Czarne chmury gromadzą się nad milionami imigrantów zarobkowych w Rosji. Kryzys gospodarczy spowodowany koronawirusem i spadkiem ceny ropy uderzy mocno w główne źródła zatrudnienia ludności napływowej z republik Azji Centralnej – sektory gastronomiczne i budowlane – pozostawiając pracującą głównie w szarej strefie społeczność bez środków do życia. Dodatkowo szerokie ograniczenia podróży i zamknięcia granic związane z wybuchem pandemii utrudniają tzw. gastarbeiterom ucieczkę z koronawirusowej pułapki. Masowy powrót do domu azjatyckich imigrantów może mieć również negatywny wpływ w ich ojczystych krajach, powodując załamanie na rynku pracy, napięcia społeczne i nadwyrężenie słabej służby zdrowia.
Od upadku Związku Radzieckiego Federacja Rosyjska stała się głównym punktem docelowym imigrantów zarobkowych z biedniejszych sąsiednich republik Azji Centralnej – głównie Tadżykistanu, Kirgistanu i Uzbekistanu. Na początku XXI wieku migracja z tych państw postradzieckich nabrała masowego charakteru dzięki poprawie koniunktury gospodarczej w Rosji i wprowadzeniu ruchu bezwizowego w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP). W szczytowym momencie w 2013 r. według oficjalnych danych Federalnej Służby Migracyjnej, w Rosji legalnie pracowało blisko 4,5 mln obywateli krajów Azji Centralnej. Pieniądze wysyłane rodzinom stały się ważnym wsparciem budżetów w ojczystych krajach. Bank Światowy szacuje, że transfery z Rosji dokonywane przez system bankowy stanowiły w 2014 r. 37% PKB Tadżykistanu i 30% Kirgistanu. Trzeba jednak zaznaczyć, że kryzys gospodarczy w Rosji po 2014 roku i spadek wartości rubla, obniżyły nieco atrakcyjność tego kraju w porównaniu z nowymi rynkami pracy w Turcji, Kazachstanie oraz Chinach, Moskwa nie przestała jednak przyciągać co roku wielomilionowej rzeszy gastarbeiterów. Tylko w 2019 r. w kraju legalnie przebywało i pracowało ok. 3,4 mln obywateli z Azji Centralnej – blisko 75% wszystkich imigrantów w Federacji Rosyjskiej.
Ich obecność pozwoliła zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na siłę roboczą w rosyjskiej gospodarce w kontekście niżu demograficznego. Federalna Służba Statystyki Państwowej przewiduje, że przy obecnym współczynniku dzietności (1,5) rosyjska populacja skurczy się o blisko 2,5 mln ludzi do 2035 r. Jeszcze gwałtowniejsze zmiany są przewidywane dla liczby osób w wieku produkcyjnym, która ma spaść o ponad 3 mln osób. Sytuacji nie pomaga masowa emigracja samych Rosjan na zachód. Opublikowany w 2019 r. raport Atlantic Council oszacował, że w czasie osiemnastoletnich rządów Putina federację opuściło prawie 2 mln obywateli. Kombinacja tych czynników sprawiła, że Moskwa została zmuszona polegać na masowej obecności imigrantów w celu stabilizacji sytuacji demograficznej i gospodarczej kraju. W 2018 r. najniższy od 13 lat napływ imigrantów zarobkowych spowodował pierwszy spadek liczby ludności Federacji Rosyjskiej od 2008 r.
Z drugiej strony niekontrolowany napływ imigrantów zarobkowych z obcych kulturowo republik Azji Centralnej doprowadził do wzrostu poziomu ksenofobii i nastrojów antyimigracyjnych w społeczeństwie rosyjskim. Według lipcowego sondażu niezależnej pracowni badań opinii publicznej Centrum Lewady aż 66% Rosjan popiera dyskryminację etniczną w prawie imigracyjnym. Głównymi zarzutami wobec przybyszy z Azji Centralnej jest nielegalna imigracja, kradzież miejsc pracy, odmienna kultura relacji społecznych i związki ze światem przestępczym. Takie nastawienie jest szczególnie silne w stolicy, która stała się głównym punktem docelowym zarobkowych imigrantów. W Moskwie przebywa blisko 2 mln obcokrajowców – prawie 17% populacji dwunastomilionowej metropolii.
Wynikające z tego napięcia społeczne doprowadziły do częstych starć i zamieszek na tle etnicznym, jak to miało miejsce w dzielnicy Zachodnie Biriulewo w Moskwie w 2013 r. Z uwagi na napięcia między rosnącym znaczeniem zagranicznej siły roboczej dla gospodarczego rozwoju kraju i złagodzenia kryzysu demograficznego a wrogą reakcją społeczeństwa, władze rosyjskie przez lata prowadziły niespójną i sprzeczną politykę imigracyjną. Z jednej strony rząd Miedwiediewa w 2010 r. zliberalizował zasady zatrudnienia obywateli państw WNP do pomocy domowej, a sam Putin w nowym rozporządzeniu „O Koncepcji Państwowej Polityki Migracyjnej Federacji Rosyjskiej na lata 2019-2025” wprowadził zmiany ułatwiające zamieszkanie w Rosji imigrantom z państw byłego ZSRR.
Z drugiej strony, w celu wzmocnienia swojego mandatu społecznego w ramach kampanii wyborczych, Kreml nie stronił od zaostrzania prawa imigracyjnego i organizacji masowych nalotów na główne miejsca pracy ludności napływowej, ich aresztowań i deportacji. W 2015 r. rząd wprowadził obowiązkowy egzamin ze znajomości języka rosyjskiego i wymóg posiadania ubezpieczenia medycznego i specjalnego patentu umożliwiającego podjęcie legalnej pracy, którego miesięczne koszty mogą wynosić nawet 5,000 rubli (80 USD), znacznie utrudniając nowym przybyszom uzyskanie legalnego zatrudnienia. Jednak wyśrubowanie efektów formalnych i podniesienie opłat wywołało efekt odwrotny od zamierzonego, spychając większą liczbę imigrantów do szarej strefy. W 2017 r. z 4 mln pracowników zagranicznych którzy przybyli do Rosji, jedynie 1,9 mln uzyskało patenty pracownicze.
To właśnie te grupy imigranckie staną się pierwszymi ofiarami kryzysu spowodowanego koronawirusem i spadkiem cen ropy. Ekonomiści międzynarodowej agencji ratingowej Standard & Poor’s przewidują, że gospodarka Federacji Rosyjskiej skurczy się w tym roku o 0,8 % PKB. Recesja i środki podjęte przez władze rosyjskie mające na celu przeciwdziałanie epidemii najpierw uderzą w sektory gastronomiczne i budowlane – główne źródła zatrudnienia pracy ludności napływowej z Tadżykistanu i Uzbekistanu. Według organizacji przedsiębiorców Opora Rosji firmy już szykują się do zwolnień setek tysięcy migrantów, z których wielu zostało zatrudnionych bez żadnych umów. Dotychczasowe pro-gospodarcze działania Kremla – podwyższenie świadczeń socjalnych i zasiłków dla bezrobotnych – nie obejmie gastarbeiterów. W lepszej sytuacji znajdują się imigranci z państw członkowskich Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG), takich jak Kirgistan. Obywatele tego kraju nie tylko cieszą się lepszymi prawami pracowniczymi i uproszczonymi wymaganiami zatrudnienia, ale również nie muszą opuścić Rosji w ciągu 90 dni po stracie pracy. Korzystając z tych preferencji wynikających z członkostwa w EUG i lepszej znajomości rosyjskiego, który jest jednym z oficjalnych języków w Kirgistanie, imigranci z tej republiki Azji Centralnej zyskali lepiej płatne prace i wyższą pozycję społeczną.
Część gastarbeiterów ruszyło na lotniska, stacje kolejowe i autobusowe, żeby wrócić do swoich krajów na czas kryzysu. Jednak wielu z nich nie zdążyło przed ogłoszonym 27 marca przez rosyjski rząd zamknięciem granic i wstrzymaniem lotów. Według gazety the Moscow Times, tysiące imigrantów z Azji Centralnej zostało zmuszonych do pozostania na rosyjskich lotniskach w niehigienicznych warunkach w oczekiwaniu na loty czarterowe organizowane przez ich ojczyste republiki. Inni zostali tymczasowo zatrzymani na przejściach granicznych po tym, jak kraje tranzytowe zamknęły swoje granice z powodu koronawirusa. 16 marca grupa kilkuset obywateli Tadżykistanu utkneła na 17 godzin na obszarze tranzytowym na granicy kazachsko-uzbeckiej z tego powodu. Liczba imigrantów zarobkowych z Azji Centralnej uwięzionych teraz w Rosji szacuje się na około 2,5-3 mln. Powrót do domu bynajmniej nie zakończy ich zmartwień. Oprócz zapewniania dużego wsparcia finansowego imigracja zarobkowa do Rosji pomagała byłym radzieckim republikom również poprzez odciążenie lokalnego rynku pracy. Napływ dużej ilości rodaków w sytuacji globalnego kryzysu gospodarczego i masowego bezrobocia może doprowadzić do napięć społecznych i podważyć istniejące układy polityczne w Azji Centralnej. Najbardziej zagrożony niestabilnością wydaje się Kirgistan, w którym już dwukrotnie władze państwowe zostały obalone w wyniku rewolucji: w pokojowej tulipanowej rewolucji w 2005 r. i z udziałem zamieszek i pogromów w 2010 r.
Migracja powrotna może również doprowadzić do przeciążenia lokalnej służby zdrowia. Międzynarodowy indeks pn. Global Health Security z 2019 r. ocenia narodowe bezpieczeństwo zdrowotne w Azji Centralnej poniżej potrzeb: Kirgistan, Uzbekistan i Tadżykistan zajmują w nim odpowiednio 47, 116 i 130 miejsce wśród 195 krajów. Powracający imigranci zarobkowi są w grupie podwyższonego ryzyka, jeśli chodzi o zakażenie koronawirusem po spędzeniu dłuższego czasu w zatłoczonych lotniskach bez możliwości kwarantanny i dostępu do opieki zdrowotnej. Może to być jednym z powodów niskiej częstotliwości lotów czarterowych organizowanych przez poradzieckie republiki.
Autorzy: Waldemar Jaszczyk, Patrycja Pendrakowska
Przypisy:
Bibliografia
- Lemon, E., 2019. Dependent On Remittances, Tajikistan’S Long-Term Prospects For Economic Growth And Poverty Reduction Remain Dim. [online] Migration Policy Institute. Available at: <https://www.migrationpolicy.org/article/dependent-remittances-tajikistan-prospects-dim-economic-growth> [Accessed 11 April 2020].
- Najibullah, F., 2020. No-Man’s-Land: Tajiks Stranded On Kazakh-Uzbek Border Amid Coronavirus Fears. Radio Free Europe/Radio Liberty, [online] Available at: <https://www.rferl.org/a/tajiks-stranded-on-kazakh-uzbek-border-amid-coronavirus-fears/30491531.html> [Accessed 11 April 2020].
- World Bank, 2018. Personal Remittances, Received (% Of GDP) – Tajikistan. [online] World Bank. Available at: <https://data.worldbank.org/indicator/BX.TRF.PWKR.DT.GD.ZS?locations=TJ> [Accessed 11 April 2020].
- Gershkovich, E., 2020. Coronavirus Border Closures Leave Migrant Workers Stranded in Moscow’s Airports. The Moscow Times, [online] Available at: <https://www.themoscowtimes.com/2020/03/24/coronavirus-border-closures-leave-migrant-workers-stranded-in-moscows-airports-a69733> [Accessed 11 April 2020].
- World Politics Review, 2020. Russia Needs Immigrants but Lacks a Coherent Immigration Policy. [online] Available at: <https://www.worldpoliticsreview.com/insights/27852/russia-needs-immigrants-but-lacks-a-coherent-immigration-policy> [Accessed 11 April 2020].
- Pannier, B., 2020. Analysis: Do Oil Price Cuts Signal Bad Economic Times Will Return To Central Asia?. Radio Free Europe/Radio Liberty, [online] Available at: <https://www.rferl.org/a/analysis-do-oil-price-cuts-signal-bad-economic-times-will-return-to-central-asia-/30488141.html> [Accessed 11 April 2020].
- The Institute for War & Peace Reporting, 2020. Coronavirus: Central Asia Labour Migrants In Crisis. [online] Available at: <https://iwpr.net/global-voices/coronavirus-central-asia-labour-migrants> [Accessed 11 April 2020].
- Putz, C., 2020. Border Closures in Eurasia Complicate Migrant Worker Movement. The Diplomat, [online] Available at: <https://thediplomat.com/2020/03/border-closures-in-eurasia-complicate-migrant-worker-movement/> [Accessed 11 April 2020].
- Levada Center, 2018. Monitoring Xenophobic Moods, July 2018. [online] Levada Center. Available at: <https://www.levada.ru/2018/08/27/monitoring-ksenofobskih-nastroenij/> [Accessed 11 April 2020].
- Herbst, J. and Erofeev, S., 2019. The Putin Exodus: The New Russian Brain Drain. [online] Atlantic Council. Available at: <https://publications.atlanticcouncil.org/putin-exodus/The-Putin-Exodus.pdf> [Accessed 11 April 2020].
- Ostroukh, A., 2020. Moody’s expects Russian coronavirus response to pressure bank ratings. Reuters, [online] Available at: <https://www.reuters.com/article/russia-banks-deposits/moodys-expects-russian-coronavirus-response-to-pressure-bank-ratings-idUSL8N2BK3SV> [Accessed 11 April 2020].
- The Global Health Security (GHS) Index 2019. [online] Johns Hopkins Center for Health Security, the Nuclear Threat Initiative, the Economist Intelligence Unit. Available at: <https://www.ghsindex.org/wp-content/uploads/2019/10/2019-Global-Health-Security-Index.pdf> [Accessed 11 April 2020].
czytaj więcej
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Podsumowanie spotkania „USA-Iran: wojna czy pokój”
5 listopada w Warszawie odbyła się debata pt. "USA-Iran: wojna czy pokój", organizowana przez Instytut Boyma i Ośrodek Badań Azji. Zapraszamy do lektury krótkiego podsumowania.
Tydzień w Azji #251: Ruszyła wyborcza machina w najludniejszym kraju świata
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
W wielu krajach rozwijających się postępujący proces degradacji środowiska naturalnego jest jedną z negatywnych oznak rozwoju ekonomicznego. Indie doskonale to potwierdzają. (...) Czy rządzący mają pomysł na poprawę stanu nie tylko indyjskiego ekosystemu, ale także warunków życia milionów Indusów?
Iga BielawskaWszyscy znamy muzykę Fryderyka Chopina, prawie nikt z nas - urodzonej w 1823 r. polskiej kompozytorki – Tekli Bądarzewskiej - Baranowskiej. Obecnie - 160 lat po jej śmierci – Modlitwa Dziewicy jest prawdopodobnie najbardziej znanym „produktem made in Poland” w wielu państwach Azji. Choćby z tego względu Tekla Bądarzewska-Baranowska zasługuje na naszą pamięć. A być może także szersze wykorzystanie w promocji Polski w Azji Wschodniej.
Magdalena Sobańska-CwalinaJak Seth Rogen i James Franco wzmocnili reżim Korei Północnej
Nieznana jest dokładna liczba osób, które obejrzały już film Wywiad ze Słońcem Narodu (E. Goldberg, S. Rogen, 2014). Obraz, który początkowo miał nazywać się Zabić Kim Dzong Una, w ciągu 20 godzin od pojawienia się w Internecie został nielegalnie ściągnięty aż 750,000 razy. Portale udostępniające film odnotowywały rekordowe ilości „wejść”. Wszystko za sprawą głośnego ataku […]
Roman HusarskiAzjatech #157: Powódź po suszy. Czy światową gospodarkę zaleje nadprodukcja chipów?
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #175: Największy eksporter LNG i węgla robi zielony zwrot
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #147: Tadżykistan – nowy partner polskiego biznesu?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #71: Morski wyścig zbrojeń. Chiny jak Związek Radziecki?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Kirgistan na politycznym rozdrożu – nowe wybory, nowe pomysły, stare problemy
Po protestach związanych z wyborami parlamentarnymi, teraz problemem są przedterminowe wybory prezydenckie wskutek rezygnacji Sooronbaja Dżeenbekowa.
Jerzy OlędzkiIII Kongres Gospodarczy Europy Centralnej i Wschodniej
W dniach 29-31 maja 2019 roku w hali PTAK Expo w Nadarzynie k. Warszawy odbędzie się trzecia edycja Kongresu Gospodarczego Europy Centralnej i Wschodniej. Zgromadzeni eksperci poruszą zagadnienia z zakresu m.in. międzynarodowej współpracy gospodarczej i naukowej, e-commerce, innowacji, logistyki, turystyki i samorządu.
Tydzień w Azji#19: Kontrolowana zmiana władzy w Kazachstanie
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze piszemy między innymi o przedterminowych wyborach prezydenckich w Kazachstanie, wynikach wyborów w Indiach oraz o potencjalnej konkurencji dla Chin w obróbce metali ziem rzadkich.
Azjatech #90: Tajwański Foxconn wkracza na rynek samochodów elektrycznych
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Dr Joanna Dobkowska recenzuje książkę “Polityka zagraniczna Singapuru w regionie Azji i Pacyfiku”
Recenzja książki analityczki Instytutu Boyma dr Anny Grzywacz
Forbes: Start-up z Kazachstanu chce podbić świat. Idealny pomysł dla rodziców
Korki, niepokój czy zdążymy do pracy po odwiezieniu dziecka, dodatkowe godziny, które trzeba „odrobić” w biurze. Te problemy dostrzegł niedawno młody kazachski star-tup. Zaproponowane przez niego rozwiązanie zyskuje coraz liczniejsze grono klientów
Magdalena Sobańska-CwalinaTydzień w Azji #43: Hakerzy dochodzą do głosu na międzynarodowych rynkach
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
,,To należy do muzeum!”, czyli Kambodża właśnie odzyskała bezcenne skarby
Hun Sen, premier Kambodży, mógłby krzyknąć za Indiana Jonesem ,,To należy do muzeum!”. W specjalnej ceremonii w marcu przywitał odzyskane dobra kulturowe.
Adrian ZwolińskiTydzień w Azji #111: Energetyka łączy sąsiadów Chin i Rosji. Powstaje historyczny projekt
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #31: Nie tylko Huawei. Rośnie kolejny chiński gigant elektroniczny
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Korea Południowa, czyli ciastko z fasoli może być słodkością
Południowokoreański cud gospodarczy to szansa dla polskich eksporterów. Jak przygotować się do wejścia na południowokoreański rynek? Warto poznać panujące tam trendy, które promieniują na całą Azję Wschodnią.
Andrzej PieniakWietnamscy wikipedyści po raz drugi napisali o Polsce
Pod patronatem biura UNESCO w Hanoi odbyła się druga edycja konkursu dla wietnamskich wikipedystów, zorganizowanego przez polską placówkę dyplomatyczną. Niemal 120 uczestników konkursu stworzyło ponad 2 tysiące nowych haseł na temat kultury polskiej. Zwycięzcom nagrody wręczył Ambasador RP w Wietnamie Wojciech Gerwel.
Wywiad z wiceszefem MSZ Władysławem Teofilem Bartoszewskim
Musimy wzmocnić kontakty międzyrządowe w sektorach ważnych dla obu stron, na przykład w nowych technologiach cyfrowych, OZE czy obronności - mówi w rozmowie dla WNP.PL wiceszef MSZ Władysław Teofil Bartoszewski.
Krzysztof ZalewskiRP : Uzbecka prywatyzacja nabiera tempa. Pomagają Polacy
Uzbeckim władzom w działaniach na rzecz ograniczania udziału państwa w gospodarce pomagają różne zagraniczne firmy konsultingowe. Do współpracy zaangażowano także doradców z Polski.
Magdalena Sobańska-Cwalina