
Trudno wyobrazić sobie inny symbol pandemii Covid-19 niż maseczka ochronna. Niepozorny kawałek materiału stwarza nie tylko poczucie bezpieczeństwa i ochrony przed wirusem, ale także staje się elementem polityki zagranicznej. Czy dyplomacja maseczkowa spełni pokładane w niej nadzieje, a może przyczyni się do utraty twarzy Chin na arenie międzynarodowej?
Współczesna rola maseczek w Azji ukształtowała się w Japonii. Maseczka chirurgiczna pojawiła się na azjatyckich twarzach w latach 20. ubiegłego wieku, za sprawą pandemii grypy hiszpanki. Wkrótce po ustaniu grypy – w 1923 roku Japonia została dotknięta trzęsieniem ziemi w Kanto. Na skutek trzęsienia i zniszczeń, niebo nad Kanto było zanieczyszczone przez wiele tygodni – wówczas ponownie maseczki stały się pomocne. Kolejne wydarzenia, które przyczyniły się do tego, że maseczka została stałym elementem azjatyckiej codzienności to kolejna epidemia grypy w 1934 roku i zanieczyszczenie powietrze jako efekt szybkiego rozwoju gospodarczego Japonii w latach 50. Podobne okoliczności popularyzacji maseczek, można obserwować w Chinach – pierwsze użycie maseczek podczas plagi w Mandżurii w 1910-1911, pomysł podpatrzony w brytyjskich szpitalach przez doktora Wu Lien-teh. Opracował on maskę z gazy i bawełny, którą kilkukrotnie owijano twarz. Lecz prawdziwym kamieniem milowym jest epidemia SARS w 2003, a także świńska grypa w 2009 oraz wzrost świadomości skali zanieczyszczeń po latach ekstensywnego wzrostu gospodarczego w Chinach.
Gdy w Azji Wschodniej – noszenie maseczki jest nieodłącznym elementem codzienności – w kręgu kultury Zachodniej maseczka dostrzeżona w tłumie nierzadko uruchamia poczucie zagrożenie oraz niepewność. Różnice w percepcji kawałka materiału na twarzy jest tak silne, że Azjaci raczej nie decydują się na używanie ich podczas podróży czy życia na Zachodzie – w celu uniknięcia stygmatyzacji czy przejawów ksenofobii.
Proszę Czytelnika o krótką pauzę i zastanowieniu się jak mogła być odbierana osoba nosząca maseczkę w Polsce na długo przed wybuchem pandemii Covid-19. A teraz – jak jest odbierana osoba bez maseczki w szczycie pandemii, również w Polsce. Cóż za zmiana, prawda?
W porównaniu z potrzebą naukowego uzasadnienia stosowanie maseczek w krajach Zachodu, podejście azjatyckie do noszenia maseczki jest bardziej emocjonalne, częściowo również wynika z uwarunkowań społeczno-kulturowych. Nawet w dobie obecnej pandemii, istnieją dwie szkoły podejścia do noszenia i efektywności maseczek – co jest częściowo rezultatem ograniczonych dowodów badawczych, ale również ukazuje dwojakie – zachodnie i azjatyckie – podejście do decyzji władz i samego stosunku do władzy i dostosowania się do odgórnych zaleceń. Różnica perspektyw pojawia się w wielu sferach – chociażby w wyznaczaniu granic strefy osobistej w przestrzeni publicznej, czy podejścia do prywatności.
Czy w erze powszechnego zbierania danych o ruchu użytkownika w Internecie, a także powszechnej kontroli / powszechnego monitoringu w świecie wirtualnym i koegzystencji świata online-offline, kawałek materiału na twarzy ma szansę uchronić pewną dozę prywatności? System rozpoznawania twarzy, coraz częściej spotykany w chińskiej codzienności, rozpoznaje również osoby zakryte maseczką. Chiny są zdecydowanym liderem w sferze systemu rozpoznawania twarzy – odpowiedzialne za blisko połowę globalnego biznesu w 2018[1]. Algorytmy rozpoznają twarz mierząc odległość między oczami, głębokość oczodołu, kształt i długość kości policzkowych, a także szerokość nosa. Precyzja rozpoznawania zakrytej osoby wynosi 30%, w zależności od stopnia zakrycia twarzy przez maseczkę lub czapkę wskaźnik rozpoznawalności twarzy może być 70%, choć niektóre firmy przedstawiają wskaźnik około 95% trafności identyfikacji zakrytej twarzy[2]. Dodatkowymi danymi stają się rozpoznawanie stylu i maniery chodzenia, w tym również miara i kształt ciała, kąt układu stóp, długość kroku, tempo chodu. Taki rozszerzony system rozpoznawania, był już testowany przez policję w Pekinie, Szanghaju czy Chongqing’u[3]. Wybuch pandemii oraz powszechnie używane maseczki przyspieszyły prace nad zastosowaniem tego typu systemów, ze względu na zgłaszane zapotrzebowanie przez szpitale i policję[4].
Powody noszenia maseczek nie tylko związane są z higieną i zdrowiem, dodatkowymi czynnikami są te społeczno-kulturowe. W Azji Wschodniej mając na uwadze odpowiedzialność grupową, maseczka jest używana podczas choroby w celu ochrony innych, co jest postrzegane nawet jako obowiązek wobec otoczenia. Maseczka to nie tylko narzędzie ochronne, ale również symbol solidarności i odpowiedzialności grupowej. Jak zauważa socjolog Peter Baehr na przykładzie wybuchu SARS w Hong Kongu w 2003 roku – noszenie maski stanowiło wspólne działanie[5]. Zakrycie twarzy jednostki tym samym nadaje większą wagę tożsamości kolektywnej i aktywowało (czy też reaktywowało) poczucie wspólnego losu. Twierdzi on również, że rytuał społeczny jakim jest noszenie maski wymaga w pewien sposób wysiłku i ukazuje podjęcie osobistej walki z przeciwnościami, które dotykają grupy. W dobie pandemii, zanieczyszczenia powietrza czy też chorób noszenie maski staje się wbrew pozorom symbolem integracji społecznej.
Jednym z elementów wspólnej kultury Azji Wschodniej jest taoizm i tradycyjna chińska medycyna, w których to głównym elementem jest oddech qi – określane jako „życiowe tchnienie”, czy „kosmiczna energia”. Jakość powietrza i samego oddechu jest krytyczna do utrzymania dobrego qi w ciele – a także powstrzymanie rozwoju chorób.
Maska na twarzy nie tylko daje poczucie ochrony, zapewnia również anonimowość – choć jak już wiemy przed okiem kamery ukryjemy się tylko częściowo. Maseczka pozwala na stworzenie społecznej bariery, stać się niezauważalnym w tłumie na azjatyckich ulicach. Ponadto, zwalnia z porannego makijażu, a także zakrywa niedoskonałości albo wręcz przeciwnie staje się elementem stroju – japońska sieć. Uniqlo wprowadza maseczki na sklepowe półki[6].
Jak pokazały wydarzenia ostatnich miesięcy, maseczka również może stać się ważnym elementem stosunków międzynarodowych. Masowe dostawy sprzętu medycznego czy środków ochrony osobistej stały się elementem chińskiej polityki zagranicznej w dobie pandemii Covid-19. Liczby określające pomoc Chin dla świata uruchamiają wyobraźnię odbiorcy. Tylko Hiszpania zakupiła sprzęt medyczny (m.in.; maseczki, testy, respirator i rękawiczki) za 467$ mln[7].
Efekty dyplomacji maseczkowej przenikają się z doniesieniami o wątpliwej jakości sprzętu medycznego, czy nawet uznaniem części dostaw za bezużyteczny. Mimo, wielu zmian pod płaszczykiem dobrze zorganizowanej produkcji i logistyki chińskich produktów dalej jawi się znak Made In China. Nie tylko Chiny niosą pomoc, pozostałe kraje w geście solidarności (również jako komponent polityki wpływu) wymieniają się pomocą. Jednak, to właśnie chińskie działania są tymi najczęściej śledzonymi i promowanymi. Sprawna dostawa setek ton między innymi maseczek ochronnych, ma na celu przedstawienie Chin jako globalnego lidera – lidera, na którego można liczyć w dobie kryzysu i potrzeby.
Niemniej jednak, to świat w marcu i kwietniu 2020 r. desperacko potrzebował gogli, rękawiczek, maseczek, a w kwestii takich dostaw zależy od chińskich fabryk. Przed wybuchem pandemii COVID-19, to Chiny odpowiadały za połowę światowej produkcji maseczek – dzienna produkcja to 20 mln sztuk[8]. Jak podaje „The Economist” między 1 Marca a 4 kwietnia, Chiny dostarczyły 4 miliardy masek za granicę, wysyłając sprzęt medyczny do 127 krajów[9]. Eksport milionów ton produktów do walki z COVID-19 o łącznej wartości 10 miliardów dolarów (tylko marzec i kwiecień) sprawił, że Chiny odnotowały wzrost o 3,5% w stosunku do kwietnia 2019[10].
Zdecydowanie, Chiny mają zdolności do szybkiej reakcji i przystosowania linii produkcyjnych do wytwarzania znacznych ilości sprzętu ochronnego. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na rosnącą sprzedaż maseczek produkowanych w Chinach, są ograniczenia wprowadzone przez inne kraje. WTO ogłosiło, że 80 krajów wprowadziło limit eksportu maseczek i podobnych sprzętów, sprawiając, że to chińskie produkty stały się jedną z niewielu możliwych opcji.
Warto podkreślić, że producentami środków ochronnych głównie są firmy zachodnie produkujące w Chinach, takiej jak 3M, Medicom, Honeywell. Niemniej jednak, to reorganizacja produkcji w celu spełnienie globalnego zapotrzebowania dotyczyła wszelkiego rodzaju chińskich przedsiębiorstw, również takich jak gigant wydobywczy Sinopec[11], czy producent komponentów elektronicznych Foxconn[12]. Obok technologicznych firm jak Oppo, Xiaomi to przedstawiciele Huawei wysłali maseczki do szpitali w Polsce, Hiszpanii, Holandii, Włoszech czy Grecji zaprzeczając jednocześnie, że nie stanowi to elementu wpływu na politykę tych państw wobec chińskich gigantów technologicznych[13]. Nie tylko koncerny zmodyfikowały swoją produkcję na potrzeby świata. Ponad 100 chińskich firm sprzedaje testy i sprzęt medyczny do Europy. W Chinach tylko firm związanych z handlem i produkcją maseczek zarejestrowano 38 tysięcy w 2020 roku. W roku poprzednim takich podmiotów było zarejestrowanych ponad 8 tysięcy[14]. Na zgłoszenia zastrzeżeń co do jakości produktów przez kraje jak Hiszpania, Turcja, Kanada, Norwegia, Czechy, Słowacja, Holandia, Chiny zareagowały natychmiastowym zakazem eksportu sprzętu medycznego produkowanych przez nielicencjonowane firmy[15].
Brak kontroli eksportowanych towarów, zachwiał ideą dyplomacji maseczkowej i wpłynął na wizerunek Chin. Masowa pomoc Pekinu i wysyłka maseczek mogą być niewystarczające w zachowaniu twarzy wobec zarzutów o ignorowanie początkowej fazy wybuchu epidemii i dalszych tego konsekwencji.
Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 5/2020
Przypisy:
[1]Yuan Yang, Facial recognition: how China cornered the surveillance market, Financial Times https://www.ft.com/content/6f1a8f48-1813-11ea-9ee4-11f260415385 [dostęp:24.05.2020]
[2] Martin Pollard, Even mask-wearers can be ID’s, China facial recognition firm says, Reuters https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-facial-recognition/even-mask-wearers-can-be-idd-china-facial-recognition-firm-says-idUSKBN20W0WL [dostęp:24.05.2020]
[3] Sarah Dai, Chinese police test gait-recognition technology from AI start-up Watrix that identifies people based on how they walk, South China Morning Post https://www.scmp.com/tech/start-ups/article/2187600/chinese-police-surveillance-gets-boost-ai-start-watrix-technology-can [dostęp:24.05.2020]
[4] Martin Pollard, Even mask-wearers can be ID’s, China facial recognition firm says, Reuters https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-facial-recognition/even-mask-wearers-can-be-idd-china-facial-recognition-firm-says-idUSKBN20W0WL [dostęp:24.05.2020]
[5] Baehr, P. (2005). Social extremity, communities of fate, and the sociology of SARS
[6]Uniqlo to debut ‘cool and dry’ face masks, Nikkei Asian Review https://asia.nikkei.com/Business/Companies/Uniqlo-to-debut-cool-and-dry-face-masks [dostęp:24.05.2020]
[7]David Hutt, EU split over China’s ‘face mask’ diplomacy, Asia Times https://asiatimes.com/2020/03/eu-split-over-chinas-face-mask-diplomacy/ [dostęp:24.05.2020]
[8] Keith Bradsher, Ana Swanson, The U.S. Needs China’s Masks, as Acrimony Grows, The New York Times, https://www.nytimes.com/2020/03/23/business/coronavirus-china-masks.html [dostęp:24.05.2020]
[9] „The Economist” 18.04-24.04.2020, Is China winning , str.7,
[10] Huileng Tan, China says exports rose 3,5% in April crushing expectations for a decline of 15,7%, CNBC
https://www.cnbc.com/2020/05/07/china-reports-april-2020-trade-data-exports-imports.html [dostęp:24.05.2020]
[11]Sinopec, http://www.sinopecgroup.com/group/en/Sinopecnews/20200403/news_20200403_587828567580.shtml [dostęp:24.05.2020]
[12]Coronavirus: iPhone manufacturer Foxconn to make masks, BBS https://www.bbc.com/news/business-51410700 [dostęp:24.05.2020]
[13] Janosch Delcker, Huawei joins China’s Big Tech donation spree in Europe, Politico https://www.politico.eu/article/huawei-joins-chinas-big-tech-donation-spree-in-europe/ [dostęp:24.05.2020]
[14] Finbarr Bermingham, Cissy Zhou, Coronavirus: inside China’s ‘Wild West’, where ‘mask machines are like cash printers’, South China Morning Post, https://www.scmp.com/economy/china-economy/article/3080378/coronavirus-inside-chinas-wild-west-where-mask-machines-are [dostęp:24.05.2020]
[15] Stuart Lau, Netherlands recalls 600,000 face masks from China due to low quality, South China Morning Post, https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3077428/netherlands-recalls-600000-face-masks-china-due-low-quality [dostęp:24.05.2020]

Marcin Świerzyna Marcin Świerzyna Absolwent ekonomii na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu oraz stosunków międzynarodowych (specjalizacja wschodnioazjatycka) na Uniwersytecie Warszawskim. Zainteresowania naukowe to stosunki międzynarodowe w Azji Wschodniej, azjatycka kultura biznesu, wartości azjatyckie, polityka wewnętrzna i zagraniczna Chin. Uczestnik rządowego stypendium na Uniwersytecie Syczuańskim.
czytaj więcej
Koleje Losu Mongolskich Kolei (część 1)
W czasach kiedy tak wiele uwagi skupiają zagadnienia związane z rozwojem inicjatyw w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku (BRI), pozycja Mongolii w międzynarodowych planach wciąż pozostaje niepewna. Przykładowo już w 2015 r. Rosja i Chiny zatwierdziły plany budowy linii szybkiej kolei, które, mimo wcześniejszych zapewnień przeprowadzenia ich przez terytorium Mongolii, finalnie ominą kraj ze wschodu i […]
Paweł SzczapKryzys nawozowy i gazowy – unikalna szansa na rozwój biogazowni w Polsce
Wywiad z prof. dr. hab. Aleksandrem Lisowskim
Aleksander LisowskiW ciągu ostatnich 10 lat Putin i Xi podpisali blisko 90 porozumień i listów intencyjnych w sprawie projektów gospodarczych. Liczbę rozpoczętych można policzyć na palcach
Paweł BehrendtTydzień w Azji #43: Hakerzy dochodzą do głosu na międzynarodowych rynkach
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji: Japonia – niewygodny sukces Korei Południowej w zwalczaniu koronawirusa
Reakcja sąsiadów Japonii (...) na rozprzestrzenianie się pandemii była dość skuteczna (...) Na tym tle działania rządu premiera Shinzo Abe w „walce” z koronawirusem wydawały się powolne i nieefektywne...
Karolina ZdanowiczSpotkanie dyskusyjne on-line wokół Kwartalnika Boyma nr 3/2020
W najnowszym Kwartalniku Boyma nasi analitycy poruszyli szereg zagadnień związanych z COVID-19, w tym stan epidemii w Azji Centralnej i w Korei Południowej, relacje na linii Pekin-Waszyngton, a także uwagi dotyczące tzw. „dyplomacji maseczkowej” uprawianej przez Chiny.
RP: Latymowicz: Polscy przedsiębiorcy coraz chętniej inwestują w produkcję w Indiach
Polskie spółki od lat eksportujące towary do Indii coraz chętniej przenoszą tam część produkcji. Mają już w Indiach lokalne kontakty, sieć dystrybutorów i klientów. Produkcja tam pozwala im zwiększyć skalę działalności - mówi dr Judyta Latymowicz.
Krzysztof ZalewskiAzjatech #116: Linie lotnicze JAL zamierzają wejść na rynek latających samochodów
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #207: Kij baseballowy ze starego shinkansena robi furorę w Japonii
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #47: Negocjacje z WTO, rozmowy o EAUE. Czy Uzbekistan musi wybrać?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji: Indyjski rynek farmaceutyczny w czasie pandemii COVID-19
Masowe rozprzestrzenianie się koronawirusa sprawiło, że Indie stanęły do wyścigu z czasem, którego zwieńczeniem ma być stworzenie szczepionki na tę chorobę. Indyjski rynek farmaceutyczny może odegrać kluczową rolę w tym przedsięwzięciu.
Iga BielawskaForbes: „Fabryka świata” chętnie jeździ zagranicznymi samochodami
Chińskim władzom od lat marzy się, by rodzimy przemysł motoryzacyjny zdobył liczącą się pozycję w świecie. O ile sprzedaż samochodów w Chinach w perspektywie ostatnich dekad się rozwija, to krajowi producenci są ciągle daleko od zagranicznej konkurencji. Czy będziemy jeździć chińskimi samochodami?
Paweł BehrendtAzjatech #150: Chiny kontra Starlinki Elona Muska
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Patrycja Pendrakowska z wykładem pt. „Chińska myśl polityczna: przeszłość i teraźniejszość”
Prezes naszej organizacji opowiedziała o ewolucji chińskiej myśli politycznej, okolicznościach jej rozwoju oraz istniejących w przeszłości jak i obecnie prądach dominujących w tej sferze.
Patrycja PendrakowskaPrezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump w niedalekiej przeszłości oświadczył, że z jednej strony pozostaje on w pełnej gotowości do podjęcia działań mających na celu rozwiązanie trapiącego społeczność międzynarodową problemu Korei Północnej, nawet wówczas, gdyby niniejsze działanie musiało przybrać charakter jednostronny. Z drugiej zaś, podkreślił, iż osobiste spotkanie z Kim Dzong – Unem, przywódcą Korei Północnej i zwierzchnikiem armii tegoż państwa, stanowiłoby dla niego zaszczyt.
Nicolas LeviRatując ludzi czy swój wizerunek? Narracje o porządku humanitarnym w Azji Południowo-Wschodniej.
(Subiektywny) przegląd wybranych artykułów badawczych dotyczących stosunków międzynarodowych w regionie Azji i Pacyfiku publikowanych w wiodących czasopismach naukowych.
Anna Grzywacz1 lutego 2019 roku weszła w życie Umowa o Wolnym Handlu między Unią Europejską a Japonią. Zwana jest FTA (Free Trade Agreement) lub EPA (Economic Partnership Agreement), a wśród jej założeń jest zacieśnienie partnerstwa gospodarczego między UE a Japonią. Ponieważ “postanowienia Umowy są wiążące dla państw członkowskich UE, w tym Polski, od dnia wejścia jej w życie” (Żołnacz-Okoń 2019), będzie miała duże znaczenie dla polskiej gospodarki, a także dla polsko-japońskiego bilansu handlowego.
Magdalena PająkAzjatech #37: Mikroinstalacje fotowoltaiczne na szybach w Korei Południowej
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #96: W Azji dla Azji: o konsekwencjach nowej umowy handlowej
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Kiedy nowozelandzki kiwi trafi bez cła na polskie stoły?
W połowie lutego br. Komisja Europejska przesłała do Rady projekt decyzji w sprawie zawarcia układu o wolnym handlu z Nową Zelandią. Umowa ta, gdy już wejdzie w życie, będzie miała znaczenie dla polskich przedsiębiorców, szczególnie z sektora rolnego.
Krzysztof ZalewskiAzjatech #165: USA i Chiny ścigają się o to, kto ochroni Ziemię
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Indonezja jako promotor demokracji – spójność wizerunku
Artykuł jest polskojęzyczną i skróconą wersją artykułu: Democracy in Indonesian Strategic Narratives. A New Framework of Coherence Analysis, Journal of Current Southeast Asian Affairs 2020, no. 2.
Anna GrzywaczTydzień w Azji #201: Rosjanom wyrósł w Azji nowy mocny konkurent
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Gospodarcza rywalizacja Uzbekistanu z Kazachstanem. Kogo wybiorą inwestorzy?
Dotychczas pozycja Kazachstanu jak lidera napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Azji Centralnej nie podlegała dyskusji. Teraz jednak o inwestorów mocno zabiega też sąsiedni Uzbekistan. Oba kraje zaczynają na tym polu mocno rywalizować.
Jerzy Olędzki