Tydzień w Azji: Jak z mapy drogowej zrobić plan podróży. Co nowego wiemy po szczycie UE-Indie o wzajemnych relacjach i jak Polska mogłaby się w nie pełniej włączyć?

15 lipca w formie wideokonferencji odbył się 15. szczyt UE-Indie, zastępując przełożone w marcu z powodu pandemii spotkanie w Brukseli. Gościem był premier Indii Narendra Modi, a współgospodarzami Charles Michel, Przewodniczący Rady Europejskiej oraz Ursula von der Leyen, szefowa Komisji. 

Sam fakt, że doszło do spotkania w sytuacji, kiedy obie strony są skupione na walce z pandemią i jej ekonomicznymi skutkami, można uznać za pomyślny prognostyk dla dalszych relacji. Indie w ostatnich dniach stały się trzecim krajem, w którym liczba zakażonych koronawirusem przekroczyła milion. Ponadto rząd w Nowym Delhi jest w trakcie redefinicji swoich stosunków z Chinami, ponieważ dotychczasowa polityka względnego otwarcia i umacniania relacji biznesowych zostaje stopniowo zastępowana bardziej ostrożnym podejściem. Ostatnie starcia na granicy z Chinami  potwierdziły obawy tych w Indiach, którzy uważają Chiny za największe wyzwanie w polityce zagranicznej. Z tego powodu coraz ważniejsze stają się dla Delhi współpraca i konsultacje z krajami takimi jak Japonia, Australia i USA, które podzielają niepokój z powodu rosnącej agresywności ChRL w regionie. Mimo innych wyzwań, Indie zdecydowały się jednak zainwestować zasoby w mniej pilne, ale strategicznie ważne stosunki z UE.

Europa zaś wydawała się zajęta przede wszystkim wewnętrznymi sporami o kształt polityki odbudowy po kryzysie pandemicznym. Sam fakt, że przywódcy instytucji UE znaleźli czas na konstruktywny szczyt na kilka dni przed kolejną fazą negocjacji budżetowych, świadczy o tym, że pozycja Indii umocniła się na liście europejskich priorytetów.

Relacje handlowe pozostają najważniejszym łącznikiem Indii i Unii Europejskiej. Wymiana handlowa między blokiem a Subkontynentem miała w 2019 r. wartość 80 mld USD, niemal zrównując się z wartością handlu Indii ze Stanami Zjednoczonymi i nieco przewyższając wymianę indyjsko-chińską. Od kilkunastu lat nie ma jednak postępu w negocjacjach umowy handlowej i inwestycyjnej. Trudno było oczekiwać go w czasie, kiedy w wyniku pandemii Indie głoszą potrzebę większej samowystarczalności gospodarczej. 

Dobrym – lecz niespodziewanym – efektem szczytu jest wzbogacenie obecnych formatów eksperckich zajmujących się poszczególnymi sferami relacji handlowych o zapowiedź regularnych spotkań na szczeblu ministerialnym. Nie jest to oczywiście gwarancją przełomu, ale może ułatwić pokonywanie ewentualnych impasów negocjacyjnych i łagodzenie istniejących zadrażnień. Personalnie zaangażowani w rozmowy politycy mogą być bardziej skłonni do posuwania negocjacji naprzód, by później przedstawić to jako własny sukces. Warto jednak pamiętać, że dla Indii  priorytetem wśród układów handlowych jest raczej umowa o wolnym handlu z USA, za którymi stoją wpływowe firmy po obu stronach Indopacyfiku. 

Treść dokumentów końcowych wskazuje, że wzmocniono pozahandlowe elementy współpracy. We wspólnym komunikacie obie strony wypowiedziały się za obroną ładu międzynarodowego opartego na układach wielostronnych. Obiecująca może być zapowiedziana koordynacja stanowisk w ramach G20 czy WTO, która czeka na nowego przewodniczącego. 

Znacznie odważniej i konkretniej brzmią też fragmenty dotyczące wspólnych inicjatyw w zakresie obrony i bezpieczeństwa, czego przykładem może być współpraca Europolu z jego indyjskim odpowiednikiem CBI. Wagę spraw związanych z bezpieczeństwem symbolicznie ujęto w układzie dokumentu EU-Indie. Partnerstwo Strategiczne: mapa drogowa do 2025, gdzie możliwości działań w tym zakresie omówiono nawet przed relacjami handlowymi i biznesowymi. W tym kontekście należy też rozumieć deklaracje o bezpieczeństwie cyfrowym, działania na rzecz “otwartej, stabilnej, bezpiecznej i wolnej cyberprzestrzeni” czy godnej zaufania sieci 5G.

Centralne miejsce oprócz bezpieczeństwa i handlu zajmują także kwestie ochrony klimatu, zwiększania odporności zagrożonych społeczności na jego zmiany (co wpisuje się w politykę rządu Indii i plan Europejskiego Zielonego Ładu), urbanizacji i rozwoju gospodarczego, w którym nacisk położony jest na osiąganie celów ekonomicznych przy jednoczesnej ochronie zasobów przyrodniczych i naturalnych. Wzmacnia ten przekaz wspólna deklaracja dotycząca ekonomii o obiegu zamkniętym, czyli generująca możliwie mało odpadów. Utrzymano też zapisy o współpracy w dziedzinie innowacji i badań, a wkrótce należy się spodziewać odnowienia programów współpracy dwustronnej w tej dziedzinie.

Krytycy mogą zwrócić uwagę, że mapa drogowa jest długa i przypomina raczej jadłospis niż plan podróży do określonego celu. Tworzy jednak ramy współpracy także dla państw członkowskich i europejskich firm, które będą skuteczniejsze w Nowym Delhi i Brukseli, jeśli uda im się wpisać własne cele w strategię wspólnotową. Przyszłość relacji Indie-UE i państw członkowskich z Subkontynentem zależeć będzie od umiejętności wypełniania konkretnymi działaniami ram stworzonych przez “mapę drogową”.

Co z tego wynika dla krajów na wschodzie Unii Europejskiej, takich jak Polska? Po pierwsze, rozwijanie wspólne z Indusami projektów w tradycyjnych dziedzinach, jak przemysł węglowy, będzie coraz dalsze od polityki wspólnotowej. W związku z przyspieszaniem zmian klimatycznych na Subkontynencie oraz coraz tańszej energii z odnawialnych źródeł należy też spodziewać się redukcji planów rozwoju sektora energii z surowców kopalnych. 

Po drugie, w kwestiach obrony i bezpieczeństwa w Indiach wzrosła niepomiernie kwestia zdolności morskich i strategicznej koncepcji Indopacyfiku (wzmiankowanego dwukrotnie w dokumentach szczytowych). Tutaj naturalnym partnerem Indii są szczególnie Francja, posiadająca na europejskim tle duże zdolności morskie i będąca poprzez swoje terytoria zamorskie krajem “sąsiedzkim” oraz również angażujące się w Rogu Afryki Włochy i Hiszpania. Rozwój polskiej marynarki wojennej nie ma więc aspektu wyłącznie obrony terytorium, ale jest także istotny dla możliwości działań i prowadzenia polityki zagranicznej, choćby wobec Subkontynentu. W Indiach doceniane są operacje takie, jak w rogu Afryki (EU NAVFOR), mające znaczenie dla bezpieczeństwa żeglugi na Oceanie Indyjskim.

Po trzecie z polskiego punktu widzenia jest istotne, by stosunki UE-Indie nie były wyłącznie rozmową między Europą Zachodnią a Subkontynentem. Deklaracja poszczytowa i mapa drogowa zachęcają do współpracy na różnych poziomach, także z poszczególnymi stanami Indii czy na poziomie partnerstw miast. Warto wykorzystać pozytywne zmiany w zarządzaniu miastami w Polsce w ostatnich trzech dekadach i wzmocnić współpracę partnerską między polskimi i indyjskimi metropoliami, mniejszymi ośrodkami, ale też regionami.

Po czwarte, należy zastanowić się, jak pogłębić kontakty na najwyższym szczeblu. Premier Modi wielokrotnie był w na naszym kontynencie, lecz Europa Środkowo-Wschodnia nie była jego celem. Wizyta Prezydenta RP planowana od przeszło dziesięciolecia też nie może dojść do skutku. Dlatego warto pracować nad nawiązaniem dialogu pomiędzy wschodnimi członkami UE. Atrakcyjnym dla induskich partnerów mógłby być szczyt V4PLUS (od lipca 2020 prezydencję w Grupie Wyszehradzkiej sprawuje Polska) lub Trójmorza PLUS, by z jednej strony wzmocnić relacje polsko-indyjskie, a z drugiej pokazać wschodnią część Unii Europejskiej jako region.

Krzysztof Zalewski Analityk ds. Indii i energetyki. Obecnie członek Zarządu Fundacji Instytut Studiów Azjatyckich i Globalnych im. Michała Boyma oraz redaktor „Tygodnia w Azji” (wydawanego wspólnie z portalem wnp.pl). Pisze o polityce zagranicznej i transformacjach ery cyfrowej w Indiach i Australii. Poprzednio pracownik Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej w Wiedniu, Biura Spraw Zagranicznych Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu RP oraz Ośrodka Studiów Wschodnich w Warszawie