
Maj był ważnym miesiącem dla lotnictwa cywilnego Kazachstanu w związku z faktem, iż w tym właśnie miesiącu kazachstańska marka niskobudżetowa – FlyArystan rozpoczęła wykonywanie swoich pierwszych lotniczych przewozów pasażerskich. Uruchomiła połączenia pomiędzy dawną stolicą kraju – Ałmaty a: obecną zwaną od niedawna Nur-Sułtan (d. Astana), jak również położonymi w Kazachstanie miastami: Taraz, Uralsk, Karaganda, Pawłodar i Szymkent (patrz rysunek).

W maju najniższe ceny biletów oferowane przez FlyArystan z Ałmaty wynosiły odpowiednio 3999 tenge czyli ok. 40 PLN do Taraz, 4999 tenge czyli prawie 50 PLN do Szymkentu, 6999 tenge czyli mniej niż 70 PLN do Pawłodaru. FlyArystan do końca bieżącego roku planuje przewieźć milion pasażerów. FlyArystan ma ambicje znacznie szersze niż krajowe. W przyszłości firma chciałaby rozszerzyć siatkę połączeń o punkty znajdujące się na terytoriach krajów ościennych takich jak: Uzbekistan, Kirgistan a nawet Rosja.
FlyArystan to spółka–córka powstałego w 2001 r. narodowego przewoźnika Kazachstanu – AirAstana. 51 % udziałów w AirAstana należy do powiązanego z rządem Kazachstanu Samruk-Kazyna National Welfare Fund JSC, a pozostałe 49% jest własnością brytyjskiej firmy BAE Systems PLC[1]. Air Astana posiada umowy o dzieleniu kodu (code share) z następującymi liniami lotniczymi: Air India, Air France, Asiana Airlines, Bangkok Airways, Cathay Pacific, Etihad Airways, KLM Royal Dutch Airlines, Lufthansa, PLL LOT, Turkish Airlines[2].
Utworzenie FlyArystan przez AirAstana wywołuje u niektórych ekspertów obawę wzmocnienia monopolistycznej pozycji narodowego przewoźnika w Kazachstanie. W 2017 r. udział Air Astana w krajowym rynku przewozów lotniczych wyniósł aż 51%. Drugie miejsce zajęły wówczas SCAT Airlines ( 24%), trzecie Bek Air (19%)[3]. FlyArystan póki co wykonuje operacje w oparciu o certyfikat Air Astana i dopiero w planach ma pozyskanie własnego. Właśnie od AirAstany FlyArystan otrzymał dwa 180 – osobowe samoloty marki Airbus, które na chwile obecną stanowią całość floty, która w ostatnim kwartale br. ma zostać zwiększona jeszcze o dwie jednostki, a do 2022 r. składać się z 15 statków powietrznych. Nowa marka powstała prawdopodobnie na polecenie samego Nursułtana Nazarbajewa – pierwszego prezydenta Kazachstanu, który w 2018 r. zasugerował, że w kraju powinien działać przewoźnik, oferujący tanie pasażerskie przewozy lotnicze[4]. Rekomendacja prezydenta szybko została wcielona w życie. Model działalności FlyArystan oparto na wzorcach międzynarodowych tanich linii lotniczych takich jak Easyjet, Indigo, Cebu Pacific, Air Asia. Prezesem spółki został Tim Jordan, który przez ponad 15 lat pracował dla tajlandzkiej linii Cebu Pacific i australijskiej Virgin Blue. Inicjatywa powołania FlyArystan wydaje się być bardzo interesująca i perspektywiczna. Opublikowane na początku czerwca br. przez Ministerstwo Przemysłu i Rozwoju Infrastrukturalnego Kazachstanu dane statystyczne dot. lotnictwa cywilnego wskazują, że w ostatnich latach obserwowano w tym kraju rozwój rynku lotniczego (patrz wykres). W 2018 r. w portach lotniczych tego kraju obsłużono 15 mln. osób., podczas gdy w roku 2014 – 10,7 mln. W 2018 r. linie kazachstańskie przewiozły 7,9 mln. pasażerów, a w całym 2014 r. – 5,5 mln. Te pozytywne tendencje sprawiają, że kazachstańskim rynkiem lotniczym interesują się również inwestorzy zagraniczni. W maju br. podczas tegorocznej edycji Kazakhstan Global Investment Roundtable turecki YDA Holding podpisał umowę z akimatem regionu Turkiestanu na budowę i eksploatację międzynarodowego portu lotniczego. Wydarzenie to jest o tyle istotne, iż dotyczy pierwszego lotniska w historii Kazachstanu, którego budowa rozpocznie się od podstaw. Na tym samym forum JSC „NC” KAZAKH INVEST ”a rosyjską korporacja AEON ” podpisały umowę dot. utworzenia centrum logistycznego na bazie międzynarodowego portu lotniczego w Aktobe. Celem tej inwestycji jest stworzenie dodatkowego hubu lotniczego na zachodzie kraju oraz nowej trasy multimodalnego transportu ładunków w kierunku Europa-Azja[5]. Duży obszarowo kraj, zajmujący pod względem wielkości terytorium 9 miejsce na świecie, zamieszkały przez relatywnie niezamożną ludność potrzebuje sprawnego transportu o przystępnej dla przeciętnego obywatela cenie. Tanie linie lotnicze wychodzą naprzeciw temu oczekiwaniu, sprzyjając zwiększeniu mobilności ludności pomiędzy regionami.

W momencie uruchomienia pierwszych połączeń lotniczych przez FlyArystan, Kazachstan posiadał bezpośrednie połączenia lotnicze z 27 krajami na 97 trasach międzynarodowych[6]. Jeżeli chodzi o połączenia międzynarodowe Kazachstanu, w 2018 r. 52 % udziału w ruchu pasażerskim przypadało na linie zagraniczne, 38 % – AirAstana, 10% – SCAT. Od kwietnia br. trzecim podmiotem z Kazachstanu, który realizuje połączenia tego typu stały się linie Qazaq Air, uruchamiając regularne połączenia z Biszkekiem w Kirgistanie i Astrachaniem w Rosji. W czerwcu 2019 r. lotnisko w Nur-Sułtanie miało bezpośrednie połączenia lotnicze z następującymi portami lotniczymi na terenie UE: Warszawa, Wilno, Frankfurt nad Menem, Paryż, Londyn, Amsterdam, Budapeszt[7]. Natomiast dawna stolica Kazachstanu – Ałmaty w sezonie letnim 2019 r. była skomunikowana z: Rygą, Frankfurtem nad Menem[8]. Wydaje się, że nawiązanie współpracy z FlyArystan przez przewoźników oferujących loty do głównych miast Kazachstanu mogłoby być ciekawym dopełnieniem ich oferty i znacząco ułatwiłoby ich klientom podróże po tym kraju. Przy czym nie zawsze dopasowanie własnych połączeń do siatki połączeń FlyArystan może być łatwe, ponieważ niektórzy zagraniczni przewoźnicy tak ustalili grafik swoich połączeń z Kazachstanem aby ułatwić jego mieszkańcom skorzystanie z ich połączeń dalekodystansowych np. z miastami leżącymi w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
Sukces FlyArystan będzie wymagał od władz spółki szeregu działań, wyciągnięcia również konstruktywnych wniosków z działalności wcześniej działających przewoźników kazachstańskich. FlyArystan ma być docelowo piątym w historii Kazachstanu przewoźnikiem związanym ze strukturami państwowymi. Wszystkie podmioty tego rodzaju doświadczyły problemów finansowych. Barierą w ich rozwoju były zjawiska niegospodarności, w tym również te dotyczące kosztów leasingu statków powietrznych[9]. Kolejnym elementem negatywnie rzutującym na dotychczasowe losy przewoźników kazachstańskich jest kwestia sprostania standardom bezpieczeństwa. W 1996 r. samolot Air Kazakhstan w indyjskiej przestrzeni powietrznej zderzył się z maszyną należącą do floty Arabii Saudyjskiej powodując śmierć 349 osób. W późniejszym okresie linie lotnicze z Kazachstanu wielokrotnie trafiały na tzw. czarną listę przewoźników lotniczych UE, co z jednej strony świadczyło o nieprzestrzeganiu przez nie standardów bezpieczeństwa, a z drugiej w praktyce utrudniało ich ekspansję na rynku europejskim.
Rozwój połączeń międzynarodowych przez FlyArystan będzie możliwy tylko dzięki umiejętnemu zawarciu sojuszy z podmiotami z krajów ościennych. Wydaje się, że kraje Azji Centralnej uzmysłowiły sobie już potrzebę współpracy w zakresie transportu lotniczego, czego wyrazem jest m.in. fakt, iż w połowie maja 2019 r. po raz pierwszy udało się im zorganizować obrady Okrągłego Stołu Linii Lotniczych Azji Centralnej[10]. Przyszłość FlyArystan wydaje się właśnie być związana z obsługiwaniem oprócz połączeń krajowych, tras do krajów sąsiadujących – leżących w regionie Azji Centralnej. Można powątpiewać, że któryś z portów lotniczych w Kazachstanie stanie się hubem łączącym kraje Europy z Dalekim Wschodem. Na rynku jest już bowiem duża konkurencja w tym zakresie. Jeżeli chodzi o najbliższych sąsiadów nie należy się spodziewać, że np. rosyjski Aerofłot z historycznie dobrze rozbudowaną siatką połączeń z wieloma punktami w krajach byłego ZSRR pozwoliłby przewoźnikowi z Kazachstanu na stanie się wiodącym łącznikiem pomiędzy krajami Europy a Azją Centralną czy Kaukazem. Aerofłot obecnie lata do takich miast w Kazachstanie jak: Aktobe, Ałmaty, Aktau, Atyrau, Karaganda, Kostanaj, Kyzyłorda, Nur-Sułtan, Szymkent, do Biszkeku i Osz w Kirgistanie, Taszkentu i Samarkandy w Uzbekistanie oraz do Erywania w Armenii, a także Baku w Azerbejdżanie[11]. Warto również zauważyć, że do Grupy Aerofłot należy tania marka – Pobieda, która swój dziewiczy lot zrealizowała w grudniu 2014 r. jako następca prawny „Dobrolotu”. Ten ostatni, kilka miesięcy wcześniej zakończył realizację połączeń w związku z sankcjami UE skierowanymi przeciwko Rosji[12]. Według informacji samego przewoznika widniejacych na jego stronie na początku czerwca 2019 r. Pobieda dysponowała bogatą ofertą tanich połączeń w obrębie samej Rosji, wykonywała również regularne bezpośrednie połączenia z punktami zlokalizowanymi m.in. na terytorium: Słowacji, Włoch, RFN, Turcji, Gruzji[13]. W jej flocie znajdowało się aż 29 nowoczesnych i komfortowych samolotów Boeing 737-800, których średni wiek wynosił zaledwie 2,5 roku[14]. Zatem FlyArystan w porównaniu do Pobiedy póki co wydaje się być przedsięwzięciem bardzo skromnym.
Decyzja o utworzeniu nowej marki FlyArystan w kraju bogatym w surowce mineralne może wywoływać skojarzenia z dynamicznym rozwojem przewoźników lotniczych w Zjednoczonych Emiratach Arabskich i Kataru czyli innych eksporterów lub pośredników w obrocie ropą naftową, którzy zbudowali linie lotnicze bazując na korzystnych cenach paliwa, które to stanowią ważną część kosztów linii lotniczych. Wydaje się jednak, że m.in. z uwagi na silną konkurencję międzynarodową Kazachstan raczej nie stanie się krajem dysponującym dużymi hubami I obsługującymi je własnymi przewoźnikami łączącymi Azję z Europą. FlyArystan ma raczej szansę zachęcić uboższe warstwy społeczeństwa Kazachstanu do częstszego niż do tej pory korzystania z transportu lotniczego w zakresie poruszania się po kraju, a w przyszłości być może również poza jego granicami.
Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 1/2019
Przypisy:
[1] https://airastana.com/global/ru-ru/O-nas/Obzor/Istoriia
[2] https://airastana.com/global/ru-ru/O-nas/Obzor/Aviapartnery
[3]https://prodengi.kz/lenta/pochemu-rynok-aviaperevozok-rk-pod-ugrozoj-monopolizacii/
[4] http://aviation.miid.gov.kz/ru/news/osnovnuyu-stavku-delaem-na-tranzit-0
[5]http://www.mfa.kz/ru/content-view/soglasenia-na-summu-okolo-9-mlrd-podpisany-v-ramkah-kazakhstan-global-investment-roundtable
[6] https://astanatimes.com/2019/05/low-cost-flyarystan-launches-first-flight-from-almaty-to-nur-sultan/
[7] http://nn-airport.kz/flight-route
[8] https://aeroport.kz/raspisaniye/aeroport-almaty-polnoe-raspisanie
[9] https://informburo.kz/stati/loukoster-flyarystan-ocherednoy-bankrot-ili-proryv-dlya-kazahstanskoy-aviacii.html
[10] https://www.flyqazaq.com/en/news/kazakh-carriers-took-part-in-the-first-round-table-of-central-asian-airlines
[11] https://www.aeroflot.ru/ru-ru/flight/ways_map_table
[12] https://www.pobeda.aero/about/company

Magdalena Sobańska-Cwalina Analityk ds. Azji Centralnej, członek Zarządu Fundacji Instytut Studiów Azjatyckich i Globalnych im. Michała Boyma, doktor nauk ekonomicznych (temat rozprawy doktorskiej: „Instytucjonalne uwarunkowania działalności polskich przedsiębiorstw przemysłu materiałów budowlanych na rynkach wschodnich”). Prywatnie pasjonatka muzyki klasycznej.
czytaj więcej
Dr Nicolas Levi dla portalu PolskieRadio24.pl o próbach rakietowych Korei Północnej
Informujemy, że nasz analityk dr Nicolas Levi udzielił wywiadu dla portalu PolskieRadio24.pl. Tematem rozmowy były próby rakietowe Korei Północnej, ich wpływ na amerykańską politykę w regionie i zachowanie chińkich władz.
Od pewnego już czasu administracja amerykańska podejmuje wysiłki na rzecz wzmacniania wielostronnej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa wśród swoich sojuszników na Indo-Pacyfiku.
Jakub WitczakWe’re Stronger Together – an Interview with Minister Marcin Przydacz
"Cooperation and investments – we are absolutely up for it. However, we prefer to keep a certain degree of caution when it comes to entrusting the transfer of technology and critical infrastructure to external investors. The security of Poland and the EU should be considered more important than even the greatest economic gains..."
AzjaTech#3: Kodeks drogowy dla aut autonomicznych i projekt nowego statku powietrznego
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze piszemy m.in. o japońskim kodeksie drogowym dla pojazdów autonomicznych, inteligentnej telewizji przemysłowej w Korei i otoczeniu regulacyjnym dla innowacji w Kazachstanie.
Forbes: Nowoczesne mieszkanie po pandemii
Pandemia może spowodować zmianę trendu na rynku mieszkaniowym (...). Rightmove, brytyjski portal nieruchomości, odnotował znaczny wzrost liczby osób poszukujących domów położonych z dala od centrów miast, z większymi ogrodami i miejscem na domowe biuro.
Magdalena Sobańska-CwalinaInstytut Boyma we współpracy z Ambasadą Republiki Kazachstanu w RP zorganizował debatę międzynarodową w formule on-line z udziałem Prezydenta RP w latach 1995-2005 r., Aleksandra Kwaśniewskiego.
Azjatech #244: Miasteczka IT w Uzbekistanie wprowadzone dekretem
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #199: Drogi Niemiec i Chin zaczynają się rozchodzić
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #158: Najpopularniejszy telefon świata będzie produkowany gdzie indziej, niż dotąd
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #90: Konflikt nowego premiera Japonii z Japońską Radą Nauki
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Patrycja Pendrakowska uczestniczką XXX Forum Ekonomicznego w Karpaczu
Jednym z paneli, w którym brała udział prezes Instytutu Boyma była debata "Dokąd zmierza polski eksport po pandemii?", organizowana przez "Rzeczpospolitą"
Patrycja PendrakowskaForbes: „Fabryka świata” chętnie jeździ zagranicznymi samochodami
Chińskim władzom od lat marzy się, by rodzimy przemysł motoryzacyjny zdobył liczącą się pozycję w świecie. O ile sprzedaż samochodów w Chinach w perspektywie ostatnich dekad się rozwija, to krajowi producenci są ciągle daleko od zagranicznej konkurencji. Czy będziemy jeździć chińskimi samochodami?
Paweł BehrendtForbes: Hongkong. Kryzys zmusza przedsiębiorców do radykalnych decyzji
Hongkong, prosperująca metropolia, znana jako jeden z czterech azjatyckich tygrysów gospodarczych, w której średni dochód na głowę podobny jest do amerykańskiego, w ostatnich miesiącach zamieniał się w regularnie pogrążone w chaosie miasto. Gospodarka po raz pierwszy od dekady weszła w techniczną recesję, notując dwa kwartały z rzędu ujemny wzrost gospodarczy.
Karolina ZałęgowskaWraz z końcem sierpnia 2021 roku, zakończyła się „najdłuższa wojna Stanów Zjednoczonych”. Dzień 15 sierpnia okazał się punktem kulminacyjnym, gdyż po 20 latach Kabul – stolica Afganistanu, znów znalazł się w rękach Talibów. Sytuacja ta wywołała niespotykany chaos.
Paweł MazurekO podróżach, turystyce i przemyśle filmowym w Korei Północnej – rozmowa z Nickiem Bonnerem
Roman Husarski: Z powodu wirusa Ebola Korea Północna zamknęła swoje granice dla turystów. Co to oznacza dla twojej pracy? Nicholas Bonner*: To nie pierwszy raz, kiedy taka sytuacja ma miejsce. W 2003 na przykład zamknięto chwilowo granice z powodu SARS. To wydarzenie jest trochę bezprecedensowe. Zazwyczaj to Chiny bywały pierwsze w podejmowaniu decyzji… jeśli wiesz, […]
Roman HusarskiAzjatech #196: Seul zainwestuje ponad miliard dolarów w startupy
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Azjatech #145: Wodorowy vs. elektryk. Szykuje się starcie motoryzacyjnych gigantów
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Wybory parlamentarne w Kirgistanie. Czy tym razem uda się ustabilizować system władzy?
Kiedy wszystkie oczy skierowane są na Kazachstan, w innym państwie Azji Centralnej sytuacja może być równie wybuchowa. 28 listopada odbyły się powtórzone wybory do kirgiskiego parlamentu. Poprzednie, które miały miejsce 4 października 2020 r., doprowadziły do masowych wystąpień społecznych.
Jerzy OlędzkiNa marginesie koronawirusa. Co dalej z irańskim kryzysem narkotykowym?
Bezzębni mężczyźni zaciskający sznurkiem ramiona przed wstrzyknięciem heroiny, nieobecny wzrok bezdomnych dzieci i prostytutek oraz wszechobecne ubóstwo (...) Podobne widoki stały się codziennością w Iranie, który według szacunków Biura Narodów Zjednoczonych ds. narkotyków i przestępczości (UNODC) posiada dziś najwyższy na świecie odsetek uzależnionych od heroiny w populacji.
Antoni JakubowskiRP: Konflikt na Ukrainie komplikuje sytuację gospodarczą w Azji Centralnej
Styczniowe zamieszki w Kazachstanie zakłóciły dotychczasowy wizerunek kraju jako bezpiecznej przystani dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Azji Środkowej. Atak Rosji na Ukrainę staje się kolejnym wyzwaniem. I to dla całego makroregionu.
Magdalena Sobańska-CwalinaRaport po spotkaniu o polsko-azjatyckiej współpracy w dziedzinie nowych technologii
Analitycy i analityczki Instytutu Boyma razem z osobami związanymi z sektorem nowych technologii oraz administracją poszukiwali wspólnie propozycji odpowiedzi na wyzwania stojące przed Polską i jej najbardziej innowacyjnymi przedsiębiorstwami. Prezentujemy wyniki pracy w formie niniejszego raportu.
Tydzień w Azji #325: Azja reaguje na ataki na Iran. Na wojnie zyska mocny przeciwnik Amerykanów?
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Tydzień w Azji #23: Długa droga do czystej wody. Kryzys i szansa w Indiach
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości. W tym numerze wiadomości z Indii, Tadżykistanu, Japonii oraz Australii.
The Boym Institute message to Indian policymakers and analysts
India’s current position towards the Russian invasion on Ukraine may damage its reputation as a major force of peace in the world