Recenzje książek

Ani realny socjalizm, ani państwowy kapitalizm. W poszukiwaniu modelu rozwojowego Azji Centralnej

Autor prezentowanej publikacji podjął się trudnego zadania identyfikacji korelacji między kierunkami zmian ustrojowych a ich wpływami na wektory przemian gospodarczych. 

Instytut Boyma 02.12.2024

Okładka książki Pawła Jaskuły

Recenzja książki: Paweł Jaskuła, W cieniu smoków i tygrysów. Azja Centralna w pogoni za gospodarką światową, Grupa Wydawnicza FNCE, Wydawnictwo Naukowe FNCE, 2024, s. 532

Autor prezentowanej publikacji podjął się trudnego zadania identyfikacji korelacji między kierunkami zmian ustrojowych a ich wpływami na wektory przemian gospodarczych. 

Ponieważ zagadnienie jest bardzo złożone, Paweł Jaskuła słusznie poświęcił pierwszy rozdział na prezentację teorii ekonomicznych, począwszy od klasycznej, po współczesne koncepcje uwarunkowań wzrostu gospodarczego. Trzeba tu podkreślić szeroki zakres wykorzystanej literatury źródłowej, który posłużył Autorowi do przybliżenia nie tylko ogólnych założeń każdej z teorii ekonomicznych, ale również ich ewolucję i powstałą wokół nich polemikę. Bardzo przydatne dla lepszego zrozumienia dalszych rozważań jest przybliżenie teoretycznych modeli systemów rozwojowych tzw. państw rozwijających się oraz systemu kapitalizmu państwowego, który jest szeroko rozpowszechniony w różnych wariacjach na obszarze Azji. 

Rozdział drugi zawiera teoretyczne podstawy badań w dziedzinie nauk politycznych oraz skrótową prezentację kształtowania się specyfiki ustrojowej państw Azji Centralnej i południowo-wschodniej od 1945 roku po lata 20. obecnego wieku. 

Pewne wątpliwości budzi szerokie omówienie zagadnień z zakresu metodologii badań, które ze względu na swoją obszerność wydają się niepotrzebne, bowiem nie mają bezpośredniego przełożenia na zawarte w dalszych rozdziałach próby odnalezienia wspomnianych korelacji polityczno-gospodarczych. Z punktu widzenia czytelnika zainteresowanego zagadnieniami politycznymi i gospodarczymi tego obszaru geograficznego, bardziej przydatne byłoby poszerzenie skrótowo omawianych w dalszej części rozdziału etapów przemian ustrojowych w Azji Centralnej. 

Dużym plusem jest uwzględnienie potrzeby przybliżenia zmian w systemach politycznych państw „euroazjatyckich”, Turcji i Rosji, które determinują specyfikę nie tylko zewnętrznych, ale i wewnętrznych uwarunkowań rozwojowych Azji Centralnej. Dla poprawy czytelności układu i uznania geograficznej specyfiki tych państw, warto byłoby w kolejnych wydaniach stworzyć dla nich osobne podrozdziały. 

Wartością dodaną rozdziału jest prezentacja ukształtowania unikatowego systemu teokracji Iranu, którego rola w procesach politycznych i ekonomicznych Azji Centralnej podlega stopniowemu wzmacnianiu, zwłaszcza w świetle  uzyskania członkostwa w Szanghajskiej Organizacji Współpracy i konfliktu religijnego między szyitami i sunnitami w permanentnie niestabilnym Afganistanie.

Kolejne trzy rozdziały to ciekawa analiza modeli rozwoju gospodarczego grupy państw azjatyckich, które do niedawna cechował brak elementów demokratycznych w polityce i społeczeństwie. Część z nich, jak Chiny, Wietnam czy Kambodża obrały drogę socjalizmu państwowego, wzorując się na rozwiązaniach zaimplementowanych w ZSRR po 1917. 

Inne podążały odmienną drogą. Autor słusznie zdecydował się na podział tej grupy państw na dwie podgrupy na podstawie podobieństw ustrojowych, historycznych i społecznych. W ten sposób w pierwszej analizowanej podgrupie znalazły się Japonia i Korea, a w drugiej wybrane państwa Azji Południowo-Wschodniej. Osobny rozdział poświęcony został przybliżeniu przebiegu procesów polityczno-gospodarczych w Chinach, co było zabiegiem słusznym, zważywszy że model chińskich reform był stymulujący dla części państw w tym regionie,  a zarazem jego złożoność i unikatowość wymagała szerszego przedstawienia. Reformy w poszczególnych państwach omówiono z podziałem na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, a dodatkowo poruszono istotną w tych krajach kwestię roli przedsiębiorstw państwowych (SOE) i regulacyjnych działań państwa w ramach tzw. kapitalizmu państwowego (state capitalism).

Ostatni, szósty rozdział, stanowi próbę sformułowania koncepcji rozwojowych poszczególnych republik w oparciu o analizę czynników wewnętrznych i zewnętrznych, determinujących ich uwarunkowania rozwojowe. 

Dodać należy, że próbę udaną. Autor trafnie zestawia cechy systemu polityczno-gospodarczego każdego z analizowanych krajów regionu z wzorcami rozwojowymi, wypracowanymi w toku analizy państw Azji w poprzednich rozdziałach. Należy tu podkreślić dbałość Pawła Jaskuły o dopasowanie modeli do konkretnych sektorów gospodarki. Nie jest to więc proste i zapewne łatwiejsze, ale i mniej miarodajne, wskazanie ogólnego modelu rozwoju danego państwa, jako najbardziej adekwatnego dla konkretnej republiki. 

W konsekwencji, Autor wykazał, że nie ma jednego uniwersalnego modelu rozwojowego dla republik Azji Centralnej. Skuteczność decyzji gospodarczych i dynamika rozwoju wymagają zastosowania konglomeratu rozwiązań sektorowych, które sprawdziły się w różnych państwach i najbardziej przystają do specyfiki konkretnej republiki. Niewątpliwie, należy wziąć pod uwagę, że przedstawione modele i ich implementacja nie uwzględniają wielu czynników, jak choćby specyficzne uwarunkowania społeczne i kulturowe czy klimatyczne i geofizyczne. Nie jest to jednak zarzut wobec pracy Autora, bowiem modele ze swojej definicji mają charakter uproszczony, a uwzględnienie wszystkich czynników determinujących procesy społeczno-polityczno-gospodarcze w poszczególnych republikach wymagałoby osobnych publikacji dla każdej z nich.

Podsumowując, Autor wzbogacił swoją książką relatywnie wąską dziedzinę publikacji poświęconych Azji Centralnej. Publikacja ta jest tym bardziej godna przeczytania, że podejmuje temat rozwoju gospodarczego w sposób unikatowy, w oparciu o szereg analiz państw azjatyckich, a przedmiotowy obszar geograficzny staje się newralgicznym miejscem ścierania interesów globalnych graczy. 

To, jak będzie wyglądał pejzaż polityczno-gospodarczy Azji Centralnej w przyszłości jest wciąż niewiadomą. Obserwowane obecnie kierunki przemian w regionie zdają się wskazywać na zwrot republik w kierunku wielowektorowości, w której ani Rosja ani Chiny nie będą miały decydującego wpływu na przyszły kształt systemu polityczno-gospodarczego republik. 

Otwartą kwestią pozostaje czy kierunki rozwoju gospodarczego w Azji Centralnej zostaną zdominowane przez polityczne uwarunkowania, wewnętrzne i zewnętrzne, czy też będą oparte na sprawdzonych wzorcach, które wykreowały „azjatyckie tygrysy”.

Jerzy Olędzki

Doktor nauk społecznych w zakresie nauk o polityce, pracę doktorską złożył na Wydziale Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, magister ekonomii i europeistyki, absolwent Wydziału Zarządzania Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi (obecnie Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna) i Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2011 r. specjalizuje się w zagadnieniach geopolitycznych Azji Centralnej i aspektach polityczno-ekonomicznej oraz militarnej współpracy regionalnej. Autor książki "Mocarstwo z panazjatyckiej mozaiki. Geneza i ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy".

czytaj więcej

Azja – integracja. Raport po spotkaniu o wyzwaniach polskiej polityki wobec krajów Azji

Przedstawiamy raport ze spotkania 23 października: "Azja – integracja. Wokół polityki Polski wobec Azji". Raport powstał w oparciu o wnioski z okrągłego stołu z przedstawicielami polskiej diaspory, dyplomacji, biznesu i akademii.

Azjatech #77: Indyjska Jio Platforms chce budować z Amerykanami własną infrastrukturę sieci 5G

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #193: Sprężone powietrze ma pomóc w rozwoju OZE w Chinach

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Kazachstan inwestuje w Korytarz Środkowy i szuka partnerów w Europie

Po dwóch latach wojny w Ukrainie wciąż otwarty pozostaje problem dystrybucji euroazjatyckiej z pominięciem lub choćby istotnym ograniczeniem roli Rosji, czyli zmniejszeniem uzależnienia handlu od Korytarza Północnego.

Azjatech #104: Chiński fenomen wideo na rynku e-commerce pod lupą partii

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Sprawozdanie z pobytu w Korei (5-10 listopada 2019)

Między 5 a 9 listopada 2019 przebywałem w Korei Południowej, gdzie miałem zaszczyt wygłosić referat pt. The case of North Korean women who worked in Poland between 2000 and 2018: an empirical study podczas szóstej edycji konferencji TPIC (Trans-Pacific International Conference).

Azjatech #36: Fińska technologia ociepli kazachskie samochody

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #58: Wybory do irańskiego parlamentu: zwycięstwo twardogłowych w cieniu koronawirusa

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Korea Południowa w oczekiwaniu na Joe Bidena. Jak zmiana prezydenta USA wpłynie na Półwysep Koreański?

Zmiana na stanowisku Prezydenta USA będzie miała ogromny wpływ także na sytuację wielu pozostałych państw świata, w których Amerykanie odgrywają ważną rolę. Nie inaczej jest w przypadku Korei Południowej, gdzie zarówno rządzący jak i świat biznesu przygotowują się do nowego formatu relacji z największym mocarstwem świata.

Forbes: Bezrobocie, kryzys i widmo wojny. Czy to koniec „chińskiego cudu”?

Słabe ożywienie gospodarcze po zniesieniu drakońskiej polityki zero covid, pełzający kryzys na rynku nieruchomości, który może rozlać się na inne sektory gospodarki. Czy to koniec ery szybkiego wzrostu Państwa Środka?

Krzysztof Zalewski dla portalu Wnet.fm: Indie mają dość wysoki dług publiczny, nie są przygotowane do przejęcia roli fabryki świata

Tematem rozmowy były wysiłki władz indyjskich w zakresie walki z koronawirusem i ich konsekwencje dla obywateli, a także o wielkich wygranych pandemii oraz sytuacji w Kaszmirze.

Interview: Globalization of business, education and China: interview with prof. Chiwen Jevons Lee

A Brief Scetch : He has taught at many leading institutions around the world, such as University of Chicago, University of Pennsylvania, Tulane University in U.S., Tsinghua University, Peking University in Beijing, HKUST in Hong Kong, National University of Singapore, …

Tydzień w Azji #74: Azja to kosztowny region dla ekspatów

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #177: Chińczycy chcą i mogą coraz więcej. Planują aż 60 misji kosmicznych

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Region Ałmaty liderem w pozyskiwaniu inwestorów

Kazachstan jest, i raczej jeszcze długo pozostanie, niekwestionowanym liderem w pozyskiwaniu inwestycji zagranicznych w Azji Środkowej. Sprzyja temu stały rozwój gospodarczy, stabilna scena polityczna oraz specjalne strefy ekonomiczne oferujące atrakcyjne warunki inwestowania.

Kwartalnik Boyma – nr 4 (10)/2021

Oddajemy w Państwa ręce Kwartalnik Boyma w całości poświęcony projektowi na temat Nowego Jedwabnego Szlaku w porównawczej perspektywie Polski i Niemiec. Projekt skierowany do niemieckich i polskich studentów został zainspirowany przez niemieckim prywatny uniwersytet Zeppelin we Friedrichshafen.

Kwartalnik Boyma – nr 1 (19)/2024

W związku ze zmianą rządu w Warszawie w Instytucie Boyma postanowiliśmy przygotować cykl raportów „nowego otwarcia” w relacjach z najważniejszymi państwami Azji - do przeczytania w najnowszym Kwartalniku Boyma.

Tydzień w Azji #161: Chiny lawirują wobec wojny na Ukrainie

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Kwartalnik Boyma – nr 1 (7) /2021

Oddajemy do rąk naszych Czytelników i Czytelniczek pierwsze w 2021 r. wydanie „Kwartalnika Boyma”. Ten numer postanowiliśmy poświęcić zagadnieniom związanym z kobietami i kobiecością w Azji – nie tylko ze względu na to, że numer wydajemy w marcu, a 8 marca obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Kobiet, ale również ze względu na to, że wokół nas toczy się wiele debat dotyczących feminizmu i praw kobiet.

Tydzień w Azji: Lider Samsunga wraca do więzienia. Kryzys przywództwa w jednej z największych firm technologicznych na świecie

W połowie stycznia bieżącego roku światowe media obiegła informacja, że Lee Jae-yong, wiceprezes i faktyczny lider konglomeratu Samsung, został skazany przez sąd w Seulu na dwa i pół roku bezwzględnego pozbawienia wolności.

Forbes: Miasto samowystarczalne. Jak projekt z udziałem Polki uwiódł serca Chińczyków

Projekt „Miasto samowystarczalne” firmy Guallart Architects z siedzibą w Barcelonie wygrał w sierpniu 2020 r. organizowany w Chinach międzynarodowy konkurs architektoniczny. Wśród twórców koncepcji znalazła się również Polka, Honorata Grzesikowska...

Tydzień w Azji #232: To pierwsza taka strategia wobec Chin. Niemcy zaostrzają kurs

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #31: Jak dochodzić do prawidłowych danych o gospodarce ChRL

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #186: Laos wpadł w pułapkę chińskiego zadłużenia

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.