Tłumaczenie niewytłumaczalnego, czyli polski przekład raportu klimatycznego

Nie sposób nie docenić wysiłku, jaki zespół naukowców pod przewodem prof. Szymona Malinowskiego włożył w przekład „Podsumowania dla Decydentów” drugiej części szóstego raportu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), udostępniony polskim czytelniczkom i czytelnikom w grudniu zeszłego roku. Nie sposób też przecenić pracę włożoną w sam raport: jak stwierdza w komunikacie zespół doradczy ds. kryzysu klimatycznego Polskiej Akademii Nauk, Zmiana Klimatu 2022. Zagrożenia, adaptacja i wrażliwość

„podkreśla współzależność klimatu, ekosystemów i różnorodności biologicznej oraz systemów społeczno-gospodarczych, a także lepiej niż wcześniejsze raporty IPCC integruje wiedzę z zakresu nauk przyrodniczych, społecznych i ekonomicznych. Oceny zagrożeń i ryzyk związanych z antropogeniczną zmianą klimatu, jak również adaptacji do tej zmiany, zostały dokonane w kontekście trendów zmian innych niż klimatyczne, takich jak utrata różnorodności biologicznej, niezrównoważona konsumpcja zasobów naturalnych, degradacja powierzchni lądów i ekosystemów, szybka urbanizacja, zmiany w strukturze demograficznej ludności, wzrost nierówności społecznych i ekonomicznych oraz pandemia.” (PAN, 2022)

Ale też nie sposób już chyba żywić przekonanie, że międzynarodowy proces klimatyczny spełnił lub może jeszcze spełnić pokładane w nim nadzieje. Od roku 1990 ukazało się pięć raportów przeglądowych IPCC, obecnie dobiegają końca prace nad zwieńczeniem szóstego. Od roku 1995 odbyło się też dwadzieścia siedem szczytów klimatycznych COP. Naukowcy – by użyć wyświechtanej frazy – biją na alarm, że „jeśli aktualne emisje gazów cieplarnianych nie spadną gwałtownie, perspektywy rozwoju dostosowującego się do zmiany klimatu staną się coraz bardziej ograniczone, w szczególności jeśli poziom ocieplenia 1,5°C zostanie przekroczony w bliskiej przyszłości” (IPCC, 2022b: 36). Tymczasem poziom gazów cieplarnianych w atmosferze wciąż rośnie, nasilają się ekstremalne zjawiska pogodowe, niebezpieczeństwo przekroczenia granic planetarnych eskaluje, a górę biorą partykularne interesy. Przykładem tego ostatniego jest choćby fakt, że tegoroczny COP28 zorganizowany zostanie w bogatych ropą naftową Zjednoczonych Emiratach Arabskich pod przewodnictwem szefa koncernu naftowego Abu Dhabi National Oil Company.

Wedle optymistycznej interpretacji, na którą zwraca uwagę Jakub Wiech, Emiraty chcą w ten sposób zerwać z wizerunkiem kraju opierającego swój rozwój tylko na paliwach kopalnych (2023). Celniej sprawę skwitował jednak Bill McGuire, który porównuje całą sytuację do organizowania konferencji onkologicznej przez przemysł tytoniowy (2023). Sektor paliw kopalnych dokonuje oto na naszych oczach wrogiego przejęcia procesu klimatycznego, a „zrywanie z wizerunkiem” to nic innego, jak greenwashing, w ramach którego hasła o zaangażowaniu koncernów naftowych w energię odnawialną są tylko środkiem do zgoła innego celu.

Nie chodzi jedynie o to, czy jakikolwiek decydent weźmie sobie do serca lekturę podsumowania raportu. Chodzi przede wszystkim o to, że konferencje klimatyczne stały się międzynarodowym rytuałem medialnym, w ramach którego praca naukowców to zaledwie pretekst dla wpływowych graczy do budowania wizerunku, PR-owych manipulacji i załatwiania interesów. Z kolei geopolityczne ruchy w kierunku niezależności energetycznej mogą przynieść pozytywny rezultat klimatyczno-ekologiczny, ale nie muszą: skoro to nie osiągnięcie tego właśnie rezultatu jest ich głównym celem, lokalną niezależność (pozornie) opłacać się będzie budować globalnym kosztem. Coraz głośniejszym ostrzeżeniom naukowców i aktywistów posłuch dawany jest tylko deklaratywnie. Może wydawać się to niewytłumaczalne, biorąc pod uwagę, jak mocne są dowody naukowe stojące za tymi ostrzeżeniami i jak poważne będą konsekwencje niewłaściwych lub niewystarczających działań – ale gdy uświadomić sobie przemożną atrakcyjność krótkoterminowych zysków czerpanych z podtrzymywania polityczno-gospodarczego status quo, niewytłumaczalnym być przestaje.

Publikacja tej części raportu w lutym zeszłego roku zbiegła się z napaścią Rosji na Ukrainę i w rezultacie została zepchnięta z nagłówków (Juraszek, 2022). Towarzyszący jej komunikat prasowy IPCC nieświadomie zwrócił uwagę na jeszcze jeden problem. Czytamy w nim otóż (za tekstem raportu), że dowody naukowe na zagrożenie, jakie zmiana klimatu stanowi dla ludzkiego dobrostanu oraz zdrowia planety są jednoznaczne, a dalsze opóźnienia w globalnych działaniach na rzecz zapobieżenia tym zagrożeniom sprawią, że stracimy ostatnią szansę zapewnienia sobie bezpiecznej przyszłości – zarazem jednak komunikat przyznaje w przypisie, że pandemia spowodowała kilkumiesięczne opóźnienie w pracach nad raportem (IPCC, 2022a). Innymi słowy: raport nawołujący, by nie opóźniać koniecznych działań, sam został opóźniony. Ironia jest tutaj tym tragiczniejsza, że pandemia, która opóźniła publikację raportu, opóźniła też działania, do których raport nawołuje: pomimo głośnych zapowiedzi proklimatycznych inicjatyw, w latach 2020 i 2021 zaledwie ułamek funduszy na popandemiczną odbudowę w krajach odpowiedzialnych za ponad 80% globalnych emisji został przeznaczony na redukcję tych ostatnich (Nahm, Miller i Urpelainen, 2022).

Po kolejnym nieudanym szczycie klimatycznym COP25 w roku 2019 William Nordhaus stwierdził, że jeśli drużyna sportowa przegrywa dwadzieścia pięć rozgrywek z rzędu, pora zmienić trenera (2020). Nordhaus rozwiązania upatruje w „klubie klimatycznym”, czyli koalicji państw zdecydowanych na podjęcie koniecznych działań w celu redukcji emisji oraz gotowych na karanie krajów w klubie nieuczestniczących, co pozwoliłoby uniknąć problemu „jazdy na gapę”, leżącego u podstaw klęski dotychczasowego modelu. Z kolei McGuire proponuje, by zamiast odgrywać co roku ten sam medialny cyrk, wprowadzić mniejsze, stałe grupy negocjacyjne, bez rozgłosu zajmujące się poszczególnymi problemami, gdzie przedstawiciele największych emitentów pracowaliby ramię w ramię z reprezentantami najbardziej dotkniętych i narażonych społeczności, mając mandat do uzgadniania wiążących decyzji (2023).

Ale czy sunącą wciąż siłą rozpędu machinę międzynarodowego procesu klimatycznego da się zatrzymać i naprawić na czas? Paul Rogers obawia się, że dopiero, kiedy duże miasto w bogatym kraju padnie ofiarą sprowadzonej zmianą klimatu nagłej katastrofy pogodowej, śmierć tysięcy ludzi i zniszczenia sięgające miliardów dolarów wymuszą odpowiednio radykalne działania systemowe (2023). Dla sił czerpiących największe zyski ze status quo ostrzeżenia – i tłumaczenia – to za mało.

Dawid Juraszek Ekspert ds. globalnych problemów środowiskowych. Pisarz, poeta, publicysta, wieloletni wykładowca w chińskim szkolnictwie wyższym. Doktorant Uniwersytetu w Maastricht, absolwent filologii angielskiej, przywództwa w oświacie, zarządzania środowiskiem i stosunków międzynarodowych. Poza Polską publikował w USA, Wielkiej Brytanii, Kanadzie i Australii.