Recenzje książek

Wojny handlowe to wojny klasowe. Recenzja książki.

Jakie są przyczyny wojen handlowych i jak można im zapobiegać usiłują dociec ekonomiści Matthew C. Klein i Michael Pettis.

Instytut Boyma 09.08.2025

wojny handlowe

Od momentu gdy Donald Trump po raz pierwszy wygrał wybory prezydenckie w roku 2016 „wojny handlowe” odmieniane są przez wszystkie przypadki. Stany Zjednoczone rozpoczęły konflikty handlowe najpierw z Chinami, potem z Unią Europejską, Japonią i pozostałymi sojusznikami, a w końcu z całym światem. Jakie są przyczyny wojen handlowych i jak można im zapobiegać usiłują dociec ekonomiści Matthew C. Klein i Michael Pettis.

Książka, która w ręce polskiego czytelnika trafia dzięki wydawnictwu Prześwity, została po raz pierwszy opublikowana w 2020 roku. Jednak przez tych kilka lat niewiele się zmieniło, a wręcz przeciwnie, kolejne wydarzenia zdają się potwierdzać diagnozę autorów. Wojna handlowa była trudna do uniknięcia, a metody stosowane przez obie administracje Trumpa wynikają z błędnej oceny sytuacji i z tego powodu nie oferują rozwiązania problemu.

Jakie są tezy Kleina i Pettisa? Punktem wyjścia jest założenie, że pierwotną przyczyną wojen handlowych są nierówności w handlu międzynarodowym. Jak od tamtej pory wielokrotnie powtarzał Pettis, sytuacja, w której Chiny odpowiadają za około 30 proc. globalnej produkcji przemysłowej , 17 proc. globalnego PKB i 13 proc. światowej konsumpcji, jest nie do utrzymania. Zdolność największej gospodarki świata, czyli Stanów Zjednoczonych, do wchłaniania nadwyżek produkcyjnych innych państw jest ograniczona.

Skąd jednak biorą się nierówności w handlu międzynarodowym? W grę wchodzą oczywiście różne czynniki, w tym wdrażanie nowych technologii i rozwiązań w przemyśle, finansach i zarządzaniu. Przedsiębiorstwa i kraje potrafiące skuteczniej je wprowadzać zdobywają konkurencyjną przewagę. Jednak Klein i Pettis głównej przyczyny doszukują się w polityce wewnętrznej. Jak dowodzą, część państw tłamsi popyt wewnętrzny i wspiera eksport. Mistrzami świata w tej dziedzinie są Chiny, Niemcy i Japonia, trzy największe gospodarki oparte o eksport.

Brzmi to jak opis merkantylizmu, jednak w książce niewiele o nim można znaleźć. Autorzy upatrują bowiem przyczyn obecnej sytuacji w decyzjach podjętych przez rządy wielu państw oraz zarządy wielkich korporacji w pierwszych latach po zakończeniu zimnej wojny. W ich rezultacie najbogatsi znaleźli się w znacznie korzystniejszej sytuacji niż reszta społeczeństwa. Początkowo nic na to nie wskazywało. Wskaźniki gospodarcze rosły, gospodarki rozwijały się, dywidendy wypłacane akcjonariuszom stale się zwiększały. Z czasem jednak zaczął być widoczny spadek siły nabywczej większości społeczeństwa, jej zubożenie, a w konsekwencji wzrost napięć wewnątrz poszczególnych krajów.

Autorzy wzięli na warsztat dwa główne przypadki: Niemcy i Chiny. Zanim jednak przechodzą do ich omówienia, wprowadzają czytelnika w temat światowego handlu. Jego ewolucję omawia rozdział pierwszy. Sporo miejsca poświęcono w nim odkryciu przez międzynarodowe korporacje, zwłaszcza amerykańskie, rajów podatkowych i kreatywnej księgowości oraz wpływu tych zjawisk na finanse państw.

W kolejnym rozdziale Klein oraz Pettis zagłębiają się w rozwój światowego rynku finansowego. Ażeby zrozumieć, w jakim miejscu się znaleźliśmy, warto przytoczyć za autorami kilka statystyk. W roku 1855 transgraniczne zobowiązania finansowe odpowiadały swoją wartością 16 proc. produkcji globalnej. W 1870 roku było to już 94 proc. Wskaźnik ten rósł do roku 1914. Potem nastąpiło interludium dwóch wojen światowych i serii kryzysów. Poziom sprzed pierwszej wojny światowej osiągnięto ponownie dopiero w latach 70. W kolejnej dekadzie rozpoczął się nieprzerwany wzrost, w którego rezultacie łączny nominał transgranicznych zobowiązań finansowych przekroczył obecnie 400 proc. produkcji globalnej. Klein i Pettis opisują powstające od początku XIX w. kolejne bańki finansowe, prowadzące do kolejnych kryzysów, czasem globalnych jak w 1929 i 2008, czasem bardziej regionalnych.

Trzeci rozdział poświęcony jest oszczędnościom, inwestycjom i brakowi równowagi w gospodarce. Innymi słowy jest to omówienie różnorodnych modeli rozwojowych, przy czym najwięcej uwagi otrzymały Związek Radziecki za Stalina i Japonia od lat 50. Jak dowodzą autorzy, to właśnie niezdolność do odejścia od niefunkcjonującego już modelu, promującego eksport kosztem popytu wewnętrznego, jest główną przyczyną ciągnących się od lat 90. problemów japońskiej gospodarki.

Kolejne dwa rozdziały to sedno wywodu, czyli sekcja poświęcona dwóm największym gospodarkom świata opartym o eksport: Chinom i Niemcom. W ujęciu Kleina i Pettisa Inicjatywa Pasa i Szlaku jest nie tyle przykładem ekspansjonistycznych tendencji Pekinu, co próbą eksportu własnych nadwyżek finansowych i produkcyjnych wywołanych stłamszeniem popytu wewnętrznego. Taki stan spowodowany jest decyzjami komunistycznych władz, które najpierw usiłowały industrializować kraj według sowieckich wzorców, potem szukały własnej drogi, aż w końcu zaczęły czerpać inspiracje z Japonii. Koncepcja szczególnie insertująca, zważywszy, że Pettis spędził w Chinach wiele lat wykładając na tamtejszych uniwersytetach i doradzając władzom.

Z kolei w przypadku Niemiec autorzy doszukują się grzechu pierworodnego w sposobie, w jaki przeprowadzono zjednoczenie Niemiec. Proces integracji NRD oraz RFN miał być sprawiedliwy społecznie, a nie sensowny ekonomicznie. W rezultacie wschodnie regiony nadal pozostają biedniejsze i słabiej rozwinięte. Na tym nie koniec. Jak dowodzą autorzy, zmiany podatkowe wprowadzone w tym samym czasie doprowadziły do koncentracji majątku w rękach najbogatszych na skalę niewidzianą od roku 1871.

Konieczna w tym miejscu jest dygresja. Klein i Pettis przedstawiają ekonomiczny opis procesu „pompy bogactwa”, zdefiniowanego przez recenzowanego już na naszych łamach Petera Turchina (https://instytutboyma.org/pl/psychohistoria-w-realnym-swiecie-czy-czeka-nas-ameryke-katastrofa-recenzja-czasow-ostatecznych-elity-kontrelity-i-sciezka-dezintegracji-politycznej-petera-turchina/). W mechanizmie tym dochody najbogatszego jednego procenta populacji stale rosną, zamożnych 9 proc. ulegają stagnacji, a reszta społeczeństwa, mimo dobrych wskaźników gospodarczych, traci siłę nabywczą i w praktyce ubożeje. Turchin wskazuje „pompę bogactwa” jako jedną z głównych przyczyn destabilizacji społecznej i politycznej, co objawia się m.in. wzrostem popularności partii radykalnych.

Klein i Pettis nie posługują się wprawdzie terminem „pompa bogactwa”, ale dochodzą do podobnych wniosków co Turchin. Chociaż dalecy od marksizmu, wskazują rosnące nierówności społeczne, nazywane „walką klas”, jako główną przyczynę nierówności w handlu światowym. Idąc dalej tym tropem, reorganizacja systemu redystrybucji, tak by więcej bogactwa spływało do szerszych grup społecznych, ma szansę w sporym stopniu zaradzić głównej przyczynie wojen handlowych.

To wymagałoby jednak bolesnych reform, uderzających w interesy wielu grup. Państwom łatwiej jest prowadzić politykę z angielska nazywaną beggar thy neighbour, co na polski można przetłumaczyć jako „doprowadź do ruiny bliźniego swego”, niż wprowadzać zmiany. Tym samym brną głębiej i głębiej w wojny handlowe, które podobnie jak w latach 30. ubiegłego wieku mogą doprowadzić do konfliktów militarnych.

Książka Kleina i Pettisa jest niewątpliwie warta uwagi. Przedstawiają spójną koncepcję światowego handlu i finansów oraz ich związków z funkcjonowaniem państw i społeczeństw. Podważają utarte poglądy i dają czytelnikom dużo do myślenia.

Paweł Behrendt

Doktor nauk politycznych, absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego. Główne obszary zainteresowań: polityka zagraniczna i obronna Japonii oraz Chin, stosunki międzynarodowe i bezpieczeństwo w Azji Wschodniej, konflikty w Azji. Autor książek "Chińczycy grają w go" i "Korzenie niemieckich sukcesów w Azji" oraz kilkadziesięciu artykułów poświęconych historii i kwestiom bezpieczeństwa w Azji i Europie opublikowanych w prasie krajowej i zagranicznej.

czytaj więcej

Searching for Japan’s Role in the World Amid the Russia-Ukraine War

The G7 Hiroshima Summit concluded on May 21 with a communiqué reiterating continued support for Ukraine in face of Russia’s illegal war of aggression. Although Japan was perceived at the onset of the war as reluctant to go beyond condemning Russia at the expense of its own interests, it has since become one of the leading countries taking action during the war.

Wpływ COVID-19 na rozwój technologii w Chinach

Od czasu ogłoszenia programu Made in China 2025 w maju 2015 roku, Chiny aspirują na pozycję światowego lidera w dziedzinie nowych technologii. Z ,,fabryki świata”, gdzie zlokalizowana jest ogromna część zakładów produkujących części i komponenty w globalnym łańcuchu dostaw, stają się promotorem innowacyjnych rozwiązań technologicznych. (...) Pojawienie się wirusa COVID-19 stało się motorem rozwoju w tej branży i przyczyniło się do powstania urządzeń i robotów, które do dziś pozostawały jedynie w sferze futurystycznych wizji. 

Krytyka Polityczna: To nie będzie jeszcze rok Brontoroca [co dalej na Dalekim Wschodzie]

Moskwa i Pekin pozostaną w dość bliskim kontakcie, na Indo-Pacyfiku powstanie największa strefa wolnego handlu na świecie, a USA grozi stopniowa utrata znaczenia. Krzysztof Marcin Zalewski o tym, co przyniesie nowy rok na Dalekim Wschodzie.

Tydzień w Azji #145: Australia obiecuje neutralność klimatyczną. Ale bez pośpiechu

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #307: Chiny coś ukrywają? Oficjalne statystyki budzą wątpliwości

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Patrycja Pendrakowska współzałożycielką WICCI’s India-EU Business Council

Dzieląc się wiedzą, możliwościami biznesowymi i najlepszymi praktykami Rada pomaga zwiększać świadomość o udziale kobiet w rozwoju relacji Indii i Unii Europejskiej.

Tydzień w Azji #65: Wielkie zakupy gigantów na rynku naftowym

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #48: Jak walczyć z epidemią i nie naruszać prywatności?

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Przyspieszenie prywatyzacji w Uzbekistanie

Prezydent Uzbekistanu Szawkat Mirzijojew stara się przyspieszyć prywatyzację majątku państwowego. Uzbecy zapraszają potencjalnych inwestorów na marcowe forum w swej stolicy - Taszkencie.

Forbes: Idee na użytek władz. Jak Chiny budują swoje opowieści o świecie

Promocja chińskiej myśli politycznej leży w interesie Komunistycznej Partii Chin. Dzięki tworzeniu nowych pojęć władza wzmacnia przekaz tworzący opowieść o sukcesie Państwa Środka. To ułatwia zaś pozyskiwanie kolejnych partnerów i budowanie relacji, czyli tzw. guanxi

AzjaTech#2: nadchodzi przełom w technologiach uznawanych za przyszłość informatyki

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze piszemy m.in. kamerach samochodowych Hitachi, nowym rekordzie wydajności fotonowej pamięci kwantowej oraz pomysłach na przeniesienie stolicy Indonezji.

Kazachsko-białoruskie relacje w cieniu Kremla

Kazachstan i Białoruś od wielu lat stopniowo zacieśniają współpracę na płaszczyźnie politycznej, społecznej oraz gospodarczej i to coraz częściej  bez oglądania się na interesy i stanowisko Kremla.

RP: Fotoniczne czipy szyte na miarę trafiają z Polski na cały świat

Współczesna gospodarka, szczególnie w obszarze wysokich technologii, jest mocno zglobalizowana. Celujemy w cały świat. Obecnie jednak najwięcej inwestujemy w USA. Tam technologie fotoniczne znajdują wiele zastosowań - mówi Adam Piotrowski, prezes VIGO.

Invest and cooperate with Serbia or Poland? A dilemma for South Korean companies

This paper explains why Serbia may replace Poland as a strategic outsourcing centre for South Korean companies in Central and Southern Europe.

Podcasty „Dziesiątki z Boymem” dostępne do odsłuchu na Spotify

"Dziesiątka z Boymem" to seria dziesięciominutowych podcastów tworzonych z naszymi ekspertami. Opowiadamy w nich o procesach i wydarzeniach w Azji, które mają globalne znaczenie.

Tydzień w Azji #253: Rozboje na Morzu Czerwonym będą nas dużo kosztować

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #96: Przesył energii bez kabla. Prace nad przełomową technologią

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #203: Kazachstan wprowadza elektroniczny system kontroli przepływu towarów

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #236: Indie zainwestują przeszło miliard dolarów w rozwój sztucznej inteligencji

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

New Female Prime Minister Faces Thailand’s Political Turmoil

Thailand, known for military coups, political downfalls, and dashed democratic hopes, has a new Prime Minister. Paetongtarn Shinawatra is not only the youngest elected Prime Minister in the country's history and the second woman to hold this post, but she is also a member of the Shinawatra political dynasty.

Paweł Behrendt z wywiadem dla OtokoClub o porozumieniu RCEP

Na łamach portalu OtokoClub ukazało się nagranie wywiadu z Pawłem Behrendtem, w którym opowiada o Regional Comprehensive Economic Partnership - porozumieniu o wolnym handlu części państw Azji i Oceanii.

Azjatech #88: Takiej stalowni jeszcze na świecie nie było

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Ekologiczne i energetyczne dylematy Azji Centralnej

Zmiany klimatyczne uderzają nie tylko w system ekologiczny całej planety, ale również w społeczeństwa i gospodarki. Azja Centralna jest modelowym przykładem regionu, który doświadcza praktycznie każdego rodzaju skutków zmian klimatu.

Azjatech #185: Adidas otwiera w Chinach stadion wykonany ze starych butów

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.