Analizy

ASEAN pod przewodnictwem Wietnamu – wnioski i perspektywy

Wietnam od lat zabiega o dynamiczną i bardziej zunifikowaną współpracę regionalną w ramach formatu ASEAN. Jednym z flagowych celów Hanoi jest utrzymanie pokoju na Morzu Południowochińskim i zabezpieczenie spornych terytoriów przed roszczeniami wysuwanymi przez Pekin.

Instytut Boyma 07.10.2020

Wietnam od lat zabiega o dynamiczną i bardziej zunifikowaną współpracę regionalną w ramach formatu ASEAN. Jednym z flagowych celów Hanoi jest utrzymanie pokoju na Morzu Południowochińskim i zabezpieczenie spornych terytoriów przed roszczeniami wysuwanymi przez Pekin. Jednak osiągnięcie wspólnego stanowiska ASEANu w sprawach kluczowych jest niezwykle trudne, ponieważ państwa mają różnorodne interesy w odniesieniu do swojej polityki zagranicznej, w tym prowadzonej przez ChRL. Sytuację utrudniła także epidemia COVID-19, która niemalże pogrzebała ambitne plany Wietnamu przewodniczącemu w tym roku wspólnocie.

Sekretariat ASEAN mieszczący się w Dżakarcie przez pierwszą połowę 2020 r. niemalże całkowicie zawiesił zaplanowane działania na rzecz wypracowania stanowiska wspólnoty i realizacji zaplanowanej agendy w celu aktywnego przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się COVID-19. Wprowadzono różnorodne środki ostrożności takie jak między innymi ograniczenia w podróżowaniu. Epidemia nie tylko zmieniła priorytety polityczne ASEANu, ale także doprowadziła do tego, że wiele państw poświęciło się przede wszystkim zmaganiom w obrębie polityki wewnętrznej kosztem prowadzenia bardziej ambitnej polityki zagranicznej. Kolejnym poważnym wyzwaniem była susza, która postawiła pod znakiem zapytania bezpieczeństwo żywnościowe dla ponad 650 mln ludności krajów regionu. Wspólnota skoordynowała działania ograniczając eksport i podejmując starania o zapewnienie odpowiedniej ilości żywności na rynku wewnętrznym. W tle problemów związanych z suszą znajduje się również polityka prowadzona przez Pekin, bowiem na górnym odcinku Mekongu powstał szereg elektrowni wodnych. Ze względu na powyższe inwestycje Pekin jest w stanie częściowo kontrolować dolny bieg rzeki, a więc wpływać na bezpieczeństwo żywnościowe w Azji Południowo-Wschodniej. 

Wietnam jako lider ASEANu w 2020 r.

Przewodnictwo Wietnamu wiązało się z nadzieją na wypracowanie wspólnych interesów i przynajmniej częściowe ujednolicenie pozycji ASEANu. W ciągu ostatnich lat Wietnam zaczął prowadzić bardziej aktywną politykę zagraniczną w regionie, czego dowodem jest między innymi zorganizowanie rozmów między Kim Dzong Unem a Donaldem Trumpem w 2019 r. Ponadto Wietnam zabiega o utrzymanie stabilizacji na Morzu Południowochińskim między innymi dzięki goszczeniu u siebie corocznej konferencji dotyczącej Morza Południowochińskiego. Jest to kluczowe wydarzenie współorganizowane przez Akademię Dyplomatyczną Wietnamu, dotyczące tego sporu, zbierające środowiska polityczne i akademickie z Azji, Europy i Ameryki Północnej. Niewątpliwą zaletą tej konferencji jest zapraszanie do jej udziału dyplomatów i naukowców z Chin, dzięki czemu w trakcie wykładów i debat dochodzi do wymiany poglądów, a nierzadko też użycia dość mocnych słów.  

Trzeba także zaznaczyć, że Hanoi obronną ręką wyszło z epidemii mimo tego, że jest bezpośrednim sąsiadem ChRL, gdzie COVID-19 miał swój początek. Aktywne podjęcie środków zapobiegawczych i odseparowanie chorych przyczyniło się do niskiej zachorowalności na COVID-19. Wietnam zdecydował się również wesprzeć swoich sąsiadów podarowując maski, środki dezynfekujące i inne materiały dla Kambodży i Laosu. W ten sposób Hanoi starało się zbilansować wpływy „dyplomacji maseczkowej” prowadzonej przez Pekin, okazując swoją solidarność uboższym sąsiadom. 

Między Pekinem a Waszyngtonem 

ASEAN ma przed sobą szereg wyzwań związanych z trwającym konfliktem handlowym, a także napięciami politycznymi między USA a Chinami. Państwa takie jak Laos czy Kambodża znajdują się po stronie bliższej interesom Pekinu, podczas gdy pozostałe państwa wahają się między stronami lub ze względów bezpieczeństwa decydują się orientować na Waszyngton. Indonezja stanowi obecnie warty odnotowania przypadek państwa, które w obliczu ostatnich napięć o wyspy Natuna i wyłączną strefę ekonomiczną z Pekinem, wydaje się reorientować na silniejszą współpracę z państwami Azji Południowo-Wschodniej.

Derek Grossman podkreśla w artykule dla World Politics Review, że polityka Chin nakierowana na manifestowanie siły na spornych terenach Morza Południowochińskiego utrzymuje się na podobnym poziomie co w ubiegłych latach. Stąd wniosek, że pandemia mimo wszystko nie zniechęciła Chin do bardziej asertywnych działań na tych wodach. Z drugiej strony analityk Australian Strategic Policy Institute (ASPI), Huong Le Thu zauważa również, że ubiegłoroczna elekcja prezydenta Joko Widodo wiąże się ze skupieniem największego państwa członkowskiego ASEANU przede wszystkim na aspekcie polityki wewnętrznej. 

W związku z tym, że decyzje we wspólnocie ASEAN podejmowane są drogą konsensusu, to jedno państwo może zablokować rezolucję korzystną dla większej części wspólnoty. Z jednej strony niewątpliwą siłą organizacji jest to, że decyzje są podejmowane w wyniku jednomyślności. Dzięki temu wspólnota tworzy miejsce dialogu między równymi partnerami bez narzucania wizji rozwoju przez większość. Z drugiej strony niewątpliwym problemem jest słabość ASEAN, bo mnogość podejścia do problemów przeradza się w chaos i inercję. To właśnie z tego powodu ASEAN nie jest w stanie w całości wykorzystać swojego potencjału stając się poważnym podmiotem na arenie polityki międzynarodowej. 

Kolejnymi państwami, które obejmą po Wietnamie przywództwo w ASEAN to Brunei i Kambodża, od lat postrzegane jako bliscy sojusznicy Pekinu. Dodatkowo członków ASEAN martwi dosyć trudna i niejednoznaczna relacja między Mjanmą a Chinami. Niektórzy wieszczą zwrot Mjanmy w stronę Chin ze względu na zależności gospodarcze, inni wskazują na przykład na to, że Mjanma oskarża Pekin o wspieranie partyzantów.  

Morze Południowochińskie

Jednym z flagowych celów prowadzonej przez Wietnam polityki w ramach wspólnoty państw ASEAN jest utrzymanie pokoju na Morzu Południowochińskim, a także wspomaganie obrony wspólnoty przed rozszerzeniem wpływów przez Pekin. Przełomową decyzją dla regionalnej stabilizacji miało być orzeczenie Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze z 2016 r., którego celem było obalenie roszczeń terytorialnych Pekinu. Sztuczne wyspy i instalacje wojskowe budowane przez Chińczyków w archipelagu Spratly pozostają kością niezgody wśród Wietnamu, Filipin i Malezji. Spornych i konfliktogennych obszarów jest jednak o wiele więcej. Poza wyspami Spratly, Paracelskimi, a także Natuna należy do owych obszarów kilka innych raf i atoli. Spór toczy się między Chińską Republiką Ludową, Republiką Chińską (Tajwanem), Wietnamem, Filipinami, Brunei, Malezją i Indonezją. Na wodach spornych, jak podkreśla Paweł Behrendt, Chiny decydują się na budowę sztucznych wysp wraz z nabrzeżami, lotniskami oraz instalacjami wojskowymi. USA, Japonia, Indie. Rosja przyjęła pozycję neutralną. W ostatnim czasie, jak podkreśla prof. Małgorzata Pietrasiak z Uniwersytetu Łódzkiego spór przybrał postać konfliktu zimnowojennego, gdzie dwa bieguny odgrywają podstawową rolę w sporze: Chiny i USA.

Wyzwania

Najważniejszymi sprawami omawianymi podczas szczytu ASEAN w Bangkoku (listopad 2019 r.) był handel, łączność i Morze Południowochińskie. Dyskutowano również o warunkach dotyczących Wszechstronnego Regionalnego Partnerstwa Gospodarczego (RCEP), które ma zostać podpisane w listopadzie 2020 r. RCEP jest zaproponowaną przez szereg państw z regionu Azji i Pacyfiku umową o wolnym handlu między państwami ASEAN, Chinami, Japonią, Australią, Nową Zelandią i Koreą Południową. Wedle danych Parlamentu Europejskiego RCEP stałaby się wówczas umową obejmującą największy obszar na świecie.

Niestety wobec wyzwań związanych z COVID-19 priorytety polityki pod przewodnictwem Wietnamu uległy zmianie. Dla całej wspólnoty głównym problemem jest widmo kryzysu gospodarczego. Kolejnym wyzwaniem jest spadek dochodów z turystyki, która w wybranych państwach ASEAN stanowiła istotny procent PKB, na przykład w Tajlandii. Problemy dotknęły również migrantów, którzy niejednokrotnie stracili prace sezonowe i musieli powrócić do swoich domów bez oszczędności. Wiele dyskusji, podobnie jak w innych miejscach na świecie, wywołują dążenia do uzyskania ulg na działalność gospodarczą. 

Obecnie państwa ASEANu skupiają się na udzielaniu swoim mieszkańcom pomocy żywnościowej, a także rozszerzanie pomocy społecznej. Z głównej agendy nie spadł jednak temat sporu na Morzu Południowochińskim, ze względu na prowadzoną przez Pekin asertywną politykę w tym rejonie. 

COVID-19 

COVID-19 sprawił, że niemożliwe stało się prowadzenie dyplomacji publicznej w tradycyjnym rozumieniu tego słowa. Wobec tych trudności ASEAN zdecydował się skorzystać z możliwości oferowanych przez wirtualne spotkania. Wiosną tego roku – 14 kwietnia 2020 r. – zorganizowano wirtualny szczyt ASEAN w sprawie epidemii koronawirusa. Jak podkreśla jednak Huong Le Thu wirtualna odsłona corocznego szczytu uniemożliwia odbycie ważnych dla decydentów politycznych rozmów w kuluarach, dzięki którym łatwiej jest zbudować wspólny konsensus rozmawiając w pół-oficjalnie. W ocenie epidemiologów Wietnam, Singapur i inne państwa ASEANu relatywnie dobrze poradziły sobie z COVID-19 podejmując szereg środków zaradczych i nie dopuszczając do rozprzestrzenienia zarazy.

Szereg zmartwień budzi jednak stan finansowy po pandemii i oczekiwanie na kolejne fale. Istnieją przesłanki, że fundusze przeznaczone na różne cele związane z integracją regionu w wyniku kryzysu po COVID-19 mogą zostać zmniejszone.

Rola Unii Europejskiej

Unia Europejska oficjalnie wspiera integrację regionalną ze Stowarzyszeniem Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) i jest ważnym partnerem gospodarczym dla Azji Południowo-Wschodniej. Państwa unijne wspierają tworzenie instytucji, rozwój demokracji i poszanowanie praw człowieka w tym regionie między innymi dzięki środkom finansowym na pomoc rozwojową. Jednak współpraca nie ze wszystkimi państwami układa się dobrze. Czarną owcą ASEANu jest na przykład Brunei Darussalam, w którym obowiązują takie kary jak amputacja kończyn za kradzież czy ukamienowanie za homoseksualizm. System prawny Brunei opiera się w dużej części na szariacie (przede wszystkim kodeks karny), a państwo nie zmierza w stronę liberalizacji politycznej. Istotnym wyzwaniem w 2021 r. może stać się właśnie to, że nieskore do reform w duchu liberalnym Brunei Darussalam obejmie przewodnictwo w ASEAN. W odmiennej sytuacji znajduje się wspólnota ASEAN, która z zasady ściśle przestrzega polityki nieingerowania w sprawy wewnętrzne swoich członków.

Patrycja Pendrakowska

Założycielka i wiceprezes zarządu Instytutu Boyma oraz analityk polityki zagranicznej i gospodarki Chin. Z ramienia Instytutu zajmuje się relacjami UE-ASEAN w ramach projektu EANGAGE koordynowanego przez KAS Singapore oraz metodą Betzavta z Instytutem Adama na rzecz Pokoju i Demokracji w Jerozolimie. Jest jednym z członków założycieli rady biznesowej WICCI w Indiach-UE z siedzibą w Bombaju. Koordynowała także transkulturową grupę badawczą dot. Inicjatywy Pasa i Szlaku zorganizowaną przez Leadership Excellence Institute Zeppelin. Jest doktorantką na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie, gdzie prowadzi badania nad filozofią polityczną w Chinach. Ukończyła studia licencjackie na Wydziale Sinologii, Socjologii i Filozofii na Uniwersytecie Warszawskim oraz posiada dwa tytuły magistra prawa finansowego oraz etnografii i antropologii kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego.

czytaj więcej

Roman Husarski o swojej najnowszej książce poświęconej Korei Południowej

W najnowszym podcaście Iga Bielawska rozmawia z autorem "Kraju niespokojnego poranka", książki o Korei Południowej, której premiera już wkrótce!

Azjatech #230: Cyfrowa i mobilna klinika ma ułatwić dostęp do służby zdrowia w Indiach

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #254: Indyjski Sąd Najwyższy zdecydował. Kaszmir bez autonomii

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #206: Czy sanskryt nadaje się do programowania sztucznej inteligencji?

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

The Boym Institute message to Indian policymakers and analysts

India’s current position towards the Russian invasion on Ukraine may damage its reputation as a major force of peace in the world

Tydzień w Azji: Kirgistan – w zaklętym kręgu politycznej niestabilności

4 października 2020 r. odbyły się w Kirgistanie wybory parlamentarne. Nic nie zapowiadało, by ich rozstrzygnięcie wywołało społeczne niezadowolenie, które przerodziło się w falę ogromnych demonstracji, a w konsekwencji unieważnienie wyniku wyborów.

Forbes: Za zmiany klimatu płacimy wszyscy. Będą reparacje klimatyczne bogatej Północy dla biednego Południa?

Maj w Europie Północnej i Wschodniej był w tym roku raczej chłodny. Często w takich sytuacjach, kiedy nauka i statystyka wydają się przeczyć codziennym doświadczeniom, zapominamy o długotrwałych i stałych przeobrażeniach, jakie wymuszą globalne zmiany klimatu

Azjatech #81: Jaki los czeka Huaweia po sprzedaży Honora?

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Azjatech #26: Japońscy dostawcy podzespołów samochodowych łączą siły

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #68: Uzbekistan chce wyjść z zamknięcia

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Wielka rocznica, której nie będzie?

Urodziła się w Warszawie 17 września 1823 r. Zmarła 38 lat później w rodzinnym mieście. Tekla z Bądarzewskich Baranowska była jedną z nielicznych kobiet jej epoki, która mimo społecznych ograniczeń potrafiła podbić świat swoją twórczością.

Namaste – uprzejmość w czasach korony

Pandemia wywołała szereg zmian na płaszczyźnie społeczno-kulturowej, wymuszając przewartościowanie dotychczasowych norm i zwyczajów. Konieczność utrzymywania dystansu społecznego i unikania kontaktu fizycznego wyeliminowała z savoir-vivre’u kulturę uścisku dłoni.

Tydzień w Azji: Lider Samsunga wraca do więzienia. Kryzys przywództwa w jednej z największych firm technologicznych na świecie

W połowie stycznia bieżącego roku światowe media obiegła informacja, że Lee Jae-yong, wiceprezes i faktyczny lider konglomeratu Samsung, został skazany przez sąd w Seulu na dwa i pół roku bezwzględnego pozbawienia wolności.

Kwartalnik Boyma – nr 2 (8) /2021

Głównym tematem niniejszego wydania Kwartalnika Boyma jest bezpieczeństwo.

Forbes: Singapur coraz bardziej zielony. „Jadalne ogrody” w globalnym centrum finansowym

Ogródki na dachach wysokościowców, uprawy bez światła słonecznego i w dawnym więzieniu, kury w jednym z przodujących centrów finansowych świata – to bogactwo rolnictwa miejskiego w Singapurze...

Tydzień w Azji #249: Wielkie pieniądze boją się chińskiej polityki

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji #83: Korea Południowa wychodzi na prostą po koronakryzysie

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji: Wielka migracja, czyli Rosja i Azja Centralna w obliczu koronawirusa

Czarne chmury gromadzą się nad milionami imigrantów zarobkowych w Rosji. Kryzys gospodarczy spowodowany koronawirusem i spadkiem ceny ropy uderzy mocno w główne źródła zatrudnienia ludności napływowej z republik Azji Centralnej

Tydzień w Azji #86: Honda żegna się z Europą

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Forbes: Ryby, ropa i rozterki, czyli dziwne relacje rosyjsko-japońskie

Od grudnia ubiegłego roku rosyjskie jednostki zatrzymały sześć japońskich łodzi rybackich. Mimo napięć premier Shinzō Abe na pierwszy rzut oka zachowuje się nie jak polityk. Zamiast grać na nacjonalistycznej nucie, woli zachęcać japońskie firmy do inwestowania w rosyjski sektor energetyczny. O co chodzi w tym z pozoru dziwnym rosyjsko-japońskim tańcu?

Wojna w Ukrainie. Co oznacza dla Azji Centralnej?

24 lutego Rosja rozpoczęła pełnoskalową wojnę przeciw Ukrainie. Moment ten można uznać za początek końca istniejącego porządku światowego. Azja Centralna jest regionem wrażliwym na zmiany geopolityczne. Od trzech dekad ścierają się tu wpływy Chin, Rosji, Iranu i Zachodu.

Wybory parlamentarne w Kazachstanie

19 marca kończy trwający od września okres wyborczy w Kazachstanie. 1 września prezydent Kassym-Żomart Tokajew ogłosił, że w 2023 odbędą się przyspieszone wybory do Mażylisu, których termin został zatwierdzony 19 stycznia, po jego zwycięstwie w wyborach prezydenckich.

#Azjatech 52: Bez portfela, bez karty, bez kodu. Kolejny etap cyfrowej rewolucji w Korei

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Największa, ale czy demokracja? Indyjska potęga i nasze dylematy

Wedle przewidywań ONZ w ciągu najbliższego miesiąca Indie staną się najludniejszym państwem globu. To symboliczne zdetronizowanie Chin przychodzi w momencie, kiedy rola Nowego Delhi wydaje się znacząca jak nigdy wcześniej w historii najnowszej. Tekst publikujemy dzięki uprzejmości "Krytyki Politycznej".