roszczeniami wysuwanymi przez Pekin.

Instytut Boyma 07.10.2020

Wietnam od lat zabiega o dynamiczną i bardziej zunifikowaną współpracę regionalną w ramach formatu ASEAN. Jednym z flagowych celów Hanoi jest utrzymanie pokoju na Morzu Południowochińskim i zabezpieczenie spornych terytoriów przed roszczeniami wysuwanymi przez Pekin. Jednak osiągnięcie wspólnego stanowiska ASEANu w sprawach kluczowych jest niezwykle trudne, ponieważ państwa mają różnorodne interesy w odniesieniu do swojej polityki zagranicznej, w tym prowadzonej przez ChRL. Sytuację utrudniła także epidemia COVID-19, która niemalże pogrzebała ambitne plany Wietnamu przewodniczącemu w tym roku wspólnocie.

Sekretariat ASEAN mieszczący się w Dżakarcie przez pierwszą połowę 2020 r. niemalże całkowicie zawiesił zaplanowane działania na rzecz wypracowania stanowiska wspólnoty i realizacji zaplanowanej agendy w celu aktywnego przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się COVID-19. Wprowadzono różnorodne środki ostrożności takie jak między innymi ograniczenia w podróżowaniu. Epidemia nie tylko zmieniła priorytety polityczne ASEANu, ale także doprowadziła do tego, że wiele państw poświęciło się przede wszystkim zmaganiom w obrębie polityki wewnętrznej kosztem prowadzenia bardziej ambitnej polityki zagranicznej. Kolejnym poważnym wyzwaniem była susza, która postawiła pod znakiem zapytania bezpieczeństwo żywnościowe dla ponad 650 mln ludności krajów regionu. Wspólnota skoordynowała działania ograniczając eksport i podejmując starania o zapewnienie odpowiedniej ilości żywności na rynku wewnętrznym. W tle problemów związanych z suszą znajduje się również polityka prowadzona przez Pekin, bowiem na górnym odcinku Mekongu powstał szereg elektrowni wodnych. Ze względu na powyższe inwestycje Pekin jest w stanie częściowo kontrolować dolny bieg rzeki, a więc wpływać na bezpieczeństwo żywnościowe w Azji Południowo-Wschodniej. 

Wietnam jako lider ASEANu w 2020 r.

Przewodnictwo Wietnamu wiązało się z nadzieją na wypracowanie wspólnych interesów i przynajmniej częściowe ujednolicenie pozycji ASEANu. W ciągu ostatnich lat Wietnam zaczął prowadzić bardziej aktywną politykę zagraniczną w regionie, czego dowodem jest między innymi zorganizowanie rozmów między Kim Dzong Unem a Donaldem Trumpem w 2019 r. Ponadto Wietnam zabiega o utrzymanie stabilizacji na Morzu Południowochińskim między innymi dzięki goszczeniu u siebie corocznej konferencji dotyczącej Morza Południowochińskiego. Jest to kluczowe wydarzenie współorganizowane przez Akademię Dyplomatyczną Wietnamu, dotyczące tego sporu, zbierające środowiska polityczne i akademickie z Azji, Europy i Ameryki Północnej. Niewątpliwą zaletą tej konferencji jest zapraszanie do jej udziału dyplomatów i naukowców z Chin, dzięki czemu w trakcie wykładów i debat dochodzi do wymiany poglądów, a nierzadko też użycia dość mocnych słów.  

Trzeba także zaznaczyć, że Hanoi obronną ręką wyszło z epidemii mimo tego, że jest bezpośrednim sąsiadem ChRL, gdzie COVID-19 miał swój początek. Aktywne podjęcie środków zapobiegawczych i odseparowanie chorych przyczyniło się do niskiej zachorowalności na COVID-19. Wietnam zdecydował się również wesprzeć swoich sąsiadów podarowując maski, środki dezynfekujące i inne materiały dla Kambodży i Laosu. W ten sposób Hanoi starało się zbilansować wpływy „dyplomacji maseczkowej” prowadzonej przez Pekin, okazując swoją solidarność uboższym sąsiadom. 

Między Pekinem a Waszyngtonem 

ASEAN ma przed sobą szereg wyzwań związanych z trwającym konfliktem handlowym, a także napięciami politycznymi między USA a Chinami. Państwa takie jak Laos czy Kambodża znajdują się po stronie bliższej interesom Pekinu, podczas gdy pozostałe państwa wahają się między stronami lub ze względów bezpieczeństwa decydują się orientować na Waszyngton. Indonezja stanowi obecnie warty odnotowania przypadek państwa, które w obliczu ostatnich napięć o wyspy Natuna i wyłączną strefę ekonomiczną z Pekinem, wydaje się reorientować na silniejszą współpracę z państwami Azji Południowo-Wschodniej.

Derek Grossman podkreśla w artykule dla World Politics Review, że polityka Chin nakierowana na manifestowanie siły na spornych terenach Morza Południowochińskiego utrzymuje się na podobnym poziomie co w ubiegłych latach. Stąd wniosek, że pandemia mimo wszystko nie zniechęciła Chin do bardziej asertywnych działań na tych wodach. Z drugiej strony analityk Australian Strategic Policy Institute (ASPI), Huong Le Thu zauważa również, że ubiegłoroczna elekcja prezydenta Joko Widodo wiąże się ze skupieniem największego państwa członkowskiego ASEANU przede wszystkim na aspekcie polityki wewnętrznej. 

W związku z tym, że decyzje we wspólnocie ASEAN podejmowane są drogą konsensusu, to jedno państwo może zablokować rezolucję korzystną dla większej części wspólnoty. Z jednej strony niewątpliwą siłą organizacji jest to, że decyzje są podejmowane w wyniku jednomyślności. Dzięki temu wspólnota tworzy miejsce dialogu między równymi partnerami bez narzucania wizji rozwoju przez większość. Z drugiej strony niewątpliwym problemem jest słabość ASEAN, bo mnogość podejścia do problemów przeradza się w chaos i inercję. To właśnie z tego powodu ASEAN nie jest w stanie w całości wykorzystać swojego potencjału stając się poważnym podmiotem na arenie polityki międzynarodowej. 

Kolejnymi państwami, które obejmą po Wietnamie przywództwo w ASEAN to Brunei i Kambodża, od lat postrzegane jako bliscy sojusznicy Pekinu. Dodatkowo członków ASEAN martwi dosyć trudna i niejednoznaczna relacja między Mjanmą a Chinami. Niektórzy wieszczą zwrot Mjanmy w stronę Chin ze względu na zależności gospodarcze, inni wskazują na przykład na to, że Mjanma oskarża Pekin o wspieranie partyzantów.  

Morze Południowochińskie

Jednym z flagowych celów prowadzonej przez Wietnam polityki w ramach wspólnoty państw ASEAN jest utrzymanie pokoju na Morzu Południowochińskim, a także wspomaganie obrony wspólnoty przed rozszerzeniem wpływów przez Pekin. Przełomową decyzją dla regionalnej stabilizacji miało być orzeczenie Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze z 2016 r., którego celem było obalenie roszczeń terytorialnych Pekinu. Sztuczne wyspy i instalacje wojskowe budowane przez Chińczyków w archipelagu Spratly pozostają kością niezgody wśród Wietnamu, Filipin i Malezji. Spornych i konfliktogennych obszarów jest jednak o wiele więcej. Poza wyspami Spratly, Paracelskimi, a także Natuna należy do owych obszarów kilka innych raf i atoli. Spór toczy się między Chińską Republiką Ludową, Republiką Chińską (Tajwanem), Wietnamem, Filipinami, Brunei, Malezją i Indonezją. Na wodach spornych, jak podkreśla Paweł Behrendt, Chiny decydują się na budowę sztucznych wysp wraz z nabrzeżami, lotniskami oraz instalacjami wojskowymi. USA, Japonia, Indie. Rosja przyjęła pozycję neutralną. W ostatnim czasie, jak podkreśla prof. Małgorzata Pietrasiak z Uniwersytetu Łódzkiego spór przybrał postać konfliktu zimnowojennego, gdzie dwa bieguny odgrywają podstawową rolę w sporze: Chiny i USA.

Wyzwania

Najważniejszymi sprawami omawianymi podczas szczytu ASEAN w Bangkoku (listopad 2019 r.) był handel, łączność i Morze Południowochińskie. Dyskutowano również o warunkach dotyczących Wszechstronnego Regionalnego Partnerstwa Gospodarczego (RCEP), które ma zostać podpisane w listopadzie 2020 r. RCEP jest zaproponowaną przez szereg państw z regionu Azji i Pacyfiku umową o wolnym handlu między państwami ASEAN, Chinami, Japonią, Australią, Nową Zelandią i Koreą Południową. Wedle danych Parlamentu Europejskiego RCEP stałaby się wówczas umową obejmującą największy obszar na świecie.

Niestety wobec wyzwań związanych z COVID-19 priorytety polityki pod przewodnictwem Wietnamu uległy zmianie. Dla całej wspólnoty głównym problemem jest widmo kryzysu gospodarczego. Kolejnym wyzwaniem jest spadek dochodów z turystyki, która w wybranych państwach ASEAN stanowiła istotny procent PKB, na przykład w Tajlandii. Problemy dotknęły również migrantów, którzy niejednokrotnie stracili prace sezonowe i musieli powrócić do swoich domów bez oszczędności. Wiele dyskusji, podobnie jak w innych miejscach na świecie, wywołują dążenia do uzyskania ulg na działalność gospodarczą. 

Obecnie państwa ASEANu skupiają się na udzielaniu swoim mieszkańcom pomocy żywnościowej, a także rozszerzanie pomocy społecznej. Z głównej agendy nie spadł jednak temat sporu na Morzu Południowochińskim, ze względu na prowadzoną przez Pekin asertywną politykę w tym rejonie. 

COVID-19 

COVID-19 sprawił, że niemożliwe stało się prowadzenie dyplomacji publicznej w tradycyjnym rozumieniu tego słowa. Wobec tych trudności ASEAN zdecydował się skorzystać z możliwości oferowanych przez wirtualne spotkania. Wiosną tego roku – 14 kwietnia 2020 r. – zorganizowano wirtualny szczyt ASEAN w sprawie epidemii koronawirusa. Jak podkreśla jednak Huong Le Thu wirtualna odsłona corocznego szczytu uniemożliwia odbycie ważnych dla decydentów politycznych rozmów w kuluarach, dzięki którym łatwiej jest zbudować wspólny konsensus rozmawiając w pół-oficjalnie. W ocenie epidemiologów Wietnam, Singapur i inne państwa ASEANu relatywnie dobrze poradziły sobie z COVID-19 podejmując szereg środków zaradczych i nie dopuszczając do rozprzestrzenienia zarazy.

Szereg zmartwień budzi jednak stan finansowy po pandemii i oczekiwanie na kolejne fale. Istnieją przesłanki, że fundusze przeznaczone na różne cele związane z integracją regionu w wyniku kryzysu po COVID-19 mogą zostać zmniejszone.

Rola Unii Europejskiej

Unia Europejska oficjalnie wspiera integrację regionalną ze Stowarzyszeniem Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) i jest ważnym partnerem gospodarczym dla Azji Południowo-Wschodniej. Państwa unijne wspierają tworzenie instytucji, rozwój demokracji i poszanowanie praw człowieka w tym regionie między innymi dzięki środkom finansowym na pomoc rozwojową. Jednak współpraca nie ze wszystkimi państwami układa się dobrze. Czarną owcą ASEANu jest na przykład Brunei Darussalam, w którym obowiązują takie kary jak amputacja kończyn za kradzież czy ukamienowanie za homoseksualizm. System prawny Brunei opiera się w dużej części na szariacie (przede wszystkim kodeks karny), a państwo nie zmierza w stronę liberalizacji politycznej. Istotnym wyzwaniem w 2021 r. może stać się właśnie to, że nieskore do reform w duchu liberalnym Brunei Darussalam obejmie przewodnictwo w ASEAN. W odmiennej sytuacji znajduje się wspólnota ASEAN, która z zasady ściśle przestrzega polityki nieingerowania w sprawy wewnętrzne swoich członków.

Patrycja Pendrakowska

Założycielka i wiceprezes zarządu Instytutu Boyma oraz analityk polityki zagranicznej i gospodarki Chin. Z ramienia Instytutu zajmuje się relacjami UE-ASEAN w ramach projektu EANGAGE koordynowanego przez KAS Singapore oraz metodą Betzavta z Instytutem Adama na rzecz Pokoju i Demokracji w Jerozolimie. Jest jednym z członków założycieli rady biznesowej WICCI w Indiach-UE z siedzibą w Bombaju. Koordynowała także transkulturową grupę badawczą dot. Inicjatywy Pasa i Szlaku zorganizowaną przez Leadership Excellence Institute Zeppelin. Jest doktorantką na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie, gdzie prowadzi badania nad filozofią polityczną w Chinach. Ukończyła studia licencjackie na Wydziale Sinologii, Socjologii i Filozofii na Uniwersytecie Warszawskim oraz posiada dwa tytuły magistra prawa finansowego oraz etnografii i antropologii kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego.

czytaj więcej

Azjatech #192: Nowe oblicze globalnej wojny chipowej

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Fake newsy i farmy trolli w służbie trzeciej wojny światowej: debata wokół dokumentu Superwizjer TVN i artykułu w Newsweeku

17 grudnia zapraszamy Państwa do wzięcia udziału w autorskiej debacie na podstawie reportaży wcieleniowych Anny Sobolewskiej i Katarzyny Pruszkiewicz.

Forbes: O co toczy się gra w sporze o chiński Big Tech

W marcu 2021 r. UC Browser, przeglądarka należąca do chińskiego holdingu technologicznego Alibaba, została czasowo wycofana z chińskich sklepów z aplikacjami. Jest to kolejny przejaw zmian zachodzących w otoczeniu Big Tech za Wielkim Murem...

Okrągły stół: polsko-azjatycka współpraca w dziedzinie nowych technologii

Jak polskie przedsiębiorstwa z sektora nowych technologii rozwijają współpracę z Azją? Jak polskie instytucje mogą wspierać ekspansję tych firm?

Forbes: Quad. Sojusz niezdecydowanych, których połączyły Chiny

(...) I tak USA proponują sformalizowanie związku. Indie dziękują, ale obiecują, że regularnie będą grać w piłkę, choć uprzedzają, że w innych konfiguracjach uprawiać będą inne sporty. Australii zależy, by strony więcej grały, niż gadały. Japonia twierdzi, że ważne, by do spotkań w ogóle dochodziło.

Partnerzy medialni Instytutu Boyma

Nie ustajemy w działaniu na rzecz rozwoju debaty na tematy globalne w Polsce.

Azjatech #190: 100 gigabitów na sekundę. Azja przygotowuje się na 6G

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Adrian Zwoliński dla Kultury Liberalnej: Chiny – biała plama na mapie kampanii prezydenckiej

W kampanii prezydenckiej polityka zagraniczna była traktowana po macoszemu. Szczególnie zaniedbany został wątek Chin, dla których Warszawa jest jednym z kluczowych europejskich ośrodków. Czy Andrzej Duda będzie potrafił to wykorzystać podczas drugiej kadencji?

Azjatech #91: „Inteligentne okulary” Kuboty wyleczą krótkowzroczność?

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Centralnoazjatyckie gry wojenne

Prezentowane opracowanie ma na celu przybliżenie tematyki militarnego potencjału państw Azji Centralnej, zwłaszcza pod kątem rynku broni i inwestycji w modernizację sił zbrojnych. W opracowaniu dokonano analizy sytuacji militarnej poszczególnych republik, jak również przedstawiono zmiany jakie zachodziły w tym regionie wraz ze zmieniającymi się uwarunkowaniami geopolitycznymi od czasu upadku ZSRR.

Azjatech #13: Nowa metoda walki z malarią

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Dyplomacja wojskowa ChRL

Rozwój gospodarczy Chińskiej Republiki Ludowej i wzrost jej aktywności na arenie międzynarodowej przypadł na okres dużych zmian w środowisku bezpieczeństwa. W tym kontekście intensyfikacja działań ChRL w ramach dyplomacji wojskowej, stała się przedmiotem kontrowersji ze względu na brak pewności co do jej rzeczywistych celów.

RP: Kazachstan stawia na MSP. Również polskie

Najmocniejszy gospodarczo kraj w Azji Centralnej chce postawić na małe i średnie firmy. To one mają stanowić trzon nowego modelu gospodarczego.

Polskie porty rosną w siłę – wywiad z Morską Agencją Gdynia

Temat rozwoju infrastruktury w regionie Europy Środkowo-Wschodniej w związku z zapoczątkowaną przez Pekin inicjatywą Pasa i Szlaku nie traci na aktualności. O opinie i dane z pierwszego frontu poprosiliśmy Morską Agencję Gdynia, jedno z wiodących przedsiębiorstw zajmujących się logistyką i transportem transkontynentalnym w Polsce.

Azjatech #79: Koreańczycy umacniają dominację na światowym rynku półprzewodników

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #84: Mięso wprost z laboratorium wkracza na stoły w Singapurze

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

The Boym Institute message to Chinese policymakers and analysts

The EU-China relations require common perspective on Russia’s invasion on Ukraine

RP: Czas Ankary w Azji Centralnej? Co z Warszawą?

Globalny kryzys gospodarczy spowodowany pandemią a następnie agresją Rosji na Ukrainę odbił się negatywnie na gospodarkach państwa Azji Centralnej. Chce to wykorzystać Turcja, która może być mocnym konkurentem Polski podczas odbudowy Ukrainy.

The unification of the two Koreas: an ASEAN perspective

The aim of the paper is to discuss the role of the ASEAN as a critical component of the solution to the Korean unification.

Coronavirus and climate policies: long-term consequences of short-term initiatives

As large parts of the world are gradually becoming habituated to living in the shadow of the coronavirus pandemic, global attention has turned to restarting the economy. One of the most consequential impacts of these efforts will be that on our climate policies and environmental conditions.

Azjatech #243: Ostry cios Amerykanów w Chiny. Jaka będzie reakcja Pekinu?

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azja – integracja. Raport po spotkaniu o wyzwaniach polskiej polityki wobec krajów Azji

Przedstawiamy raport ze spotkania 23 października: "Azja – integracja. Wokół polityki Polski wobec Azji". Raport powstał w oparciu o wnioski z okrągłego stołu z przedstawicielami polskiej diaspory, dyplomacji, biznesu i akademii.

Patrycja Pendrakowska uczestniczką Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach

Jako uczestniczka sesji "Handel, geopolityka, praktyka", podzieliła się spostrzeżeniami na temat tego, jakie rozwiązania powinna wdrożyć Polska celem zwiększenia skuteczności polityki wobec Azji.

Patrycja Pendrakowska panelistką w debacie „Czy technologie wpędzają nas w zimną wojnę?” na Igrzyskach Wolności

Patrycja Pendrakowska uczestniczyła w tegorocznych Igrzyskach Wolności w Łodzi.