Recenzje książek

Ani realny socjalizm, ani państwowy kapitalizm. W poszukiwaniu modelu rozwojowego Azji Centralnej

Autor prezentowanej publikacji podjął się trudnego zadania identyfikacji korelacji między kierunkami zmian ustrojowych a ich wpływami na wektory przemian gospodarczych. 

Instytut Boyma 02.12.2024

Okładka książki Pawła Jaskuły

Recenzja książki: Paweł Jaskuła, W cieniu smoków i tygrysów. Azja Centralna w pogoni za gospodarką światową, Grupa Wydawnicza FNCE, Wydawnictwo Naukowe FNCE, 2024, s. 532

Autor prezentowanej publikacji podjął się trudnego zadania identyfikacji korelacji między kierunkami zmian ustrojowych a ich wpływami na wektory przemian gospodarczych. 

Ponieważ zagadnienie jest bardzo złożone, Paweł Jaskuła słusznie poświęcił pierwszy rozdział na prezentację teorii ekonomicznych, począwszy od klasycznej, po współczesne koncepcje uwarunkowań wzrostu gospodarczego. Trzeba tu podkreślić szeroki zakres wykorzystanej literatury źródłowej, który posłużył Autorowi do przybliżenia nie tylko ogólnych założeń każdej z teorii ekonomicznych, ale również ich ewolucję i powstałą wokół nich polemikę. Bardzo przydatne dla lepszego zrozumienia dalszych rozważań jest przybliżenie teoretycznych modeli systemów rozwojowych tzw. państw rozwijających się oraz systemu kapitalizmu państwowego, który jest szeroko rozpowszechniony w różnych wariacjach na obszarze Azji. 

Rozdział drugi zawiera teoretyczne podstawy badań w dziedzinie nauk politycznych oraz skrótową prezentację kształtowania się specyfiki ustrojowej państw Azji Centralnej i południowo-wschodniej od 1945 roku po lata 20. obecnego wieku. 

Pewne wątpliwości budzi szerokie omówienie zagadnień z zakresu metodologii badań, które ze względu na swoją obszerność wydają się niepotrzebne, bowiem nie mają bezpośredniego przełożenia na zawarte w dalszych rozdziałach próby odnalezienia wspomnianych korelacji polityczno-gospodarczych. Z punktu widzenia czytelnika zainteresowanego zagadnieniami politycznymi i gospodarczymi tego obszaru geograficznego, bardziej przydatne byłoby poszerzenie skrótowo omawianych w dalszej części rozdziału etapów przemian ustrojowych w Azji Centralnej. 

Dużym plusem jest uwzględnienie potrzeby przybliżenia zmian w systemach politycznych państw „euroazjatyckich”, Turcji i Rosji, które determinują specyfikę nie tylko zewnętrznych, ale i wewnętrznych uwarunkowań rozwojowych Azji Centralnej. Dla poprawy czytelności układu i uznania geograficznej specyfiki tych państw, warto byłoby w kolejnych wydaniach stworzyć dla nich osobne podrozdziały. 

Wartością dodaną rozdziału jest prezentacja ukształtowania unikatowego systemu teokracji Iranu, którego rola w procesach politycznych i ekonomicznych Azji Centralnej podlega stopniowemu wzmacnianiu, zwłaszcza w świetle  uzyskania członkostwa w Szanghajskiej Organizacji Współpracy i konfliktu religijnego między szyitami i sunnitami w permanentnie niestabilnym Afganistanie.

Kolejne trzy rozdziały to ciekawa analiza modeli rozwoju gospodarczego grupy państw azjatyckich, które do niedawna cechował brak elementów demokratycznych w polityce i społeczeństwie. Część z nich, jak Chiny, Wietnam czy Kambodża obrały drogę socjalizmu państwowego, wzorując się na rozwiązaniach zaimplementowanych w ZSRR po 1917. 

Inne podążały odmienną drogą. Autor słusznie zdecydował się na podział tej grupy państw na dwie podgrupy na podstawie podobieństw ustrojowych, historycznych i społecznych. W ten sposób w pierwszej analizowanej podgrupie znalazły się Japonia i Korea, a w drugiej wybrane państwa Azji Południowo-Wschodniej. Osobny rozdział poświęcony został przybliżeniu przebiegu procesów polityczno-gospodarczych w Chinach, co było zabiegiem słusznym, zważywszy że model chińskich reform był stymulujący dla części państw w tym regionie,  a zarazem jego złożoność i unikatowość wymagała szerszego przedstawienia. Reformy w poszczególnych państwach omówiono z podziałem na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, a dodatkowo poruszono istotną w tych krajach kwestię roli przedsiębiorstw państwowych (SOE) i regulacyjnych działań państwa w ramach tzw. kapitalizmu państwowego (state capitalism).

Ostatni, szósty rozdział, stanowi próbę sformułowania koncepcji rozwojowych poszczególnych republik w oparciu o analizę czynników wewnętrznych i zewnętrznych, determinujących ich uwarunkowania rozwojowe. 

Dodać należy, że próbę udaną. Autor trafnie zestawia cechy systemu polityczno-gospodarczego każdego z analizowanych krajów regionu z wzorcami rozwojowymi, wypracowanymi w toku analizy państw Azji w poprzednich rozdziałach. Należy tu podkreślić dbałość Pawła Jaskuły o dopasowanie modeli do konkretnych sektorów gospodarki. Nie jest to więc proste i zapewne łatwiejsze, ale i mniej miarodajne, wskazanie ogólnego modelu rozwoju danego państwa, jako najbardziej adekwatnego dla konkretnej republiki. 

W konsekwencji, Autor wykazał, że nie ma jednego uniwersalnego modelu rozwojowego dla republik Azji Centralnej. Skuteczność decyzji gospodarczych i dynamika rozwoju wymagają zastosowania konglomeratu rozwiązań sektorowych, które sprawdziły się w różnych państwach i najbardziej przystają do specyfiki konkretnej republiki. Niewątpliwie, należy wziąć pod uwagę, że przedstawione modele i ich implementacja nie uwzględniają wielu czynników, jak choćby specyficzne uwarunkowania społeczne i kulturowe czy klimatyczne i geofizyczne. Nie jest to jednak zarzut wobec pracy Autora, bowiem modele ze swojej definicji mają charakter uproszczony, a uwzględnienie wszystkich czynników determinujących procesy społeczno-polityczno-gospodarcze w poszczególnych republikach wymagałoby osobnych publikacji dla każdej z nich.

Podsumowując, Autor wzbogacił swoją książką relatywnie wąską dziedzinę publikacji poświęconych Azji Centralnej. Publikacja ta jest tym bardziej godna przeczytania, że podejmuje temat rozwoju gospodarczego w sposób unikatowy, w oparciu o szereg analiz państw azjatyckich, a przedmiotowy obszar geograficzny staje się newralgicznym miejscem ścierania interesów globalnych graczy. 

To, jak będzie wyglądał pejzaż polityczno-gospodarczy Azji Centralnej w przyszłości jest wciąż niewiadomą. Obserwowane obecnie kierunki przemian w regionie zdają się wskazywać na zwrot republik w kierunku wielowektorowości, w której ani Rosja ani Chiny nie będą miały decydującego wpływu na przyszły kształt systemu polityczno-gospodarczego republik. 

Otwartą kwestią pozostaje czy kierunki rozwoju gospodarczego w Azji Centralnej zostaną zdominowane przez polityczne uwarunkowania, wewnętrzne i zewnętrzne, czy też będą oparte na sprawdzonych wzorcach, które wykreowały „azjatyckie tygrysy”.

Jerzy Olędzki

Doktor nauk społecznych w zakresie nauk o polityce, pracę doktorską złożył na Wydziale Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, magister ekonomii i europeistyki, absolwent Wydziału Zarządzania Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi (obecnie Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna) i Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2011 r. specjalizuje się w zagadnieniach geopolitycznych Azji Centralnej i aspektach polityczno-ekonomicznej oraz militarnej współpracy regionalnej. Autor książki "Mocarstwo z panazjatyckiej mozaiki. Geneza i ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy".

czytaj więcej

Forbes: Przechodzimy dziś w Europie rewolucję technologiczną, którą Korea i Chiny mają już za sobą

Rynek detaliczny jest jednym z obszarów gospodarki, gdzie nowe technologie mają niezwykle widoczny wpływ na życie ludzi. Uwydatniła to pandemia Covid-19, w trakcie której konsumenci na całym świecie musieli zmienić swoje nawyki zakupowe.

Tydzień w Azji #34: Perła Azji Środkowej wciąż nieodkryta dla polskich firm. To się może zmienić

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Życzenia bożonarodzeniowe

Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku!

Tydzień w Azji #46: W testach PISA przebili wszystkich. Czy Azja Wschodnia odkryła patent na edukację?

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #142: Polskie firmy celują w Azję Centralną. Pandemia im nie przeszkadza

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #150: Największa demokracja świata przed trudnym testem

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

,,To należy do muzeum!”, czyli Kambodża właśnie odzyskała bezcenne skarby

Hun Sen, premier Kambodży, mógłby krzyknąć za Indiana Jonesem ,,To należy do muzeum!”. W specjalnej ceremonii w marcu przywitał odzyskane dobra kulturowe.

Instagram Instytutu Boyma znowu aktywny!

Oprócz dawki wartościowej wiedzy znajdą tam Państwo zdjęcia z Azji, relacje z wydarzeń w których uczestniczymy, informacje o nadchodzących nowościach i wiele więcej!

Tydzień w Azji: Japonia – niewygodny sukces Korei Południowej w zwalczaniu koronawirusa

Reakcja sąsiadów Japonii (...) na rozprzestrzenianie się pandemii była dość skuteczna (...) Na tym tle działania rządu premiera Shinzo Abe w „walce” z koronawirusem wydawały się powolne i nieefektywne...

Tydzień w Azji #190: Stany Zjednoczone chcą odzyskać kontrolę nad Indo-Pacyfikiem

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #194: Chińczycy testują płatność przy pomocy skanu dłoni

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Akademia Boyma: Azja dla Młodych Ekspertów

Instytut Boyma prezentuje certyfikowany program rozwoju kompetencji z Azją na pierwszym planie. Akademia Boyma to szansa na spotkanie z bogatym gronem ekspertów i impuls na drodze dalszego rozwoju kariery!

Partnerzy medialni Instytutu Boyma

Nie ustajemy w działaniu na rzecz rozwoju debaty na tematy globalne w Polsce.

Zmiany na Jedwabnym Szlaku: dokąd zmierza Azja Centralna? [nagranie + fotorelacja]

Debata Instytutu Boyma poświęcona miejscu Azji Centralnej w światowej gospodarce i możliwościach Polski zaistnienia w tym regionie odbyła się w poniedziałek 28 października 2019 w Warszawie.

Strategia Polski wobec państw Azji

Zespół Instytutu Boyma wypracował serię rekomendacji dla polskiej polityki zagranicznej. Motywacją jest podzielenie się refleksjami o relacjach Polska-Azja, na które składa się również głos polskich przedsiębiorców funkcjonujących w Azji. Seria składa się z rekomendacji dla relacji Polski z Indiami, Korea Południowa i Japonią, Azją Centralną i Chinami

Tydzień w Azji #96: W Azji dla Azji: o konsekwencjach nowej umowy handlowej

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #209: Sąsiad Chin staje się nowym potentatem w branży gier

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji: Pandemia koronawirusa tłem kolejnego kryzysu w relacjach Pekin-Tajpej

Rozwój pandemii koronawirusa przyniósł nowe napięcia na linii Pekin-Tajpej. Jaki wpływ mają te niedawne wydarzenia na nastroje społeczne na wyspie?

Współpraca z Kazachstanem w praktyce

Wywiad z Panem Piotrem Guzowskim – Prezesem Polsko-Kazachstańskiej Izby Handlowo-Przemysłowej.

Help! Czyli dlaczego Korea Południowa potrzebuje Korei Północnej?

Słynny utwór Beatlesów pt. „Help” z 1965 roku stał się pretekstem do napisania poniższego komentarza. W latach 80. i przede wszystkim 90. to Korea Północna prosiła o pomoc gospodarczą, kiedy Korea Południowa błysnęła na arenie międzynarodowej dzięki wzrostowi gospodarczemu (według Światowego Banku około 4% w stosunku rocznym między 2000 a 2009). Sytuacja gospodarcza nieco się […]

Azjatech #151: Japońscy naukowcy pokryli robota żywą skórą

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #156: Chiński potentat wstrzymuje inwestycję w USA. Technologiczna „żelazna kurtyna” to obosieczna broń

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Kurs on-line: “Conflict Resolution and Democracy”

Instytut Adama zaprasza do udziału w nowym kursie poświęconym rozwiązywaniu konfliktów i wspomaganiu procesów demokratycznych z pomocą metody Betzavta. Zajęcia prowadzone będą za pośrednictwem platformy ZOOM.

Tydzień w Azji #238: Węgrzy chcą na nowo sporządzić mapę gazową Europy

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.