W tradycji indyjskiej guru odgrywa kluczową rolę w procesie rozwoju duchowego człowieka. Z czasem jednak globalizacja duchowości zmieniła jego rolę i usytuowanie społeczne. Obecnie wizerunek duchowego przywódcy kojarzy się z mężczyzną w szafranowych szatach, którego zdjęcia stanowią wystrój licznych sal modlitewnych, przedsiębiorstw czy prywatnych samochodów. Wyznawców przyciąga różnorodnymi „nadprzyrodzonymi” zdolnościami. Przeciwnicy w manifestacji jego „niezwykłej mocy” widzą jedynie przejaw manipulacji zabobonnymi umysłami. Czasami zdarza się, że nazwisko guru pośrednio trafia na listę najbogatszych ludzi świata magazynu Forbes.
„Baba Ramdev wyrzekł się świata materialnego. Dlaczego więc sprzedaje pastę do zębów, makaron instant i środek do czyszczenia toalet?” – docieka agencja prasowa Bloomberg. „Wielomiliardowa korporacja jest kontrolowana przez ubogą supergwiazdę jogi” – dodaje. Baba Ramdev – słynny indyjski guru zajmujący się jogą – w 2006 roku wraz z biznesmenem Acharyą Balkrishną założyli firmę Patanjali Ayurved Ltd., produkującą dobra konsumpcyjne. Według doniesień “Forbesa” majątek netto Balkrishny w listopadzie 2020 r. wyniósł 2,22 mld USD. Balkrishna jest właścicielem większości prywatnej firmy, Ramdev jest jedynie „ambasadorem marki” – reputacyjnym ryzykiem byłoby gdyby asceta czerpał zyski z korporacji. Aby zwiększyć sprzedaż online, firma Patanjali ma podpisane umowy z kilkoma gigantami handlu elektronicznego w Indiach, takimi jak Amazon czy BigBasket.
Sathya Sai Baba, inny indyjski guru i filantrop, przez miliony wyznawców uznawany jest za świętego. Zasłynął z umiejętności materializowania świętego popiołu (wibhuti) oraz drobnych przedmiotów – zegarków, pierścionków czy naszyjników. Oskarżenia w jego kierunku na przestrzeni lat obejmowały, m.in. : sztuczki kuglarskie, wykorzystywanie seksualne czy pranie brudnych pieniędzy. Intrygujący jest fakt, że do wielbicieli Baby należeli najważniejsi ministrowie rządów, ambasadorowie, sędziowie, pedagodzy, lekarze, przywódcy religijni wszystkich wyznań oraz wiele innych wybitnych osobistości w Indiach i za granicą. Niewykształceni oraz niezamożni zostali wykluczeni z grupy naśladowców.
Rola guru w tradycji indyjskiej
W indyjskiej tradycji ogromne znaczenie przypisuje się koncepcji wyzwolenia, która przez większość szkół filozofii indyjskiej rozumiana jest jako wyzwolenie duszy z kręgu narodzin i śmierci (saṁsāra). Wyzwolenie wymaga przekroczenia własnych ograniczeń, poznania własnej tożsamości oraz zrozumienia istoty rzeczywistości. W tym trudnym procesie transformacji guru odgrywał kluczową rolę. Wiedza, którą przekazywał uczniom, miała w szczególności wymiar soteriologiczny – prowadziła do wyzwolenia. Zadaniem guru było zatem wprowadzenie ucznia na ścieżkę duchową, wskazywanie kierunku rozwoju oraz czuwanie nad jego postępami. (Świeżowska A., 2013:11-45).
Nie każdy jednak mógł zostać uczniem guru. Wybierał on bowiem adeptów o określonych predyspozycjach. Uczeń powinien być wytrwały, zdeterminowany i zdyscyplinowany. Traktat Hathajogapradipika (HYP, 1.17-1.18) podaje konkretne wytyczne: „Oto reguły postępowania i dyscypliny. Nieczynienie krzywdy, prawdomówność, wstrzymywanie się od zabierania rzeczy należących do drugiego człowieka, wstrzemięźliwość, cierpliwość/przebaczanie, wspieranie, współczucie, uczciwość, umiarkowana dieta, oczyszczanie się – oto dziesięć reguł postępowania. (17) Dziesięć dyscyplin zostało przedstawionych przez wprawnych w naukach jogi: asceza, pogoda ducha/zadowolenie, wiara w boga, bezinteresowne dawanie/ofiara, czczenie boga, słuchanie dyskursów dotyczących doktryny/religii, wstydliwość, ofiara z ascezy. (18)”
Znalezienie prawdziwego guru było niezwykle trudne. Przeszkody te opisuje tantryczny tekst Kularnawa Tantra (Kularnava Tantra):
„Guru są tak liczni, jak lampy w każdym domu. A jednak […] tak trudno jest znaleźć guru, który oświetla wszystko niczym słońce”; „Wielu jest guru, którzy okradają swych uczniów, zabierają cały ich majątek. Tak trudno jest znaleźć kogoś, kto zdejmie z barków ucznia brzemię cierpienia.” (Świeżowska, 2013:38)
Istniały także wskazówki dla uczniów, które opisywały, jak rozpoznać prawdziwego guru. Wedle nich guru powinien pochodzić z rodziny, która od wielu pokoleń związana była z nauczaniem, w każdej sytuacji kierować się wysokimi standardami etycznymi, być konsekwentny, hojny i zdolny; nie powinien handlować symbolami religijnymi w celu zdobycia majątku.
Globalizacja i konsumpcjonizm duchowy
Kultura masowa wyraźnie przesunęła akcent z jakości na ilość, co zrodziło pogłębiające się zubożenie duchowe człowieka. Kryzys wartości – żądza władzy i chęć podporządkowania sobie świata zaburza jego naturalny rytm i porządek. Według autora (Kawecki, 2010:2) obecne czasy charakteryzuje „towarowa forma życia,” której przeciwnością jest „osobowa forma życia.” Konsumpcjonizm dotyka nie tylko sfery dóbr materialnych. Bez wątpienia możemy mówić o zjawisku „konsumpcjonizmu duchowego”, który stanowi część globalnej gonitwy za „uszczęśliwiającym towarem.” W praktyce polega na kreowaniu nowych potrzeb, intensyfikacji wrażeń i pogłębianiu doświadczania przyjemności. Z odpowiedzią przychodzi biznes religijny, gdzie konsument staje się również „zbieraczem wrażeń.” Autor zwraca także uwagę na kwestię „konsumeryzmu religijnego,” który charakteryzuje się nieustannym poszukiwaniem siebie, korzystając z szerokiej oferty religijnego „szwedzkiego stołu” – różnorodnych rekolekcji, częstej zmiany wspólnot czy ruchów religijnych. Ciągłe inwestowanie w siebie daje złudzenie „ładowania duchowych akumulatorów”, pozbawia natomiast refleksji nad własną przydatnością w świecie. Jak zauważa autor, komercjalizacja religii sprawiła oddzielenie się wiary od praktyk, które pozbawione pierwotnego sensu i kontekstu zaczęły być używane do zaspokojenia zastępczych potrzeb. Jako przykład wyszczególniona została buddyjska medytacja, która we współczesnym świecie stała się narzędziem do walki ze stresem, czy joga pełniąca rolę treningu fitness w celu wypracowania sprawności fizycznej oraz zbudowania pięknej sylwetki.
Podsumowanie
Specyficzne indyjskie kulturowo-społeczne realia zbudowały przestrzeń dla działalności przewodników duchowych.
Duchowość Indii stała się doskonale sprzedającym produktem, który został poddany marketingowi religijnemu. Ta nieustrukturyzowana przestrzeń wciąż pozostawia szerokie pole dla kontrowersyjnych działaczy. Baba Ramdev i Satya Sai Baba to jedynie przykłady występującego na szerszą skalę zjawiska.
Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 6/2020
Przypisy:
Bibliografia:
Bloomberg (15 marca 2018). This Multibillion-Dollar Corporation Is Controlled by a Penniless Yoga Superstar, <www.bloomberg.com>, [dostęp 2020-11-11].
Forbes, Acharya Balkrishna, <www.forbes.com>, [dostęp 2020-11-11].
Haṭhayogapradῑpikā (1974). w: The Hatha Yoga Pradipika, tłum. Pancham Sinh. New York.
Kawecki Wiktor (2010). Kultura konsumpcyjna a wychowanie do kultury wysokiej,
Studia Theologica Varsaviensia 48/2, 177-197.
Świeżowska Agata (2013). Guru – między tradycją a współczesnością, Zakład Wydawniczy >>NOMOS<<, , ISBN 978-83-7688-162-1.
Magdalena Rybczyńska Absolwentka Indologii na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Informatyki i Ekonometrii na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie. Koordynatorka projektu naukowo-badawczego Szlakiem Gandhiego, zrealizowanego w 2008 roku w Indiach. Posiada bogate doświadczenie w branży outsourcingowej. Główne obszary zainteresowań: przeobrażenia zachodzące w Azji, mające wpływ na gospodarkę światową; związek filozofii z ekonomią i polityką. Pasjonatka jogi, zgłębiająca osadzenie jej praktyk w indyjskich tradycjach religijnych. Znajomość języków: angielski, sanskryt, hindi, urdu oraz podstawy tamilskiego.
czytaj więcej
Azjatech #204: Miękkie i tanie lądowanie na Księżycu. Mamy nowe mocarstwo kosmiczne
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Kazachstan pokazuje jak dbać o małych i średnich inwestorów
Małe i średnie firmy inwestujące w Kazachstanie otrzymają bezpośrednią pomoc administracyjną opartą na ujednoliconych przepisach i procedurach.
Jerzy OlędzkiTydzień w Azji #240: Kolejny kraj zakazuje eksportu cennych surowców
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Serdecznie zapraszamy do odsłuchania zapisu rozmowy analityka Instytutu Boyma dr. Nicolasa Levi, który w rozmowie z dziennikarzem RMF FM Bogdanem Zalewskim skomentował pogłoski o krwawych czystkach w najbliższym otoczeniu przywódcy KRLD Kim Dzong Una.
Mongolia: relacja fotograficzna Pawła Szczapa
Przedstawiamy państwu serię zdjęć wykonaną przez naszego analityka i specjalistę ds. Mongolii i urban studies Pawła Szczapa. Autor stara się wiernie odzwierciedlać mongolską rzeczywistość - nie piękne turystyczne widoki, a ludzi i przestrzenie w lokalnym, surowym wydaniu. Mongolia, a zwłaszcza Ułan Bator to zderzenie dwóch rzeczywistości - nowoczesności z tradycją i historią.
Paweł SzczapRP: Rynek gamingowy w Indiach, czyli krajobraz po rewolucji Jio
Choć dziś rynek gamingowy w Indiach nie jest jeszcze najbardziej zyskowny, to z powodu swojej względnej otwartości, młodej i dynamicznej populacji może być jednym z kluczowych miejsc w przyszłości, gdzie kształtują się globalne trendy i gusta.
Krzysztof ZalewskiAfgański impas w Azji Centralnej
Choć wojna w Afganistanie w zasadzie dobiegła końca, to wciąż odległe wydaje się zakończenie procesu pokojowego w tym kraju. Polityka talibskich władz nie znajduje zrozumienia w części afgańskiego społeczeństwa ani akceptacji w wielu krajach, zwłaszcza demokratycznego Zachodu.
Jerzy OlędzkiForbes: Jeśli ta wojna ujdzie Moskwie na sucho, Chiny staną się agresywne
Azja w większości nie zajmuje zdecydowanego stanowiska w wojnie ukraińskiej, przyjmując pozycję wyczekującą. W miarę upływu czasu i rosnącego wpływu konfliktu na globalne perspektywy gospodarcze, największe stolice przyglądają się jednak z rosnącym niepokojem europejskiej wojnie.
Zespół Instytutu BoymaPaweł Behrendt dla RMF 24 o wizycie Pelosi na Tajwanie: Ma olbrzymie znaczenie symboliczne
Serdecznie zapraszamy do odsłuchania zapisu rozmowy analityka Instytutu Boyma Pawła Behrendta, który w rozmowie z dziennikarzem RMF FM Michałem Zielińskim skomentował wizytę Nancy Pelosi na Tajwanie.
OZE w Chinach: rola sektora w ochronie środowiska i bezpieczeństwie energetycznym
Niniejszy artykuł ma na celu wprowadzenie do polityki energetycznej ostatnich lat w Chinach w kontekście odnawialnych źródeł energii oraz roli OZE w budowaniu bezpieczeństwa ChRL.
Karolina ZałęgowskaAzjatech #228: Drony na ratunek ofiarom trzęsienia ziemi
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #38: Czas się liczy. Unia negocjuje układ handlowy z Australią
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #184: Biznes szykuje się na wojnę o Tajwan. Powstają plany ewakuacji
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
W Indiach w zależności od sektora różny jest maksymalny dozwolony udział własnościowy podmiotu zagranicznego. Niemniej obecnie w większości z nich polscy inwestorzy, w tym polskie spółki mogą mieć 100 proc. własności.
Krzysztof ZalewskiAzjatech #113: Technologie atomowe na celowniku hakerów z Korei Północnej
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Armenia: były prezydent nadal w areszcie
Były Prezydent Republiki Armenii Robert Koczaryan w 2018 roku został oskarżony o próbę obalenia konstytucyjnego porządku Armenii przez wstępne porozumienie z innymi osobami w 2008 roku. Jako środek zapobiegawczy przez Sąd Powszechny został wybrany tymczasowy areszt. Natomiast w sierpniu tego samego roku został on uchylony i prezydent został zwolniony. (...) Dochodzenie nadal trwa.
Ani MinasyanTydzień w Azji #125: Azja Centralna wymyka się Chinom z rąk
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #198: Niestabilny Afganistan nie wzmocni pozycji Rosji w Azji Centralnej
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
AzjaTech #53: W Indiach pracują nad szczepionką przeciw COVID-19
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Chcielibyśmy Państwa serdecznie zaprosić do naszego cyklu „Głosy z Azji”, który poświęcony będzie azjatyckiej perspektywie na konflikt w Ukrainie. W ramach cyklu będziemy publikowali analizy ekspertów z krajów Azji, w których przedstawią oni swoje stanowisko w tej sprawie.
Chińskie prace nad wojskowym wykorzystaniem sztucznej inteligencji
Intensywna modernizacja i chęć dorównania siłom zbrojnym Stanów Zjednoczonych sprawiły, że w Chinach rośnie zainteresowanie militarnym zastosowaniem futurystycznych technologii.
Paweł BehrendtKurs podstaw języka chińskiego dla dorosłych
Jeżeli interesujesz się kulturą i językiem Chin, marzysz o rozpoczęciu nauki języka chińskiego i chciałabyś lub chciałbyś mile zaskoczyć partnera biznesowego o być może w końcu nadszedł TEN moment!
Tydzień w Azji #36: Niepokojące sygnały z gospodarek Singapuru i Hongkongu
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #262: Trzecia demokracja świata wybrała prezydenta. Unia ma problem
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.