Analizy

Konsekwencje zamachu Aum Shinrikyo w 1995 r. – kosze na śmieci, nadzór religii i 9/11

Trzęsienie ziemi w Kobe pochłonęło ponad 6 i pół tysiąca ofiar, a ponad 300 tysięcy pozostawiło bez dachu nad głową. Zamach terrorystyczny z użyciem sarinu w tokijskim metrze przeprowadzony przez Aum shinrikyo pozbawił życia dwunastu. Oba zdarzenia miały miejsce w 1995 roku. Mimo niewspółmierności w zniszczeniach, Haruki Murakami (2003) równo zestawia oba wydarzenia jako dwa kamienie milowe, które odcisnęły się na psychice ówczesnego Japończyka.

Instytut Boyma 31.08.2020

Trzęsienie ziemi w Kobe pochłonęło ponad 6 i pół tysiąca ofiar, a ponad 300 tysięcy pozostawiło bez dachu nad głową. Zamach terrorystyczny z użyciem sarinu w tokijskim metrze przeprowadzony przez Aum shinrikyo pozbawił życia dwunastu. Oba zdarzenia miały miejsce w 1995 roku. Mimo niewspółmierności w zniszczeniach, Haruki Murakami (2003) równo zestawia oba wydarzenia jako dwa kamienie milowe, które odcisnęły się na psychice ówczesnego Japończyka. Jak pokazuje poniższe zestawienie analiz badaczy tematu, konsekwencje zamachu wpłynęły na zmiany w strategii bezpieczeństwa narodowego, ale nie tylko – miały również bardziej dalekosiężne skutki dla samej Japonii i reszty świata.

Aum Shinrikyo

Aum Shinrikyo została założona przez Shoko Asaharę (1955-2018) w 1984 roku. Organizacja była jedną z sekt religijnych głoszących nadejście apokalipsy – ocaleni mieli zostać jedynie członkowie kultu. Szacuje się, że na czas przeprowadzenia zamachu w metrze, sekta zrzeszała ponad 10 tysięcy członków w Japonii oraz od 30 do 40 tyś. poza granicami kraju (Dissanayake 2016: 511). Aum Shinrikyo zaczynała od oferowania lekcji jogi i medytacji, jednak drugie dno organizacji uwikłanej w szantaż własnych członków i zabójstwa nieprzychylnych sekcie osób (np. morderstwo rodziny Tsutsumiego Sakamoto (1956-1989) – prawnika przeciwnego kultom) wyszło na światło dzienne w późniejszym śledztwie. Zakłada się, iż ugrupowanie utrzymywało się m.in. z handlu substancjami narkotycznymi, wymuszeń pieniężnych oraz oszustw ubezpieczeniowych. Dokładne motywy zamachu w tokijskim metrze nie są znane – spekuluje się, iż atak miał za zadanie odwrócić uwagę policji, która miała w planach przeszukanie ośrodków organizacji. Na polecenie Asakary, zamachowcy rozłożyli plastikowe opakowania z sarinem w pięciu wagonach na trzech oddzielnych liniach metra zbiegających się na stacji Kasumigaseki w tokijskim okręgu Chiyoda – skupisku państwowych urzędów: siedziby policji, ministerstw i samego parlamentu, co sugeruje polityczny motyw ataku. Paczki z sarinem zostały przebite zaostrzonymi końcówkami parasolek. Ulatniający się gaz pozbawił życia 13 osób (w tym jednego zamachowca) a ponad 6 tysięcy osób doznało uszczerbku na zdrowiu (Ibid: 513).

Od incydentu do terroryzmu

Murakami (2003) wspomina o zalewie mediów sensacyjnymi informacjami o kulcie w miesiącach po zamachu – „od rana do wieczora japońska telewizja mówiła non stop o Aum”. Japońskie społeczeństwo doznało szoku. Jednakże, Sara Dissanayake (2016) zwraca uwagę, że mimo działań terrorystycznych przeprowadzonych w XX wieku przez Japońską Armię Czerwoną oraz Aum Shinrikyo, świadomość terroryzmu jako problemu bezpośrednio dotyczącego Japonii, nie była wysoka. Samo słowo „terroryzm” przez długi czas nie padało w kontekście zamachów przeprowadzonych przez wymienione grupy, zamiast niego stosowano eufemistyczne jiken – dosł. „incydent”, np. zamach z użyciem sarinu jest potocznie znany jako sarin jiken, tzn. „incydent z użyciem sarinu” (Ibid: 518). Niska świadomość problemu terroryzmu była przez długi czas wspólna dla japońskiego społeczeństwa oraz rządzących, którzy nie uznawali terroryzmu za zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego (Ibid). Jednak należy zaznaczyć, że obecnie do publicznego dyskursu weszło już słowo tero – terroryzm, które można często spotkać w złożeniu tero taisaku – „przeciwdziałanie terroryzmowi”. Instrukcje przeciwdziałania terroryzmowi są dobrze widoczne na stacjach metra i w środkach transportu.

Doraźna reakcja w obliczu chaosu

Od zamachu terrorystycznego 20 marca do pojmania guru sekty 16 maja minęły ponad dwa miesiące. W pierwszym tygodniu śledztwa skala terroru sekty została odkryta: w siedzibie organizacji znaleziono ilość sarinu będącą w stanie pozbawić życia 4 miliony istnień. Z głównym winnym na wolności, władze potrzebowały doraźnego środka, który uśmierzył by społeczną panikę. Tak też się stało – środki bezpieczeństwa powzięte przez władze po zamachu terrorystycznego w metrze jest w stanie odczuć również współczesny turysta za każdym razem, gdy orientuje się, że w horyzoncie wzroku od dawna nie widział żadnego kosza na śmieci. Śmietniki, które posłużyły za punkty rozmieszczanie toreb z sarinem, po zamachu zostały konsekwentnie usunięte z publicznej przestrzeni. Wprawdzie od niedawna można mówić o powrocie śmietników – głównie na dworce i lotniska – ale jak zauważa Allan Richarz[1] (2019), spuścizna Aum Shinrikyo jest widoczna nawet w ich designie. Większość z nich składa się z przezroczystych toreb, które pozwalają na szybką inspekcję wnętrza, a w przypadku tokijskiego metra – kosze ustawione są w taki sposób, by były w zasięgu wzroku pracowników stacji. Oczywiście nie wolno sprowadzić braku koszy na śmieci w publicznych miejscach jedynie do konsekwencji zamachu – rygorystyczne zasady recyklingu odpadów mają w tym swój (możliwe iż największy) udział. Mimo to, do dzisiaj rozmawiając z Japończykami (nawet młodego pokolenia, które nie mogło być bezpośrednim świadkiem zamachu) historia o usunięciu koszy na śmieci spowodowana zamachem w metrze pojawia się w rozmowach.

Od wolności religijnej do nadzoru religii

Po zastosowaniu doraźnych środków bezpieczeństwa nadszedł czas na zmiany w prawie. Jak to możliwe, że oficjalnie zarejestrowana organizacja religijna była w stanie działać niczym profesjonalne ugrupowanie terrorystyczne na tak szeroką skalę? Chociaż słowo „sekta” jest często używane jako określenie charakteru Aum Shinrikyo, należy pamiętać, iż grupa odpowiedzialna za atak w metrze nie była nielegalnym ugrupowaniem, a oficjalnie zarejestrowaną organizacją religijną. Prawda o tym, że Aum Shinrikyo w czasie przygotowywania zamachu i przeprowadzania operacji o charakterze terrorystycznym była publicznie znana, była wizerunkowym ciosem dla japońskiego państwa. Świadczyło to o wadzie w strukturze państwa, które nie była w stanie odpowiednio prześwietlić organizacji, którą sama uznała za legalną. Mark Mullins (1997: 41) odnotowuje, iż według ankiet przeprowadzonych przez japońskie media po zamachu w metrze, większość społeczeństwa była za reformą prawa, które umożliwiłoby większą ingerencję państwa w monitorowaniu potencjalnie niebezpiecznych organizacji religijnych. Pierwsze prawne kroki podjęte przez rząd miały na celu umożliwienie głębszej ingerencji państwa w organizacji religijne. Tak, jak przypomina Alex Klein – „mierzenie się z zamachami terrorystycznymi zazwyczaj daje rządowi mocne argumenty za wprowadzeniem środków do lepszej obrony obywateli i powstrzymaniem potencjalnych zamachowców oraz ekspansją państwowej władzy” (2012:81). Japońskie państwo skorzystało z każdej możliwości.

Aum Shinrikyo została zarejestrowana w 1989 roku jako organizacja religijna na mocy Prawa o Osobowości Prawnej Organizacji Religijnych (shūkyō hōjin hō) z 1951 roku. Fundamentalną ideą przyświecającą powojennemu prawu była wolność religijna – imperialistyczna Japonia wyniosła shinto do poziomu państwowej religii kosztem podporządkowania innych organizacji religijnych. Zadaniem powojennego prawa było wprowadzenie równości, na mocy którego każda organizacja religijna otrzymywała osobowość prawną, by mogły same zarządzać oraz utrzymywać własne miejsca kultu. Dodatkowo, prawo zwalniało organizacje religijne z podatku od dotacji oraz oferowało niższą stawką podatkową od dochodów (27% zamiast 37%). Zmiana w prawie, jaka nastąpiła po ataku terrorystycznym, jest opisywana przez obserwatorów jako odejście od polityki stawiającej na pierwszym miejscu wolność religijną i zwrot w kierunku obrony społeczeństwa przed potencjalnie groźnymi organizacjami religijnymi. Mullins (1997: 41-42) charakteryzuje rewizję Prawa o Osobowości Prawnej Organizacji Religijnych w czterech podpunktach:

1) zmiana jurysdykcji nad organizacjami z lokalnej na centralną;

2) wprowadzenie obowiązku przedłożenia rocznego sprawozdania finansowego Ministerstwu Edukacji;

3) przedłożone dokumenty będą dostępne do zewnętrznego wzglądu;

4) w razie nieścisłości w dokumentach, rząd będzie miał prawo wezwać organizację do złożenia wyjaśnień.

W przypadku Aum Shinrikyo, finanse ugrupowania dotowały budowę fabryk broni masowej zagłady czy takich ekstrawaganckich przedsięwzięć jak podróż do Afryki w celu zdobycia wirusa Ebola. W szczytowej formie majątek ugrupowania oszacowano aż na miliard dolarów (Dissanayake 2016: 511). Kroki prawne podjęte przez japońskie państwo miały na celu zwiększenie przejrzystości finansowej grup religijnych oraz umożliwić ich większy nadzór.

Zwrot w japońskiej polityce

Ponad dekadę po opisaniu bezpośrednich prawnych skutków zamachu, Mullins (2012) ponownie przyjrzał się następstwom zamachu wewnątrz Japonii. Według badacza nadzór państwa początkowy skierowany jedynie w stronę organizacji religijnych w dłuższej perspektywie został poszerzony o kolejne podmioty, np. pracowników oświaty. Chociaż od 2001 roku można mówić już o erze „post Aum”, gdzie kurs myślenia o przyszłości wyznacza tragiczne trzęsienie ziemi w Tōhoku w 2011 (Baffelli i Reader 2012: 3-4), sprawa Aum Shinrikyo odznaczyła się na negatywnym sposobie myślenia o religii w Japonii do teraz. „Brak moralnych wartości” jaki rzekomo miał popchnąć młodych ludzi do życia w religijnej sekcie, według polityków miał zostać uzupełniony przez państwową edukację. W 1999 roku japoński parlament oficjalnie ustanowił „Kimigayo” (hymn) oraz „Hinomaru” (flagę) za oficjalne symbole Japonii (Mullins 2012: 112). Następnie Ministerstwo Edukacji wydało wskazania do wywieszania flag i śpiewania hymnu podczas ważnych szkolnych uroczystości. Nauczyciele, którzy sprzeciwili się nowemu zaleceniu powołując się na skojarzenia z wojenną przeszłością kraju, stracili prawo do protestu w 2011 roku, gdy Sąd Najwyższy uznał nakaz za „konstytucyjny” (Ibid: 114).

Bagatelizacja konwencjonalnych środków terrorystycznych a 9/11

Następstwa ataku terrorystycznego przeprowadzonego przez Aum Shinrikyo wykraczały daleko poza granice Japonii. Według analizy Iana Readera (2012), zwrot w światowych badaniach nad terroryzmem, jakie miał miejsce po ataku japońskiej sekty w 1995 roku, dopuścił do zbagatelizowania zagrożenia ze strony konwencjonalnych środków terrorystycznych, jak ataki bombowe, porwania czy hijacking. Autor sugeruje, iż ceną za skupienie się na potencjalnym zastosowaniu środków chemicznych przez ugrupowania terrorystyczne, było nieprzygotowanie się Stanów Zjednoczonych na zamach na World Trade Center w 2001 roku. Zamach przeprowadzony w tokijskim metrze z użyciem sarinu był pierwszym odnotowanym przypadkiem zastosowania broni chemicznej do terrorystycznych celów. Co więcej – sarin, zaliczany do broni masowej zagłady, okazał się możliwy do wyprodukowania oddolnie. Masami Tsuchiya, odpowiedzialny za produkcję sarinu, ukończył studia magisterskie z chemii organicznej na Uniwersytecie w Tsukubie. Pierwsze ilości toksyny udało mu się uzyskać już w prowizorycznym laboratorium, zanim zachwycona sukcesem sekta zdecydowała się na produkcję sarinu w masowych ilościach w specjalnie stworzonej fabryce. Możliwość uzyskania tak silnej toksyny przez organizację religijną wywołała poruszenie w międzynarodowym środowisku – zapanowało przekonanie, iż łatwo uzyskane środki chemiczne staną się przyszłością ataków terrorystycznych. W reakcji na zamach w japońskim metrze, Stany Zjednoczone potraktowały atak terrorystyczny z użyciem broni chemicznej jako sedno nowej polityki bezpieczeństwa, przeznaczając miliardy dolarów na zabezpieczenie przed atakiem z użyciem broni chemicznej i biologicznej (Feakes 2007: 128-129, cyt. za Reader 2012: 187). Podobne strategie bezpieczeństwa podjęły inne europejskie kraje. Niestety, przewidywania strategów zostały brutalnie skonfrontowane z rzeczywistością 11 września 2001 roku, gdy środkiem terrorystycznym wybranym przez Al-Kai’dę był „stary” hijacking. Mimo to, Reader zaznacza iż stratedzy nie mylili się całkowicie w swoich przewidywaniach – wraz ze zwrotem w kierunku badań nad przeciwdziałaniem zamachom z użyciem środków chemicznymi, nastąpił zwrot ku analizie terroryzmu na tle religijnym. Aum Shinrikyo, przepojona apokaliptycznymi wizjami i nieuznająca „niewinności” cywilów ze swoich nastawieniem na masowość a nie symbolikę przemocy, była zwiastunem nadchodzącej fali terroryzmu na tle religijnym.

Jak pokazały powyższe analizy naukowców, wpływ zamachu w tokijskim metrze na bezpieczeństwo kraju wielowymiarowy i trudny do uchwycenia na krótką metę. Konsekwencjami zamachu było z jednej strony wprowadzenie dokładniejszej kontroli nad finansami organizacji religijnych; z drugiej otworzyło drzwi do promocji nacjonalistycznej wizji japońskiej historii. Zamach z użyciem broni chemicznej doprowadził do zbagatelizowania niebezpieczeństwa ze strony konwencjonalnych środków terrorystycznych, a z drugiej zwrócił uwagę na problem terroryzmu na tle religijnym. Chociaż współcześni młodzi Japończycy nie byli bezpośrednimi świadkami zamachu w tokijskim metrze,  pamięć o ataku jest wpisała się w pamięć społeczeństwa – przezroczyste kosze na śmieci niech będą jednym z dowodów.

Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 5/2020

Zdjęcie: Pixabay

Przypisy:

[1] Allan Richarz, Carefully, Japan Reconsiders the Trash Can, Bloomberg CityLab, https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-05-23/where-are-all-the-trash-cans-in-japanese-cities

Bibliografia:

Baffelli E., Reader I. (2012). Editors’ Introduction: Impact and Ramifications: The Aftermath of the Aum Affair in the Japanese Religious Context, „Japanese Journal of Religious Studies” Vol. 39, No. 1, s. 1-28.

Dissanayake, S. (2016). Japan [w:] Handbook of Terrorism in the Asia–Pacific, ed. Rohan Gunaratna and Stefanie Kam, s. 505-526.

Feakes, D. (2007). The chemical weapons convention and the biological weapons convention: Confronting the threat of international terrorism [w:] Terrorism and Weapons of Mass Destruction: Responding to the Challenge, ed. Ian Bellany, London, s. 116-57.

Japan Times (2018). Profiles of top Aum Shinrikyo members, including six still on death row, https://www.japantimes.co.jp/news/2018/07/06/national/crime-legal/profiles-top-aum-shinrikyo-members-including-six-still-death-row/#.Xm6FQS2ZNQI (07.06.2020).

Klein, A. (2012). Twice Bitten, Once Shy: Religious Organizations and Politics after the Aum Attack, „Japanese Journal of Religious Studies” Vol. 39, No. 1, s. 77-98.

Mark, M. (1997). The Political and Legal Response to. Aum-Related Violence in Japan. A Review Article, Pobrane z: http://nirc.nanzan-u.ac.jp/nfile/4154%3E (07.06.2020).

Mark, M. (2012). The Neo-Nationalist Response to the Aum Crisis: A Return of Civil Religion and Coercion in the Public Sphere?, „Japanese Journal of Religious Studies” Vol. 39, No. 1, s. 99-125.

Murakami, H. (2003). Underground: The Tokyo Gas Attack and the Japanese Psyche, Vintage.

Reader, I. (2012). Globally Aum The Aum Affair, Counterterrorism, and Religion, „Japanese Journal of Religious Studies” Vol. 39, No. 1, s. 179-198.

Richarz, A. (2019). Carefully, Japan Reconsiders the Trash Can, https://www.citylab.com/life/2019/05/trash-cans-japan-garbage-bin-recycling-waste-tidying-up/589825/ (07.06.2020).

Karolina Zdanowicz

Ekspert ds. Japonii. Studentka drugiego stopnia filologii japońskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2018/2019 odbyła roczne stypendium rządowe MEXT na Nara Joshi Daigaku w Japonii. Do jej głównych zainteresowań badawczych należą powojenne kino japońskie oraz współczesna kultura masowa.

czytaj więcej

Tydzień w Azji #147: Tadżykistan – nowy partner polskiego biznesu?

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Warszawscy Wietnamczycy – obecni/nieobecni na mapie kulturalnej Warszawy

Serdecznie zapraszamy do udziału w debacie organizowanej przez Muzeum Warszawskiej Pragi, poświęconej zamieszkującej stolicę wietnamskiej diasporze.

Azjatech #35: „Dyplomacja twitterowa” w chińskim wykonaniu

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Atut czy balast? Współczesne Chiny wobec własnej przeszłości

Jakie były podstawy wielkich osiągnięć naukowo-technicznych dawnych Chin i w jaki sposób udało im się stworzyć sprawnie funkcjonującą profesjonalną biurokrację? W jaki sposób ta przeszłość przekłada się na funkcjonowanie współczesnych Chin i czy jest atutem, a może raczej balastem?

RP: Jaki wpływ będzie miała umowa RCEP na polskich przedsiębiorców?

Od 1 stycznia br. działa największa na świecie strefa wolnego handlu. W miarę znoszenia ceł i barier pozataryfowych między jej uczestnikami w następnych dekadach będzie ona miała coraz większy wpływ na globalną wymianę i światowe łańcuchy produkcyjne.

Rozwój potencjału chińskich atomowych okrętów podwodnych

Chińska Republika Ludowa już w latach 60. XX w. podjęła działania zmierzające do pozyskania atomowych okrętów podwodnych. Pekin postrzega je jako krytyczny element potencjału odstraszania. Największe znaczenie strategiczne mają okręty podwodne o napędzie jądrowym zdolne do przenoszenia pocisków balistycznych (SSBN).

Tydzień w Azji #316: BRICS na przekór USA szuka alternatywy dla dolara. Odpowiedzią będą kryptowaluty?

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Debata „Cała w prawo – jak Indyjska Partia Ludowa (BJP) premiera N. Modiego wygrała wybory i co to oznacza dla świata?” [nagranie]

Debata poruszająca kwestie wyników ostatnich wyborów parlamentarnych w Indiach odbyła się w czwartek 6 czerwca 2019 w siedzibie Instytutu Boyma.

Tydzień w Azji #106: Branża moto odżyła zbyt szybko. Fabryki znów stają

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #161: Chiny chcą stać się światowym supermocarstwem sztucznej inteligencji

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

RP: Rolnictwo i doradztwo – Uzbekistan może być ciekawym kierunkiem

Polska i Uzbekistan mają szansę na pogłębienie współpracy w dziedzinie rolnictwa. Dotyczy to edukacji wyższej i certyfikacji produktów, eksportu i produkcji w Uzbekistanie maszyn rolniczych, jak i wdrażania technik pozwalających na oszczędność wody.

Azjatech #59: Technologie pomagają w zarządzaniu miastem

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #259: Wojna stworzyła nowe strategiczne okazje dla Polski

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Inicjatywa #KobietywBoymie

W Instytucie Boyma wychodzimy z nową inicjatywą, która ma na celu pokazanie aktywności tej - często mniej widocznej - połowy społeczeństwa. Będziemy pisać, o tym, co kobiety myślą, mówią i robią. Będziemy też nagłaśniać to, co kobiety badają i o czym piszą.

Azjatech #218: Awatary wspierają nauczanie w małych szkołach w Japonii

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #185: Strajk, długi i zablokowane przejęcie. Korea ratuje przemysł stoczniowy

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Kurs podstaw języka chińskiego dla dorosłych

Jeżeli interesujesz się kulturą i językiem Chin, marzysz o rozpoczęciu nauki języka chińskiego i chciałabyś lub chciałbyś mile zaskoczyć partnera biznesowego o być może w końcu nadszedł TEN moment!

Subiektywny przewodnik po wyborach i kampanii w Indiach

Głosowanie w Indiach jest prawem konstytucyjnym. Organizacja wyborów w kraju – znajdującym się na drugim miejscu pod względem liczby ludności i siódmym pod względem powierzchni na świecie – stanowi ogromne wyzwanie. Jak zatem głosuje się w największej demokracji świata, gdzie zarejestrowanych jest ponad dwa tysiące partii politycznych, elektroniczne urządzenia zastępują drukowane karty wyborcze, a urzędnicy przemierzają tysiące kilometrów, by utworzyć lokal wyborczy nawet dla jednego obywatela?

RP: Rok 2024 może stać się okresem nowego otwarcia w relacjach Polski z Uzbekistanem

Już od marca br. pasażerowie PLL LOT będą mogli latać z Warszawy do Taszkentu - stolicy Uzbekistanu. Ułatwi to współpracę gospodarczą i turystykę.

Tydzień w Azji #324: Sztuczna inteligencja nie musi być z USA lub Chin? Te kraje są przed trudnym wyborem

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Książka „The Role of Regions in EU-China Relations” w wolnym dostępie

Zapraszamy do pobrania wersji elektronicznej książki pod redakcją dr Tomasza Kamińskiego. Ta anglojęzyczna pozycja opisująca rolę jednostek samorządowych w relacjach Unii Europejskiej z Chinami stanowi kolejną książkę umieszczoną w wolnym dostępie na naszej stronie

W sprawie konfliktu na Bliskim Wschodzie: List Malika Dahlana do Prezydenta Isaaca Herzoga

Ten list został włączony do naszej serii „Głosy z Azji”, gdyż uznaliśmy go za istotny komentarz do trwającej dyskusji dotyczącej trwającego konfliktu na Bliskim Wschodzie.

Tydzień w Azji #268: Na tym polu USA przegrywają z Chinami. Po raz pierwszy od 6 lat

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #263: Nowatorski projekt USA już działa. To odpowiedź na politykę Chin

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.