Recenzje książek

Wojny handlowe to wojny klasowe. Recenzja książki.

Jakie są przyczyny wojen handlowych i jak można im zapobiegać usiłują dociec ekonomiści Matthew C. Klein i Michael Pettis.

Instytut Boyma 09.08.2025

wojny handlowe

Od momentu gdy Donald Trump po raz pierwszy wygrał wybory prezydenckie w roku 2016 „wojny handlowe” odmieniane są przez wszystkie przypadki. Stany Zjednoczone rozpoczęły konflikty handlowe najpierw z Chinami, potem z Unią Europejską, Japonią i pozostałymi sojusznikami, a w końcu z całym światem. Jakie są przyczyny wojen handlowych i jak można im zapobiegać usiłują dociec ekonomiści Matthew C. Klein i Michael Pettis.

Książka, która w ręce polskiego czytelnika trafia dzięki wydawnictwu Prześwity, została po raz pierwszy opublikowana w 2020 roku. Jednak przez tych kilka lat niewiele się zmieniło, a wręcz przeciwnie, kolejne wydarzenia zdają się potwierdzać diagnozę autorów. Wojna handlowa była trudna do uniknięcia, a metody stosowane przez obie administracje Trumpa wynikają z błędnej oceny sytuacji i z tego powodu nie oferują rozwiązania problemu.

Jakie są tezy Kleina i Pettisa? Punktem wyjścia jest założenie, że pierwotną przyczyną wojen handlowych są nierówności w handlu międzynarodowym. Jak od tamtej pory wielokrotnie powtarzał Pettis, sytuacja, w której Chiny odpowiadają za około 30 proc. globalnej produkcji przemysłowej , 17 proc. globalnego PKB i 13 proc. światowej konsumpcji, jest nie do utrzymania. Zdolność największej gospodarki świata, czyli Stanów Zjednoczonych, do wchłaniania nadwyżek produkcyjnych innych państw jest ograniczona.

Skąd jednak biorą się nierówności w handlu międzynarodowym? W grę wchodzą oczywiście różne czynniki, w tym wdrażanie nowych technologii i rozwiązań w przemyśle, finansach i zarządzaniu. Przedsiębiorstwa i kraje potrafiące skuteczniej je wprowadzać zdobywają konkurencyjną przewagę. Jednak Klein i Pettis głównej przyczyny doszukują się w polityce wewnętrznej. Jak dowodzą, część państw tłamsi popyt wewnętrzny i wspiera eksport. Mistrzami świata w tej dziedzinie są Chiny, Niemcy i Japonia, trzy największe gospodarki oparte o eksport.

Brzmi to jak opis merkantylizmu, jednak w książce niewiele o nim można znaleźć. Autorzy upatrują bowiem przyczyn obecnej sytuacji w decyzjach podjętych przez rządy wielu państw oraz zarządy wielkich korporacji w pierwszych latach po zakończeniu zimnej wojny. W ich rezultacie najbogatsi znaleźli się w znacznie korzystniejszej sytuacji niż reszta społeczeństwa. Początkowo nic na to nie wskazywało. Wskaźniki gospodarcze rosły, gospodarki rozwijały się, dywidendy wypłacane akcjonariuszom stale się zwiększały. Z czasem jednak zaczął być widoczny spadek siły nabywczej większości społeczeństwa, jej zubożenie, a w konsekwencji wzrost napięć wewnątrz poszczególnych krajów.

Autorzy wzięli na warsztat dwa główne przypadki: Niemcy i Chiny. Zanim jednak przechodzą do ich omówienia, wprowadzają czytelnika w temat światowego handlu. Jego ewolucję omawia rozdział pierwszy. Sporo miejsca poświęcono w nim odkryciu przez międzynarodowe korporacje, zwłaszcza amerykańskie, rajów podatkowych i kreatywnej księgowości oraz wpływu tych zjawisk na finanse państw.

W kolejnym rozdziale Klein oraz Pettis zagłębiają się w rozwój światowego rynku finansowego. Ażeby zrozumieć, w jakim miejscu się znaleźliśmy, warto przytoczyć za autorami kilka statystyk. W roku 1855 transgraniczne zobowiązania finansowe odpowiadały swoją wartością 16 proc. produkcji globalnej. W 1870 roku było to już 94 proc. Wskaźnik ten rósł do roku 1914. Potem nastąpiło interludium dwóch wojen światowych i serii kryzysów. Poziom sprzed pierwszej wojny światowej osiągnięto ponownie dopiero w latach 70. W kolejnej dekadzie rozpoczął się nieprzerwany wzrost, w którego rezultacie łączny nominał transgranicznych zobowiązań finansowych przekroczył obecnie 400 proc. produkcji globalnej. Klein i Pettis opisują powstające od początku XIX w. kolejne bańki finansowe, prowadzące do kolejnych kryzysów, czasem globalnych jak w 1929 i 2008, czasem bardziej regionalnych.

Trzeci rozdział poświęcony jest oszczędnościom, inwestycjom i brakowi równowagi w gospodarce. Innymi słowy jest to omówienie różnorodnych modeli rozwojowych, przy czym najwięcej uwagi otrzymały Związek Radziecki za Stalina i Japonia od lat 50. Jak dowodzą autorzy, to właśnie niezdolność do odejścia od niefunkcjonującego już modelu, promującego eksport kosztem popytu wewnętrznego, jest główną przyczyną ciągnących się od lat 90. problemów japońskiej gospodarki.

Kolejne dwa rozdziały to sedno wywodu, czyli sekcja poświęcona dwóm największym gospodarkom świata opartym o eksport: Chinom i Niemcom. W ujęciu Kleina i Pettisa Inicjatywa Pasa i Szlaku jest nie tyle przykładem ekspansjonistycznych tendencji Pekinu, co próbą eksportu własnych nadwyżek finansowych i produkcyjnych wywołanych stłamszeniem popytu wewnętrznego. Taki stan spowodowany jest decyzjami komunistycznych władz, które najpierw usiłowały industrializować kraj według sowieckich wzorców, potem szukały własnej drogi, aż w końcu zaczęły czerpać inspiracje z Japonii. Koncepcja szczególnie insertująca, zważywszy, że Pettis spędził w Chinach wiele lat wykładając na tamtejszych uniwersytetach i doradzając władzom.

Z kolei w przypadku Niemiec autorzy doszukują się grzechu pierworodnego w sposobie, w jaki przeprowadzono zjednoczenie Niemiec. Proces integracji NRD oraz RFN miał być sprawiedliwy społecznie, a nie sensowny ekonomicznie. W rezultacie wschodnie regiony nadal pozostają biedniejsze i słabiej rozwinięte. Na tym nie koniec. Jak dowodzą autorzy, zmiany podatkowe wprowadzone w tym samym czasie doprowadziły do koncentracji majątku w rękach najbogatszych na skalę niewidzianą od roku 1871.

Konieczna w tym miejscu jest dygresja. Klein i Pettis przedstawiają ekonomiczny opis procesu „pompy bogactwa”, zdefiniowanego przez recenzowanego już na naszych łamach Petera Turchina (https://instytutboyma.org/pl/psychohistoria-w-realnym-swiecie-czy-czeka-nas-ameryke-katastrofa-recenzja-czasow-ostatecznych-elity-kontrelity-i-sciezka-dezintegracji-politycznej-petera-turchina/). W mechanizmie tym dochody najbogatszego jednego procenta populacji stale rosną, zamożnych 9 proc. ulegają stagnacji, a reszta społeczeństwa, mimo dobrych wskaźników gospodarczych, traci siłę nabywczą i w praktyce ubożeje. Turchin wskazuje „pompę bogactwa” jako jedną z głównych przyczyn destabilizacji społecznej i politycznej, co objawia się m.in. wzrostem popularności partii radykalnych.

Klein i Pettis nie posługują się wprawdzie terminem „pompa bogactwa”, ale dochodzą do podobnych wniosków co Turchin. Chociaż dalecy od marksizmu, wskazują rosnące nierówności społeczne, nazywane „walką klas”, jako główną przyczynę nierówności w handlu światowym. Idąc dalej tym tropem, reorganizacja systemu redystrybucji, tak by więcej bogactwa spływało do szerszych grup społecznych, ma szansę w sporym stopniu zaradzić głównej przyczynie wojen handlowych.

To wymagałoby jednak bolesnych reform, uderzających w interesy wielu grup. Państwom łatwiej jest prowadzić politykę z angielska nazywaną beggar thy neighbour, co na polski można przetłumaczyć jako „doprowadź do ruiny bliźniego swego”, niż wprowadzać zmiany. Tym samym brną głębiej i głębiej w wojny handlowe, które podobnie jak w latach 30. ubiegłego wieku mogą doprowadzić do konfliktów militarnych.

Książka Kleina i Pettisa jest niewątpliwie warta uwagi. Przedstawiają spójną koncepcję światowego handlu i finansów oraz ich związków z funkcjonowaniem państw i społeczeństw. Podważają utarte poglądy i dają czytelnikom dużo do myślenia.

Paweł Behrendt

Doktor nauk politycznych, absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego. Główne obszary zainteresowań: polityka zagraniczna i obronna Japonii oraz Chin, stosunki międzynarodowe i bezpieczeństwo w Azji Wschodniej, konflikty w Azji. Autor książek "Chińczycy grają w go" i "Korzenie niemieckich sukcesów w Azji" oraz kilkadziesięciu artykułów poświęconych historii i kwestiom bezpieczeństwa w Azji i Europie opublikowanych w prasie krajowej i zagranicznej.

czytaj więcej

Forbes: Koronawirus testuje chińską służbę zdrowia. Jak ona wygląda w praktyce?

Kontrast między rozwojem chińskiej gospodarki a poziomem opieki medycznej w Państwie Środka jest porażający. Epidemia koronowirusa z Wuhan być może zmusi chińskie władze do inwestycji w powszechną opiekę medyczną. Na reformie służby zdrowia skorzystałoby nie tylko chińskie społeczeństwo, ale również zachodni biznes

Azjatech #178: Chiński konkurent Boeinga i Airbusa szybko zdobywa rynek

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #109: Japońskie roboty przeprowadzają nawet 2500 testów PCR dziennie

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Wyboista droga do wznowienia eksportu mięsa z Polski do Chin

Eksport wieprzowiny znad Wisły do Chin jest obecnie niemożliwy, podobnie jak drobiu i wołowiny. Mimo ponad dekady starań o uczynienie Państwa Środka stałym rynkiem eksportowym dla polskich firm, działania te nie przyniosły trwałych rezultatów.

Azjatech #158: Najpopularniejszy telefon świata będzie produkowany gdzie indziej, niż dotąd

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #191: Niemcy szykują gospodarczy rozwód z Chinami

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Region Ałmaty liderem w pozyskiwaniu inwestorów

Kazachstan jest, i raczej jeszcze długo pozostanie, niekwestionowanym liderem w pozyskiwaniu inwestycji zagranicznych w Azji Środkowej. Sprzyja temu stały rozwój gospodarczy, stabilna scena polityczna oraz specjalne strefy ekonomiczne oferujące atrakcyjne warunki inwestowania.

Tydzień w Azji #197: Chińska zmiana warty. Kim jest człowiek nr 2, który rządzić będzie gospodarką?

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #51: Czy rośnie AmerIndia? Facebook kupuje udziały w indyjskiej Reliance Jio

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #221: Chiny planują budowę atomowych kontenerowców

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #148: Niemcy rozpychają się w Azji Centralnej

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Różnorodny, ale i trudny rynek czeka na polskie firmy. Tak mogą odnieść na nim sukces

O szansach i wyzwaniach związanych ze współpracą gospodarczą z państwami afrykańskimi z dr Anną Masłoń-Oracz, pełnomocniczką rektora SGH ds. Afryki, rozmawia Krzysztof M. Zalewski.

The unification of the two Koreas: an ASEAN perspective

The aim of the paper is to discuss the role of the ASEAN as a critical component of the solution to the Korean unification.

Tydzień w Azji #22: Biznes boi się ekstradycji do Chin

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze wiadomości z Hongkongu, Turkmenistanu, Kirgistanu, Australii oraz Chin.

RP: Rynek gamingowy w Indiach, czyli krajobraz po rewolucji Jio

Choć dziś rynek gamingowy w Indiach nie jest jeszcze najbardziej zyskowny, to z powodu swojej względnej otwartości, młodej i dynamicznej populacji może być jednym z kluczowych miejsc w przyszłości, gdzie kształtują się globalne trendy i gusta.

Tydzień w Azji #266: Indie zawarły przełomowy pakt z ważnymi partnerami Unii Europejskiej

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji#15: Jaka przyszłość Sri Lanki po zamachach?

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze piszemy m.in o zamachach terrorystycznych na Sri Lance (w tym ich możliwych skutkach gospodarczych), inwestycjach w sektorze energetycznym Indonezji oraz nowych amerykańskich sankcjach wymierzonych w Iran.

Tydzień w Azji #203: Nieoczekiwany wynik wyborów w Malezji szansą na nowe otwarcie

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Guochao, czyli moda na chińskość

Po kilku dekadach zachłyśnięcia się kulturą materialną i wzorami Zachodu, obecnie w Państwie Środka popularność zyskuje „moda na chińskość”, zwana guochao lub China chick. Jak wykorzystać ten trend rynkowy?

Azjatech #78: Toyota dostarczy hybrydowy napęd dla chińskiego producenta samochodów GAC

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Co łączy szamanów i generałów? O problemie weryfikacji wewnętrznych konfliktów Korei Północnej

Ilość potwierdzonych egzekucji i częste zniknięcia polityków przypominają o tym, że w Korei Północnej rządzą zasady społecznego darwinizmu, a próby ograniczenia władzy Kim Dzong-una mogą zostać uznane za wrogie i potraktowane bezwzględnie.

Kwartalnik Boyma – nr 2 (8) /2021

Głównym tematem niniejszego wydania Kwartalnika Boyma jest bezpieczeństwo.

Tydzień w Azji #142: Polskie firmy celują w Azję Centralną. Pandemia im nie przeszkadza

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Koreański szamanizm jako wyzwanie dla badaczy

 „Problem szamanizmu był i pozostaje jednym z najtrudniejszych problemów w historii religii” pisał słynny rosyjski etnograf i religioznawca Siergiej Tokariew.  Być może żaden z przykładów nie jest tak wyraźnym potwierdzeniem tej tezy jak muism[1], czyli szamanizm koreański. Badania nad rodzimą religią kraju Spokojnego Poranka dostarczają bardzo wielu pytań, na które zazwyczaj trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi. […]