
Jak wygląda współpraca naukowa między Polską a Chinami? Dlaczego w Polsce wciąż brakuje instytucjonalnego wsparcia dla badań nad Azją? Prof. Marcin Jacoby w rozmowie z Eweliną Horoszkiewicz opowiada o niespełnionych nadziejach związanych z unijnym projektem China Horizons, a także barierach skutkujących niewykorzystanym potencjałem ekspertów w Polsce.
Ewelina Horoszkiewicz: Panie Profesorze, przyglądając się współpracy badawczej i akademickiej między Polską a Chinami zauważyłam, że brakuje zarówno instytucjonalnego zaplecza, jak i realnego zainteresowania. Podobnie kwestia bezpieczeństwa tej współpracy nadal pozostaje u nas tematem niszowym. A jak to wygląda na poziomie unijnym?
Marcin Jacoby: Także projekt China Horizons, w którym uczestniczę, choć dotyczy Chin, nie polega na bezpośredniej współpracy z chińskimi instytucjami. Został zainicjowany przez Komisję Europejską i jego celem jest budowanie wiedzy o współczesnych Chinach oraz formułowanie rekomendacji dotyczących relacji UE–Chiny. To Europejczycy badają Chiny – nie odwrotnie. Kwestie bezpieczeństwa takiej współpracy to rzeczywiście sfera, która nie cieszy się szerokim zainteresowaniem w Polsce. W naszym konsorcjum w ramach China Horizon również nie zajmujemy się bezpieczeństwem badań ani ryzykiem związanym z transferem wiedzy. Takie kwestie analizowały inne zespoły, poza naszym grantem.
E.H.: A jednak coraz częściej słyszymy o napięciach między otwartością nauki a potrzebą bezpieczeństwa – szczególnie w kontekście chińskich studentów i badaczy. W Niemczech ogranicza się ich obecność na studiach doktoranckich. Czy Polska również powinna się obawiać takiej współpracy?
M.J.: Polska nie jest atrakcyjnym kierunkiem dla chińskich studentów i badaczy. Nie mamy ani odpowiedniego finansowania, ani laboratoriów, które przyciągałyby najlepszych. Chińczycy wybierają renomowane uczelnie w USA, Wielkiej Brytanii czy Niemczech – tam mają dostęp do najnowocześniejszej infrastruktury. Dla Chin Polska nie istnieje na mapie strategicznych partnerów akademickich. Uważam, że nie powinniśmy się obawiać, a raczej cieszyć, gdyby więcej osób z Chin przyjeżdżało do naszych laboratoriów. Ale dziś po prostu nie mamy im zbyt wiele do zaoferowania.
E.H.: A jakie były doświadczenia Pana zespołu w ramach projektu China Horizons? Czy kultura – jako narzędzie badania społeczeństwa – została potraktowana poważnie? Gdzie można znaleźć efekty tych prac?
M.J.: Nasz zespół jest jedynym w konkursach programu Horyzont poświęconych Chinom, który bada społeczeństwo chińskie przez pryzmat kultury. Robimy ciekawe badania, zespół jest zaangażowany. Wszystkie nasze raporty i publikacje są opublikowane online, w otwartym dostępie. Zachęcam do lektury[1]. Ale z perspektywy decydentów nasza praca wydaje się nieistotna. Kultura dobrze wygląda jako hasło w dokumentach programowych, ale nikt nie ma cierpliwości poważnie się w nią zagłębiać. Liczy się to, co da się wykorzystać tu i teraz – np. co zrobić z importem chińskich samochodów elektrycznych.
E.H.: Mimo wszystko, w Niemczech działają ośrodki, które nie tylko analizują, ale też tworzą prognozy. Mam zaś wrażenie, że w Polsce brakuje dobrze skoordynowanego środowiska ekspertów zainteresowanych Chinami. Choć osoby się znają, nie ma wspólnych platform łączących środowisko naukowe, administrację publiczną, think tanki czy media. Czy Polska powinna stworzyć coś podobnego?
M.J.: Rzeczywiście, eksperci w Polsce się znają, ale nie ma zapotrzebowania ze strony polityków na wiedzę o Chinach. Środowisko naukowe nie ma więc realnego wpływu, czuje się niepotrzebne. Brakuje też finansowania – bez niego nie powstaną instytucje na wzór niemieckich. Media również nie inwestują w relacje z Azji – nie mają środków na utrzymywanie korespondentów. Polscy decydenci koncentrują się na sprawach europejskich i relacjach transatlantyckich, a zmiana tego nastawienia wymagałaby raczej zmiany pokoleniowej. Owszem, można próbować tworzyć sieci współpracy – ale bez wsparcia instytucjonalnego i jasno określonego celu, będą to tylko puste struktury.
E.H.: W takim razie może młodzi badacze powinni szukać możliwości rozwoju za granicą? Czy to nie jest obecnie jedyna droga dla tych, którzy poważnie myślą o badaniach nad Chinami?
M.J.: Być może. Ale nawet za granicą nie istnieje jedna wspólna sieć ekspertów – raczej są to rozproszone „wyspy”. Tak samo jest w Polsce – przykładem może być Uniwersytet Łódzki, gdzie prof. Mierzejewski zbudował silny zespół azjatycki dzięki grantom i wsparciu uczelni. To pokazuje, że można, ale wymaga to bardzo dużego wysiłku. W think tankach zagranicznych też nie zawsze jest łatwo – walczą o przetrwanie, a niektóre funkcjonują jako NGO-sy z ograniczonym budżetem. Wszystko sprowadza się do zapotrzebowania. Jeśli nie ma usługobiorców – nie ma też usług w postaci rzetelnych ekspertyz.
E.H.: A dlaczego to uczelnia prywatna – SWPS – została włączona do projektu, a nie na przykład Uniwersytet Warszawski czy PISM. Czy nie ma dostatecznych starań wśród instytucji publicznych?
M.J.: W Polsce wszystkie uczelnie – publiczne i prywatne – startują w tych samych konkursach i rywalizują na takich samych zasadach. SWPS ma ambicję konkurowania z najlepszymi, zwłaszcza w zakresie badań. A inne instytucje? Albo nie startowały w konkursach, albo nie udało się im stworzyć czy wejść do odpowiedniego konsorcjum. W projektach takich jak China Horizons ważna jest różnorodność geograficzna – Komisja Europejska chce, by w konsorcjach uczestniczyły instytucje z całej UE, również z Europy Środkowo-Wschodniej. Dlatego Polska jest atrakcyjna jako partner. Czasami decydują też relacje – ktoś zna kogoś, zadzwoni i zaprosi. Tak było w moim przypadku. Równie istotne są inne czynniki: np. udział kobiet w zespołach badawczych. Liczą się nie tylko kompetencje. To formalne wymogi – czasem trudne do spełnienia, ale wynikające z unijnej polityki wyrównywania szans.
E.H.: Gdyby miał Pan polecić decydentom jedną książkę do poduszki, która mogłaby ich skłonić do refleksji nad Chinami – co by to było?
M.J.: Oczywiście polecam naszą książkę – „Nowa gra w Chińczyka”, rozmowę z prof. B. Góralczykiem i ze mną przeprowadzoną przez red. T. Sajewicza. Warto też przeczytać „Zmierzch Wschodu” Yasheng Huanga – świetnie pokazuje, jak system egzaminów urzędniczych ukształtował chińską merytokrację. Ciekawą perspektywę daje też książka „Biznes w Chinach” przygotowana przez Radosława Pyffla – wywiady z polskimi przedsiębiorcami działającymi w ChRL. To dziś, w obliczu antychińskich nastrojów lektura nieco nostalgiczna, ale nadal cenna.
E.H.: Dziękuję za rozmowę. Mimo że padło wiele gorzkich słów, cieszę się, że była szczera i otwarta. Może właśnie taka refleksja jest potrzebna.
M.J.: Ja również dziękuję. Może kiedyś ktoś nas wysłucha i uzna, że wiedza o Azji naprawdę ma znaczenie.
Prof. Marcin Jacoby jest sinologiem, tłumaczem i literaturoznawcą, specjalizującym się w zagadnieniach polityczno-społecznych Azji Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Chin i Republiki Korei. Jego badania koncentrują się na historyczno-kulturowych źródłach przemian w tym regionie oraz na chińskiej literaturze klasycznej i kulturze starożytnych Chin. Pełni funkcję dziekana Wydziału Nauk Humanistycznych oraz kierownika Katedry Studiów Azjatyckich na Uniwersytecie SWPS. W latach 2022-2025 przewodniczył pracom polskiego zespołu w projekcie „China Horizons. Dealing with a Resurgent China”.
Ewelina Horoszkiewicz jest analityczką Instytutu Boyma ds. Chin. Ukończyła studia z zakresu sinologii i zarządzania na Uniwersytecie Warszawskim, a także program Contemporary China Studies na Uniwersytecie Renmin w Pekinie. Obecnie jest doktorantką nauk politycznych na Uniwersytecie Shanghai Jiao Tong, gdzie prowadzi badania nad międzynarodową współpracą akademicką. Jej zainteresowania naukowe obejmują także nacjonalizm, feminizm oraz migracje we współczesnych Chinach.
Przypisy:
[1] “All Research – Chinese Society and Culture – China Horizons | DWARC | Dealing with a Resurgent China” https://chinahorizons.eu/our-research/all-research.

Ewelina Horoszkiewicz Doktorantka Nauk Politycznych na Szanghajskim Uniwersytecie Jiao Tong, gdzie prowadzi badania na temat międzynarodowej współpracy akademickiej i bezpieczeństwa wiedzy w relacji UE-Chiny. Absolwentka Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Renmin w Pekinie, gdzie obroniła pracę dyplomową na temat chińskiego nacjonalizmu online. Ukończyła także studia z języka chińskiego w ramach Sinologii na Uniwersytecie Warszawskim.
czytaj więcej
Tydzień w Azji: Kirgistan na drodze politycznej stabilizacji
10 stycznia odbyły się w Kirgistanie przyspieszone wybory prezydenckie (...) Atmosfera społeczna tego głosowania pozostawała wciąż napięta, od momentu ogłoszenia wyników październikowych wyborów, w których żadne ugrupowanie opozycyjne nie zdobyło nawet jednego mandatu poselskiego.
Jerzy OlędzkiTydzień w Azji #263: Nowatorski projekt USA już działa. To odpowiedź na politykę Chin
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #196: Wietnamska gospodarka rośnie jak na drożdżach
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Korea Południowa, czyli ciastko z fasoli może być słodkością
Południowokoreański cud gospodarczy to szansa dla polskich eksporterów. Jak przygotować się do wejścia na południowokoreański rynek? Warto poznać panujące tam trendy, które promieniują na całą Azję Wschodnią.
Andrzej PieniakTydzień w Azji #48: Uzbekistan krajem 2019 roku. Reformy kuszą międzynarodowych graczy
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #173: Canon przeniesie komunikację do wirtualnej rzeczywistości
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Roman Husarski dla Tygodnika Powszechnego: „Śmierć feministy”
"Jeden z najważniejszych polityków Korei Południowej, do tego ikona walki o prawa człowieka i równouprawnienie kobiet, niespodziewanie odbiera sobie życie. A w tle są oskarżenia spod znaku #MeToo."
Roman HusarskiTydzień w Azji #75: Japonia chce wspierać turystykę, ale plan blokują podejrzenia korupcyjne
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Indie – wysyłajmy polskie koncentratory pod Taj Mahal
W Indie uderzyła druga w tym kraju fala zakażeń koronawirusem. Całkowita liczba oficjalnie zarejestrowanych przypadków zbliża się do 22 mln od początku pandemii, a dzienny przyrost zachorowań przekracza 400 tys.
Krzysztof ZalewskiKrytyka Polityczna: Koniec świata przełożony na (trochę) później
Pamiętacie ten scenariusz? Ceny mieszkań rosną, ich kupno wydaje się żelazną inwestycją, więc buduje się ich coraz więcej, w sektorze nadyma się bańka, potem nagle pęka, wszyscy zostają z długami, a krach rozlewa się po całej gospodarce. W Chinach udało się go uniknąć o włos, ale na razie to tylko odroczenie kryzysu.
Krzysztof ZalewskiForbes: „Made in India” nowym „made in China”? Indie mają ambicje, a Zachód coraz mniej ufa Chinom
Konkurencja między Pekinem a Waszyngtonem powoduje, że coraz więcej przedsiębiorstw międzynarodowych musi brać pod uwagę ryzyka geopolityczne w swojej działalności produkcyjnej.
Krzysztof ZalewskiAzjatech #56: Japonia uchwala ustawę o „super-miastach”
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Nowy cykl wydarzeń: Miejskie obserwacje Boyma
29.11 rozpoczynamy cykl spotkań poświęconych urbanistyce. Na pierwszym z nich omówimy rozwój chińskich miast - Chengdu i Kantonu.
Sierpniowa wizyta amerykańskich kongresmenów w Tajpej na czele z przewodniczącą Izby Reprezentantów wywołała gwałtowne reakcje w Pekinie.
Krzysztof ZalewskiRP: Konflikt na Ukrainie komplikuje sytuację gospodarczą w Azji Centralnej
Styczniowe zamieszki w Kazachstanie zakłóciły dotychczasowy wizerunek kraju jako bezpiecznej przystani dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Azji Środkowej. Atak Rosji na Ukrainę staje się kolejnym wyzwaniem. I to dla całego makroregionu.
Magdalena Sobańska-CwalinaKosmiczna gra interesów – Potencjał selektywnej współpracy kosmicznej Polski z Chinami
W debacie publicznej ostatnich lat Chiny postrzegane są głównie jako zagrożenie. Wobec rosnącej niepewności geopolitycznej warto ponownie przemyśleć naszą politykę wobec nie-zachodnich partnerów. Czy przy odpowiednich zabezpieczeniach Chiny mogą być także źródłem szans?
Kamil GolemoPodsumowanie wydarzeń w Instytucie Boyma
Chcemy by Instytut Boyma był cenną platformą do wymiany poglądów, zawierania znajomości i przede wszystkim pogłębiania wiedzy. Dlatego też podejmujemy się organizacji wielu wydarzeń: debat, wykładów, oraz konferencji.
Kwartalnik Boyma – nr 3 (25)/2025
Z ogromną przyjemnością prezentujemy Wam, naszym czytelnikom, najnowszy numer Kwartalnika Boyma i bardzo serdecznie zapraszamy do lektury numeru!
Zespół Instytutu BoymaAzjatech #125: Młode kobiety w Uzbekistanie wykluczone cyfrowo
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Kwartalnik Boyma – nr 2 (8) /2021
Głównym tematem niniejszego wydania Kwartalnika Boyma jest bezpieczeństwo.
RP: Uzbeckie władze odkrywają plany w zakresie rozwoju energetyki wodnej
Uzbekistan szczególne nadzieje wiąże z energetyką wodną. Może to być szansa dla polskich firm z branży.
Magdalena Sobańska-CwalinaTydzień w Azji #204: Kazachstan wymyka się Rosji, a my możemy to wykorzystać
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
RP: Azja i reszta świata. Zmiany w siatce kooperantów amerykańskiego przemysłu odzieżowego
Pandemia, inflacja, polityki zapobiegania wykorzystywania pracy przymusowej wśród kooperantów oraz regulacje środowiskowe zmuszają firmy, także z USA, do przemyślenia strategii biznesowych.
Krzysztof ZalewskiAzjatech #78: Toyota dostarczy hybrydowy napęd dla chińskiego producenta samochodów GAC
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.