Co oznacza chińska deklaracja o osiągnięciu neutralności węglowej w 2060 roku?

Podobnie jak inne kraje Azji Wschodniej, Chiny zadeklarowały plan osiągnięcia neutralności węglowej. 22 września 2020 przewodniczący ChRL Xi Jinping zapowiedział, iż Chiny planują osiągnięcie tego celu do 2060 roku, co jest pierwszą tak dalekosiężną deklaracją tego państwa w tej sprawie. Ponieważ chińskie emisje dwutlenku węgla stanowią dużą część globalnych emisji, warto przyjrzeć się tej deklaracji.

Dlaczego Chiny są tak istotnym elementem w klimatycznej układance?

Wedle danych serwisu Our World in Data, dotyczących wyłącznie CO₂ pochodzącego ze spalania paliw kopalnych oraz produkcji cementu, Chiny wyemitowały w samym 2018 roku 10,06 miliarda ton dwutlenku węgla do atmosfery. Dla porównania, w tym samym czasie USA wydzieliło 5,42 mld ton CO₂, a państwa Unii Europejskiej (bez Wielkiej Brytanii) 3,07 mld. Patrząc z szerszej perspektywy, roczne emisje CO₂ pomiędzy 1978 (1,46 mld ton; rok początków reform gospodarczych i otwarcia na świat) a 2018 (wyżej wspomniane 10,06 mld) wzrosły w ChRL o 592%. W tym okresie, w przypadku USA wzrost nastąpił na poziomie 11%, a kraje UE-27 odnotowały spadek o 23%. Przy światowej emisji dwutlenku węgla w 2018 roku na poziomie 36,57 mld ton, Chiny odpowiadają zatem za ok. 27% tych emisji, USA za prawie 15%, natomiast państwa Unii Europejskiej w obecnym składzie za ok. 8%.

Przyczyna tak spektakularnego wzrostu wkładu Chin w globalne ocieplenie w ostatnich ~40 latach leży w gwałtownej industrializacji i rozroście chińskiej gospodarki, zapoczątkowanych na przełomie lat 70 i 80. W towarzyszącej stopniowemu powstawaniu „fabryki świata” rachubie rządzących nie ujmowano przez długi czas różnych kosztów uważanych za zewnętrzne rozwoju ekonomicznego – wyraźny priorytet przyznano podwyższeniu stopy życiowej Chińczyków. Poskutkowało to nie tylko lokalną degradacją środowiska naturalnego na niespotykaną wcześniej skalę, ale również skokowym wzrostem emisji wszelkich gazów cieplarnianych do atmosfery. 

22 września br., na 75 sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Xi Jinping poświęcił część swojego przemówienia on-line sprawom klimatycznym. Ogłosił on, iż Chiny zwiększą swoje zaangażowanie w wypełnianie celów nakreślonych przez porozumienie paryskie, zapowiadając, że szczyt emisji dwutlenku węgla przez to państwo nastąpi „przed 2030 rokiem”, a „neutralność węglowa” osiągnięta zostanie „przed 2060 rokiem”. Do tej pory mówiono o nastaniu szczytu emisyjnego około 2030 i mimo że wciąż nie mamy do czynienia z konkretnym terminem, poczyniono drobną korektę na korzyść szybszego wypełnienia tego celu. 

Jednak fragmentem wypowiedzi Xi przyciągającym największą uwagę jest ten dotyczący neutralności węglowej. Jest to niewątpliwie ambitne założenie, lecz wciąż daleko mu do strategii Unii Europejskiej, zasadzającej się na dojściu do neutralności klimatycznej o dekadę wcześniej, bo w 2050 roku. Mimo pewnych sporów definicyjnych mających wpływ na uznawany zakres źródeł emisji, przyjęto iż neutralność klimatyczna oznacza zrównoważenie wydzielanych gazów cieplarnianych ze zdolnością do ich pochłaniania. Jak zauważa autorka artykułu dla Climate Home News (Gerretsen, 2020), termin „neutralności węglowej” jest mniej rygorystyczny z powodu możliwości uwzględnienia w eliminacji emisji tylko dwutlenku węgla, nie wliczając wielu innych gazów cieplarnianych, takich jak np. metan czy tlenek azotu. W sytuacji, gdy w chińskim „miksie emisyjnym” te pozostałe gazy odpowiadają za 16% całości (Song i Gerholdt, 2019), wyłączenie ich z działań ograniczających przyniesie finalnie znaczący, ale jednak częściowy efekt.

Co należy zrobić, by osiągnąć cel?

Mnogość możliwych sposobów realizacji celu redukcji emisji gazów cieplarnianych stanowi zarówno błogosławieństwo, jak i pewne utrudnienie. Dzięki niej możemy opracowywać efektywniejsze i lepiej dopasowane do warunków danego kraju plany transformacji, lecz jednocześnie ten pluralizm utrudnia ustalenie konsensusu, gdzie ulokować związane z nią koszty gospodarcze (i idące za nimi koszty społeczne), które towarzyszyć będą poszczególnym rozwiązaniom. Dopóki nie poznamy szczegółowej, przedstawionej przez władze w Pekinie „mapy drogowej” neutralności węglowej, sprawę można traktować jako otwartą. 

Najważniejsze zmiany z pewnością czekać będą sektory i branże oparte w całości lub częściowo na węglu. W 2018 odpowiadał on za 66% wytwarzanej energii elektrycznej w Chinach (Climate Action Tracker, 2020). Uzależniona od jego wykorzystania jest również znaczna część gałęzi bardzo w tym kraju rozrośniętego przemysłu, np. produkcji stali czy cementu. Z opublikowanego w Nature zestawienia opinii kilku zespołów specjalistów współpracujących z rządem ChRL nad kwestią neutralności węglowej (Mallapaty, 2020) wynika wspólne przeświadczenie o tym, że Chiny muszą w pierwszej kolejności zacząć pozyskiwać energię elektryczną w większości ze źródeł bezemisyjnych, aby następnie wykorzystać ją wszędzie tam, gdzie uda się dokonać elektryfikacji, np. w motoryzacji czy różnych procesach przemysłowych (tam gdzie elektryfikacja jest niemożliwa, istnieją propozycje zastosowania technologii wodorowych (Murtaugh i in., 2020)). Podkreślona została również rola technologii sekwestracji dwutlenku węgla (CCS), czyli wychwytywania i składowania CO₂, by nie dostawał się on do atmosfery np. z kominów fabryk czy elektrowni. Wspomagana byłaby ona sadzeniem lasów, pochłaniających ten gaz w sposób naturalny.

Analiza szans realizacji zakładanych planów i rola innych aktorów międzynarodowych

O ile specjaliści twierdzą, iż transformacja Państwa Środka w kierunku neutralności węglowej jest technicznie możliwa do osiągnięcia w zapowiedzianym 2060 roku, to już dziś wiemy, że byłby to proces niezwykle trudny i kosztowny. Według firmy doradczej Wood Mackenzie, realizacja zapowiedzi Xi Jinpinga może kosztować Chiny nawet 5 bilionów dolarów (Jaganathan, 2020). Trudności wynikają nie tylko z konieczności zmian w miksie energetycznym, ale także dokonania na dużą skalę restrukturyzacji w przemyśle, gdzie nie wszędzie jest możliwe skutecznie ograniczenie emisji przy obecnej wiedzy technicznej. Wynikające z tego ostatniego poważne koszty społeczne, będące efektem zamykania związanych z węglem miejsc pracy, pracownik Wood Mackkenzie Prakash Sharma określa jako stanowiący największe wyzwanie element nadchodzących zmian (tamże). 

Formułowanie i prowadzenie polityk związanych z ograniczaniem emisji gazów cieplarnianych jest o tyle problematyczne, że przy dokonywaniu czysto ekonomicznej analizy trudno przychodzi traktowanie ich w kategoriach inwestycji, gdyż te z reguły przynoszą jasno określone i mierzalne korzyści. Z powodu tego, że zmiany klimatu są problemem globalnym, aspekt ten sprzyja rozmywaniu się odpowiedzialności poszczególnych krajów. Decydentom łatwiej przychodzi stawianie aktualnych wyzwań na arenie politycznej ponad wymagające dalekosiężnego planowania i długotrwałych wysiłków zwalczanie źródeł trudnych do uchwycenia skutków globalnego ocieplenia – czego jaskrawym przykładem była prezydentura Donalda Trumpa i wyjście za jego kadencji Stanów Zjednoczonych z porozumienia paryskiego. Jeśli znajdują się politycy zdolni otwarcie dystansować się od polityki zakładającej walkę z kryzysem klimatycznym, tym łatwiej sobie wyobrazić pozorowanie działań na tym polu przez państwa takie zobowiązania przyjmujące. 

Z tego powodu niebezpodstawne są argumenty zawarte w artykule „Dlaczego nie wierzę Chinom w ich neutralność klimatyczną do 2060 roku” (Wiech, 2020), w którym autor przekonuje, że motywem dla obietnic Xi Jinpinga może być chęć przedstawienia Chin jako odpowiedzialnego mocarstwa, aktywnego w zakresie wspólnych wyzwań ludzkości, podkopując tym samym stawiające się w roli światowego lidera USA. Taką interpretację wzmacnia fakt, że deklaracja Xi nastąpiła krótko po przemówieniu on-line na tej samej sesji Donalda Trumpa, w którym podtrzymał opozycję swojego kraju wobec porozumienia paryskiego, nazywając je „jednostronnym”. Nie można również wykluczyć opisanej przez Jakuba Wiecha możliwości zastosowania przez Państwo Środka taktyki outsourcingu wysokoemisyjnego przemysłu do innych krajów (w tekście podany został przykład Afryki), która wybielałaby ten kraj, nie rozwiązując jednak realnego problemu emisji. 

Wątpliwości te sprawiają, iż chińska wrześniowa deklaracja, a także wszelkie przyszłe zobowiązania, stanowią dobrą wiadomość wyłącznie pod warunkiem aktywnej i świadomej różnych metod manipulacji postawy innych globalnych graczy, którzy będą mieli wolę efektywnie egzekwować od Chin ich zobowiązania,  poprzez naciski polityczne czy ekonomiczne, zniechęcając je do instrumentalnego traktowania owych deklaracji. Szczególne zadanie ma Unia Europejska, ważny partner handlowy Pekinu. Artykułowanie przez Państwo Środka dokładnie określonych i jasnych celów zwiększa możliwości rozliczania Chin z ich polityki klimatycznej, a to podnosi  szanse na skuteczną walkę z największym wyzwaniem ludzkości w XXI wieku.

Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 6/2020

Jakub Kamiński Współpracownik Instytutu Boyma. Student stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Warszawskim. Zainteresowany m.in. regionem Indo-Pacyfiku oraz przemianami w Chinach i ich polityce zagranicznej. Z trzecim sektorem związany od 2017 roku.