Tekla z Mławy czy jednak warszawskiej Pragi? Tajemnica dotycząca daty i miejsca narodzin Tekli Bądarzewskiej rozwiązana

Pytanie w teleturnieju Milionerzy, wyemitowanym w 15 września br., dotyczące autora utworu „Modlitwa Dziewicy”, stało się przyczyną zainteresowania mało znaną w Polsce kompozytorką.

Finałowe pytanie brzmiało: Kto w połowie XIX w. skomponował słynną „Modlitwę dziewicy”, utwór grany w Europie, w Stanach Zjednoczonych, ale najbardziej i do dziś popularny w Japonii?

1. A) Franciszek Liszt z Raiding
2. B) Edward Grieg z Bergen
3. C) Robert Schumann z Zwickau
4. D) Tekla Bądarzewska z Mławy

„Prawidłową” odpowiedzią jest D, czyli Tekla Bądarzewska. Słowo prawidłową, zostało celowo wzięte w cudzysłów, a o przyczynie poniżej.

Krótka kwerenda internetowa wykazała jak mało wiadomo o Tekli Bądarzewskiej i o jej rodzinie. Najwięcej zaś kontrowersji wzbudza kwestia daty i miejsca jej narodzin. I właśnie głównie na tej kwestii chciałbym się skupić.

Według różnych publikacji, Tekla urodziła się około roku 1829 albo 1834. Czasami pojawia się pełniejsza data, tj. 17 września 1829 r. i również 17 września ale roku 1823. Jako miejsce narodzin czasami wskazuje się Warszawę lecz ostatnimi czasy za pewnik przyjęto jednak, iż była to Mława.

Wśród dokumentów parafii Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny szczęśliwie natrafiła na tzw. alegata będące aneksami lub dowodami dołączanymi do akt małżeństw. Dokumenty te miały zasadniczo potwierdzać informacje zawarte we właściwym akcie małżeństwa[1]. W śród nich brak jest metryki urodzenia Tekli, odnajdujemy natomiast tzw. akt znania jej dotyczący. Dokumenty te sporządzano na podstawie zeznań świadków, którzy znając osoby wstępujące w związek małżeński, oświadczali o ich wielu albo roku urodzenia, miejscu urodzenia i stanie cywilnym. Sporządzano go, gdy z jakichś przyczyn niemożliwe było dostarczenie do parafii odpisu aktu urodzenia[2]. Poniżej transkrypcja tego dokumentu. W nawiasach kwadratowych […] oznaczono miejsca nieczytelne.

Działo się w Warszawie d. 18/30 kwietnia 1852 r.

Przede mną [pisarzem] Sądu Pokoju Okręgu  i Miasta Warszawy Wydziału 1

Stawił się osobiście W. Andrzey Bądarowski Kommisarz Cyrkułu 4 w Warszawie N 2257 mieszkający upraszał o sporządzenie aktu znania w mocy za akt urodzenia […] Córki swej Tekli Bądarzewskiej lat 23 mającej w mieście Mławie mieszkającej, która do ślubu małżeńskiego jest potrzebną i na ten cel przedstawił dwóch stawających świadków.

Pierwszy świadek W. Alojzy Anasiński lat 52 mający, katolik, żonaty, adwokat N 1765[3] mieszkający.

Drugi świadek Bartłomiej Chrzanowski lat 75 mający, katolik, żonaty, N 2277[4] mieszkający, Obywatel […] zeznali

Znamy dobrze Pannę Teklę Bądarzewską. Rodziła się w Mieście okręgowym Mławie. Jest córką Andrzeja i Tekli z Chrzanowskich małżonków Bądarzewskich. Ma lat dwadzieścia trzy, zostaje w stanie wolnym panieńskim i do ślubu małżeńskiego tego aktu poszukuje.

Alojzy Anasiński

Bartłomiej Chrzanowski

Andrzej Bądarzewski

Akt niniejszy do urzędowego użycia dla małżeństwa Panny Tekli Bądarzewskiej w oryginale wydaje się.

[podpis nieczytelny][5]

Przeprowadzona kwerenda akt stanu cywilnego gminy Mława i okolicznych miejscowości dała wynik negatywny. Nie odnaleziono zarówno metryki samej Tekli jak i pozostałych członków jej rodziny. Sporządzenie powyższego aktu znania mógłby wskazywać na fakt, iż metryka chrztu/urodzenia Tekli
z jakichś przyczyn się nie zachowała.

Jednakże kwerenda dostępnych akt metrykalnych parafii i cyrkułów warszawskich pozwoliła odnaleźć ciekawy dokument, który być może przyczyni się do rozwiązania zagadki. Jest to metryka urodzenia zapisana w księgach metrykalnych Cyrkułu VIII, czyli z warszawskiej Pragi[6].

228 Roku tysiąc osiemset dwudziestego trzeciego dnia dwudziestego miesiąca września o godzinie szóstej po południu, przed nami urzędnikiem stanu cywilnego gminy pragskiej cyrkułu ósmego miasta stołecznego Warszawy, obwodzie warszawskim, województwie mazowieckim stawił się Andrzey Bądarzewski lat trzydzieści cztery liczący z własnego majątku utrzymujący się, przy ulicy Brukowej[7] pod numerem trzysta siedemdziesiątym siódmym, na Pradze zamieszkały, i Adam Bobrzecki lat pięćdziesiąt dwa mający, Obywatel w Warszawie, przy ulicy Białoskórskiej, pod numerem dwa tysiące sześćset dwadzieścia trzy zamieszkały, i oświadczyli nam iż na dniu siedemnastym miesiąca i roku bieżącego, o godzinie w pół do piątej po południu urodziło się dziecię płci żeńskiej, oświadczając iż jest spłodzone z pierwszego oświadczającego Andrzeja Bądarzewskiego, i Tekli z Chrzanowskich lat dwadzieścia cztery mającej, jego małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu imię Tekla, po uczynieniu powyższego oświadczenia, i okazaniu nam dziecięcia, akt niniejszy przeczytany przez nas i strony podpisany został.

Andrzej Bądarzewski                                                                           Jan Wejchert Urzędnik Stanu Cywilnego

Adam Bobrzecki

Dzięki uprzejmości Archiwum Diecezjalne Warszawsko-Praskie jesteśmy również w  posiadaniu metryki chrztu, sporządzonej w kościele Matki Bożej Loretańskiej na Pradze.

Ponowna analiza źródeł pozwala utrzymać wcześniej postawioną tezę dotyczącą miejsca i daty narodzin Tekli.

Obecnie nie da się obronić twierdzenia, zgodnie z którym Andrzej Bądarzewski zgłasza narodzenie córki w Warszawie, bez jej okazania urzędnikowi stanu cywilnego, gdyż ta razem z matką, w tym czasie pozostawała w Mławie.

Warto zauważyć, iż sama metryka urodzenia zawiera zapis o treści po uczynieniu powyższego oświadczenia, i okazaniu nam dziecięcia, akt niniejszy przeczytany przez nas i strony podpisany został. Czyli Andrzej Bądarzewski rejestrując narodziny córki faktycznie okazał ją urzędnikowi stanu cywilnego. Gdyby Tekla urodziła się w Mławie i w trzy dni od narodzin znalazła się w Warszawie, fakt narodzenia dziecka w innym mieście zostałby przez urzędnika właściwie odnotowany. Lektura innych metryk urodzenia z tego rocznika wskazuje, iż nigdzie osobno nie podawano miejsca urodzenia, jeśli dziecko rodziło się pod adresem zamieszkania stającego przed urzędnikiem ojca.

Powyższe zgodne jest z ówcześnie obowiązującym prawem. Zgodnie z art. 55 Kodeksu Napoleona oświadczenia urodzin, we trzech dniach od przyyścia na świat dziecięcia, mieyscowemu urzędnikowi stanu cywilnego uczynione będą: dziecię temuż będzie pokazane. Art. 57 wymieniając jakie informacje w akcie urodzenia mają się znaleźć nakazuje odnotować m.in. miejsce urodzenia i miejsce zamieszkania rodziców i świadków[8].

Wydaje się, że ostatecznym dowodem poświadczającym miejsce urodzenia Tekli jest właśnie metryka chrztu sporządzona po łacinie. Czytamy w niej:

Praga

Die 21 [September] ego Antonius Kraszewski Vicarius Loci Baptisani Infantem Nomine Theclam Filiam Andrea et Thecla Bądarzewskich LL CC[9]. Patrini Fuere Florianus Hersztopski et Anna Hersztopska[10].

Tłumaczenie:

Dnia 21 [września] ja, Antoniusz Kraszewski, miejscowy wikariusz ochrzciłem Dzieciątko imieniem Tekla, córkę Andrzeja i Tekli Bądarzewskich prawnych małżonków. Rodzicami chrzestnymi byli Florian Hersztopski i Anna Hersztopska.

Metryka chrztu Tekli Bądarzewskiej. Źródło: Archiwum Diecezjalne Warszawsko-Praskie, Liber Baptisatorum Ecclesia Parochialis Pragensis, r. 1823, str. 325.

O rodzicach chrzestnych możemy dowiedzieć się nieco więcej z ich metryki ślubu[11]. Florian Hersztopski, pochodzenia szlacheckiego, były podporucznik Wojska Polskiego, pochodzący z Poznania, urodził się około roku 1792. Był synem Jana Hersztopskiego Obywatela i urodzonej Katarzyny z Grodzickich. W dniu ślubu jego uciec już nie żył, matka natomiast zamieszkiwała we wsi Gutowa zwanej w powiecie wschowskim, w Wielkim Księstwie Poznańskim. Florian mieszkał ówcześnie przy ulicy Krakowskie Przedmieście 378.

Jego małżonka Anna Katarzyna dwóch imion Nauwald, utrzymująca się z robót żeńskich, urodzona około roku 1788 w Warszawie i tam zamieszkała, przy ul. Bednarskiej 2669. Była córką Franciszka Nauwald Obywatela Warszawskiego i Anny Barbary zd. Milszew.

Podsumowując ten wątek przyjąć można, że Tekla urodziła się na warszawskiej Pradze w środę 17 września 1823 r. Jej narodziny zgłoszono w siedzibie urzędnika stanu cywilnego Cyrkułu VIII, w sobotę 20 września, a ochrzczona została dzień później (21 września) w niedzielę w kościele Matki Bożej Loretańskiej na Pradze.

Dalej niewyjaśniona pozostaje kwestia daty ślubu Tekli z Janem Baranowskim. Pani Michalec w swoich pracach przyjęła, iż było to dnia 16 maja 1852 r.[12]. Faktycznie, tego dnia była niedziela ale data ta pojawia się na zaświadczeniu z parafii Świętego Andrzeja w Warszawie potwierdzającym ogłoszenie zapowiedzi w tym kościele[13]. Data odnosi się bezpośrednio do dnia sporządzenia zaświadczenia, a nie dnia ślubu.  Nie można wykluczyć, iż ceremonia odbyła się właśnie tego dnia, lecz równie dobrze można przyjąć, iż było to na przykład tydzień później (23 maja). Bez odpowiedzi pozostaje również kwestia przyczyn sporządzenia aktu znania, zaniżającego wiek Tekli oraz podającego nieprawdziwe miejsce jej urodzenia.

Próbując odtworzyć losy rodziny Bądarzewskich nie sposób nie wspomnieć o starszej siostrze Tekli Juliannie. Julianna dnia 2 lutego 1845 r. poślubia trzydziestoczteroletniego Józefa Jana Walentego Bednarskiego kontrolera komory Nieszawa zamieszkałego w Warszawie przy ulicy Dobrej, urodzonego w Warszawie z Wincentego i Józefy z Kozłowskich. W metryce ślubu o Juliannie zapisano, iż mieszka przy rodzicach Andrzeju i Tekli z Chrzanowskich w Warszawie przy ulicy Nalewki, ma lat dwadzieścia cztery i, że urodziła się w Mławie[14]. Ceremonia zaślubin miała  miejsce w kościele św. Krzyża.

Po śmierci męża, 14 października 1855 r. ponownie wychodzi za mąż, tym razem za Pawła Józefa Lewandowskiego kawalera, Urzędnika Zarządu Pocztowego, urodzonego w mieście Mławie z Piotra Lewandowskiego i Marianny ze Stadnickich, mającego lat dwadzieścia osiem. Ceremonia odbyła się w kościele Nawiedzenia NMP[15].  Również w tej metryce zapisano Mławę, jako miejsce jej narodzin.

Jak wspomniano wcześniej, wykonana kwerenda w mławskich księgach metrykalnych, również w przypadku Julianny dała wynik negatywny. Udało się jednak potwierdzić fakt jej narodzin w tym mieście. Poświadcza to metryka urodzenia/chrztu sporządzona w mieście Pułtusku[16].

35 Działo się w mieście Pułtusku dnia siódmego lutego tysiąc osiemset dwudziestego szóstego roku o godzinie szóstej wieczorem. Stawił się Andrzej Bądażewski Burmistrz Miasta Pułtuska lat trzydzieści sześć mający tu w Pułtusku zamieszkały, w obecności Xsiędza Wawrzyńca Żendziana Kanonika Pułtuskiego Proboszcza Jonieckiego lat pięćdziesiąt trzy, tudzież Xiędza Ignacego Kołakowskiego Wikariusza przy Kolegiacie pułtuskiej lat dwadzieścia dziewięć liczący, w Pułtusku zamieszkałych, i okazał nam dziecię płci żeńskiej urodzone w Mławie dnia dziewiątego grudnia tysiąc osiemset siedemnastego roku z jego małżonki Tekli z Chrzanowskich lat dwadzieścia sześć mającej. Dziecięciu temu na chrzcie świętym odbytym w dniu dzisiejszym nadane zostało imię Julianna a rodzicami jego chrzestnymi byli wyżej wspomniany Xiądz Wawrzyniec Żędzian i Józefa Kamińska. Akt ten stawającemu i świadkom przeczytany i przez nich podpisany został.

Xiądz Wawrzyniec Żędzian           Xiądz Kajetan Sadajski Septymanarz

Xiądz Ignacy Kołakowski               Andrzej Bądażewski

Zaskoczenie budzi data narodzin, tj. 19 grudnia 1817 r. Metrykę urodzenia/chrztu sporządzono w kolegiacie pułtuskiej dopiero 20 września 1823 r. Nie jest to odosobniony przypadek w tej rodzinie, gdyż brat Tekli urodził się 10 sierpnia 1837 r., a dopełnienia wcześniej dokonanego chrztu z wody, jak i rejestracji narodzin, dokonano dopiero 2 lutego 1845 r[17].

Bazując na powyższych danych ostrożnie przyjąć można, że Andrzej Bądarzewski i Tekla Chrzanowska pobrać się musieli na początku roku 1817 albo wcześniej. Metryka ślubu rodziców Tekli Bądarzewskiej Baranowskiej wciąż czeka na odnalezienie.

W kontekście całej tej historii, szczególną uwagę należy zwrócić na wzmiankę o tym, że Andrzej Bądarzewski, ojciec sióstr Tekli i Julianny, pełnił funkcję burmistrza miasta Pułtuska.

Andrzej Bądarzewski w armii rosyjskiej służył w latach 1805–1815, za udział w kampanii przeciw Napoleonowi w 1812 r. został odznaczony. 25 kwietnia 1815 r. został zwolniony ze służby wojskowej na własną prośbę[18]. Być może wtedy zamieszkał na warszawskiej Pradze, gdzie urodziła mu się córka Tekla. Niedługo później pełnił obowiązki burmistrza Pułtuska – prawdopodobnie w latach 1824-1827[19]. W tym okresie na świat, w Mławie, przychodzi jego druga córka Julianna. Od 1827 r. służył zaś w warszawskiej policji, gdzie na świat przychodzi jego jedyny znany syn Wawrzyniec Hipolit Andrzej (ur. 1837 r).

W dniu 29 września br. przypada 162 rocznica śmierci kompozytorki ale co istotniejsze, kilka dni wcześniej, 17 września, przypadnie okrągła dwusetna rocznica narodzin tej wybitnej, lecz wciąż w Polsce mało znanej kompozytorki. Także stoimy obecnie przed niepowtarzalną okazją należytego uczczenia pamięci o Tekli Bądarzewskiej.

Na zakończenie chciałbym podziękować Pani Beacie Michalec, której publikacje Tekla z Bądarzewskich Baranowska. Autorka nieśmiertelnej „La Priere d’une Vierge”[20] oraz jej aktualizacja Tekla z Bądarzewskich Baranowska. Zapomniana kompozytorka z Mazowsza[21] były dla mnie inspiracją do napisania tego artykułu.

W ramach czystej ciekawostki poniżej prezentuję również podpisy Andrzeja Bądarzewskiego składane pod aktami stanu cywilnego, dotyczącymi  jego rodziny.

Rys. 1 Podpis Andrzeja Bądarzewskiego pod metryką urodzenia córki Tekli – 1823 r.

Rys. 2 Podpis Andrzeja Bądarzewskiego pod metryką urodzenia córki Julianny – 1826 r.

Rys. 3 Podpis Andrzeja Bądarzewskiego pod aktem znania córki Tekli – 1852 r.

Rys. 4 Podpis Andrzeja Bądarzewskiego pod metryką urodzenia wnuczki Marii Walerii Baranowskiej – 1855 r.

Rys. 5 Podpis Andrzeja Bądarzewskiego pod metryką urodzenia wnuczki Bronisławy Marii Baranowskiej – 1856 r.

Michał Fronczak ur. w 1983 r. w Elblągu lecz prawie całe życie mieszkający w Warszawie. Zawodowo i z zamiłowania związany z lotnictwem. Pasjonuje się historią oraz genealogią. Członek Polskiego Towarzystwa Genealogicznego.