Artykuły Tygodnia w Azji

Tydzień w Azji: Wielka migracja, czyli Rosja i Azja Centralna w obliczu koronawirusa

Czarne chmury gromadzą się nad milionami imigrantów zarobkowych w Rosji. Kryzys gospodarczy spowodowany koronawirusem i spadkiem ceny ropy uderzy mocno w główne źródła zatrudnienia ludności napływowej z republik Azji Centralnej

Instytut Boyma 11.04.2020

Czarne chmury gromadzą się nad milionami imigrantów zarobkowych w Rosji. Kryzys gospodarczy spowodowany koronawirusem i spadkiem ceny ropy uderzy mocno w główne źródła zatrudnienia ludności napływowej z republik Azji Centralnej – sektory gastronomiczne i budowlane – pozostawiając pracującą głównie w szarej strefie społeczność bez środków do życia. Dodatkowo szerokie ograniczenia podróży i zamknięcia granic związane z wybuchem pandemii utrudniają tzw. gastarbeiterom ucieczkę z koronawirusowej pułapki. Masowy powrót do domu azjatyckich imigrantów może mieć również negatywny wpływ w ich ojczystych krajach, powodując załamanie na rynku pracy, napięcia społeczne i nadwyrężenie słabej służby zdrowia.

Od upadku Związku Radzieckiego Federacja Rosyjska stała się głównym punktem docelowym imigrantów zarobkowych z biedniejszych sąsiednich republik Azji Centralnej – głównie Tadżykistanu, Kirgistanu i Uzbekistanu. Na początku XXI wieku migracja z tych państw postradzieckich nabrała masowego charakteru dzięki poprawie koniunktury gospodarczej w Rosji i wprowadzeniu ruchu bezwizowego w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP). W szczytowym momencie w 2013 r. według oficjalnych danych Federalnej Służby Migracyjnej, w Rosji legalnie pracowało blisko 4,5 mln obywateli krajów Azji Centralnej. Pieniądze wysyłane rodzinom stały się ważnym wsparciem budżetów w ojczystych krajach. Bank Światowy szacuje, że transfery z Rosji dokonywane przez system bankowy stanowiły w 2014 r. 37% PKB Tadżykistanu i 30% Kirgistanu. Trzeba jednak zaznaczyć, że kryzys gospodarczy w Rosji po 2014 roku i spadek wartości rubla, obniżyły nieco atrakcyjność tego kraju w porównaniu z nowymi rynkami pracy w Turcji, Kazachstanie oraz Chinach, Moskwa nie przestała jednak przyciągać co roku wielomilionowej rzeszy gastarbeiterów. Tylko w 2019 r. w kraju legalnie przebywało i pracowało ok. 3,4 mln obywateli z Azji Centralnej – blisko 75% wszystkich imigrantów w Federacji Rosyjskiej.

Ich obecność pozwoliła zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na siłę roboczą w rosyjskiej gospodarce w kontekście niżu demograficznego. Federalna Służba Statystyki Państwowej przewiduje, że przy obecnym współczynniku dzietności (1,5) rosyjska populacja skurczy się o blisko 2,5 mln ludzi do 2035 r. Jeszcze gwałtowniejsze zmiany są przewidywane dla liczby osób w wieku produkcyjnym, która ma spaść o ponad 3 mln osób. Sytuacji nie pomaga masowa emigracja samych Rosjan na zachód. Opublikowany w 2019 r. raport Atlantic Council oszacował, że w czasie osiemnastoletnich rządów Putina federację opuściło prawie 2 mln obywateli. Kombinacja tych czynników sprawiła, że Moskwa została zmuszona polegać na masowej obecności imigrantów w celu stabilizacji sytuacji demograficznej i gospodarczej kraju. W 2018 r. najniższy od 13 lat napływ imigrantów zarobkowych spowodował pierwszy spadek liczby ludności Federacji Rosyjskiej od 2008 r.

Z drugiej strony niekontrolowany napływ imigrantów zarobkowych z obcych kulturowo republik Azji Centralnej doprowadził do wzrostu poziomu ksenofobii i nastrojów antyimigracyjnych w społeczeństwie rosyjskim. Według lipcowego sondażu niezależnej pracowni badań opinii publicznej Centrum Lewady aż 66% Rosjan popiera dyskryminację etniczną w prawie imigracyjnym. Głównymi zarzutami wobec przybyszy z Azji Centralnej jest nielegalna imigracja, kradzież miejsc pracy, odmienna kultura relacji społecznych i związki ze światem przestępczym. Takie nastawienie jest szczególnie silne w stolicy, która stała się głównym punktem docelowym zarobkowych imigrantów. W Moskwie przebywa blisko 2 mln obcokrajowców – prawie 17% populacji dwunastomilionowej metropolii.

Wynikające z tego napięcia społeczne doprowadziły do częstych starć i zamieszek na tle etnicznym, jak to miało miejsce w dzielnicy Zachodnie Biriulewo w Moskwie w 2013 r. Z uwagi na napięcia między rosnącym znaczeniem zagranicznej siły roboczej dla gospodarczego rozwoju kraju i złagodzenia kryzysu demograficznego a wrogą reakcją społeczeństwa, władze rosyjskie przez lata prowadziły niespójną i sprzeczną politykę imigracyjną. Z jednej strony rząd Miedwiediewa w 2010 r. zliberalizował zasady zatrudnienia obywateli państw WNP do pomocy domowej, a sam Putin w nowym rozporządzeniu „O Koncepcji Państwowej Polityki Migracyjnej Federacji Rosyjskiej na lata 2019-2025” wprowadził zmiany ułatwiające zamieszkanie w Rosji imigrantom z państw byłego ZSRR.

Z drugiej strony, w celu wzmocnienia swojego mandatu społecznego w ramach kampanii wyborczych, Kreml nie stronił od zaostrzania prawa imigracyjnego i organizacji masowych nalotów na główne miejsca pracy ludności napływowej, ich aresztowań i deportacji. W 2015 r. rząd wprowadził obowiązkowy egzamin ze znajomości języka rosyjskiego i wymóg posiadania ubezpieczenia medycznego i specjalnego patentu umożliwiającego podjęcie legalnej pracy, którego miesięczne koszty mogą wynosić nawet 5,000 rubli (80 USD), znacznie utrudniając nowym przybyszom uzyskanie legalnego zatrudnienia. Jednak wyśrubowanie efektów formalnych i podniesienie opłat wywołało efekt odwrotny od zamierzonego, spychając większą liczbę imigrantów do szarej strefy. W 2017 r. z 4 mln pracowników zagranicznych którzy przybyli do Rosji, jedynie 1,9 mln uzyskało patenty pracownicze.

To właśnie te grupy imigranckie staną się pierwszymi ofiarami kryzysu spowodowanego koronawirusem i spadkiem cen ropy. Ekonomiści międzynarodowej agencji ratingowej Standard & Poor’s przewidują, że gospodarka Federacji Rosyjskiej skurczy się w tym roku o 0,8 % PKB. Recesja i środki podjęte przez władze rosyjskie mające na celu przeciwdziałanie epidemii najpierw uderzą w sektory gastronomiczne i budowlane – główne źródła zatrudnienia pracy ludności napływowej z Tadżykistanu i Uzbekistanu. Według organizacji przedsiębiorców Opora Rosji firmy już szykują się do zwolnień setek tysięcy migrantów, z których wielu zostało zatrudnionych bez żadnych umów. Dotychczasowe pro-gospodarcze działania Kremla – podwyższenie świadczeń socjalnych i zasiłków dla bezrobotnych – nie obejmie gastarbeiterów. W lepszej sytuacji znajdują się imigranci z państw członkowskich Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG), takich jak Kirgistan. Obywatele tego kraju nie tylko cieszą się lepszymi prawami pracowniczymi i uproszczonymi wymaganiami zatrudnienia, ale również nie muszą opuścić Rosji w ciągu 90 dni po stracie pracy. Korzystając z tych preferencji wynikających z członkostwa w EUG i lepszej znajomości rosyjskiego, który jest jednym z oficjalnych języków w Kirgistanie, imigranci z tej republiki Azji Centralnej zyskali lepiej płatne prace i wyższą pozycję społeczną.

Część gastarbeiterów ruszyło na lotniska, stacje kolejowe i autobusowe, żeby wrócić do swoich krajów na czas kryzysu. Jednak wielu z nich nie zdążyło przed ogłoszonym 27 marca przez rosyjski rząd zamknięciem granic i wstrzymaniem lotów. Według gazety the Moscow Times, tysiące imigrantów z Azji Centralnej zostało zmuszonych do pozostania na rosyjskich lotniskach w niehigienicznych warunkach w oczekiwaniu na loty czarterowe organizowane przez ich ojczyste republiki. Inni zostali tymczasowo zatrzymani na przejściach granicznych po tym, jak kraje tranzytowe zamknęły swoje granice z powodu koronawirusa. 16 marca grupa kilkuset obywateli Tadżykistanu utkneła na 17 godzin na obszarze tranzytowym na granicy kazachsko-uzbeckiej z tego powodu. Liczba imigrantów zarobkowych z Azji Centralnej uwięzionych teraz w Rosji szacuje się na około 2,5-3 mln. Powrót do domu bynajmniej nie zakończy ich zmartwień. Oprócz zapewniania dużego wsparcia finansowego imigracja zarobkowa do Rosji pomagała byłym radzieckim republikom również poprzez odciążenie lokalnego rynku pracy. Napływ dużej ilości rodaków w sytuacji globalnego kryzysu gospodarczego i masowego bezrobocia może doprowadzić do napięć społecznych i podważyć istniejące układy polityczne w Azji Centralnej. Najbardziej zagrożony niestabilnością wydaje się Kirgistan, w którym już dwukrotnie władze państwowe zostały obalone w wyniku rewolucji: w pokojowej tulipanowej rewolucji w 2005 r. i z udziałem zamieszek i pogromów w 2010 r.

Migracja powrotna może również doprowadzić do przeciążenia lokalnej służby zdrowia. Międzynarodowy indeks pn. Global Health Security z 2019 r. ocenia narodowe bezpieczeństwo zdrowotne w Azji Centralnej poniżej potrzeb: Kirgistan, Uzbekistan i Tadżykistan zajmują w nim odpowiednio 47, 116 i 130 miejsce wśród 195 krajów. Powracający imigranci zarobkowi są w grupie podwyższonego ryzyka, jeśli chodzi o zakażenie koronawirusem po spędzeniu dłuższego czasu w zatłoczonych lotniskach bez możliwości kwarantanny i dostępu do opieki zdrowotnej. Może to być jednym z powodów niskiej częstotliwości lotów czarterowych organizowanych przez poradzieckie republiki.

Autorzy: Waldemar Jaszczyk, Patrycja Pendrakowska

Przypisy:

Bibliografia 

  1.   Lemon, E., 2019. Dependent On Remittances, Tajikistan’S Long-Term Prospects For Economic Growth And Poverty Reduction Remain Dim. [online] Migration Policy Institute. Available at: <https://www.migrationpolicy.org/article/dependent-remittances-tajikistan-prospects-dim-economic-growth> [Accessed 11 April 2020].
  2.   Najibullah, F., 2020. No-Man’s-Land: Tajiks Stranded On Kazakh-Uzbek Border Amid Coronavirus Fears. Radio Free Europe/Radio Liberty, [online] Available at: <https://www.rferl.org/a/tajiks-stranded-on-kazakh-uzbek-border-amid-coronavirus-fears/30491531.html> [Accessed 11 April 2020].
  3.   World Bank, 2018. Personal Remittances, Received (% Of GDP) – Tajikistan. [online] World Bank. Available at: <https://data.worldbank.org/indicator/BX.TRF.PWKR.DT.GD.ZS?locations=TJ> [Accessed 11 April 2020].
  4.   Gershkovich, E., 2020. Coronavirus Border Closures Leave Migrant Workers Stranded in Moscow’s Airports. The Moscow Times, [online] Available at: <https://www.themoscowtimes.com/2020/03/24/coronavirus-border-closures-leave-migrant-workers-stranded-in-moscows-airports-a69733> [Accessed 11 April 2020].
  5.   World Politics Review, 2020. Russia Needs Immigrants but Lacks a Coherent Immigration Policy. [online] Available at: <https://www.worldpoliticsreview.com/insights/27852/russia-needs-immigrants-but-lacks-a-coherent-immigration-policy> [Accessed 11 April 2020].
  6.   Pannier, B., 2020. Analysis: Do Oil Price Cuts Signal Bad Economic Times Will Return To Central Asia?. Radio Free Europe/Radio Liberty, [online] Available at: <https://www.rferl.org/a/analysis-do-oil-price-cuts-signal-bad-economic-times-will-return-to-central-asia-/30488141.html> [Accessed 11 April 2020].
  7.   The Institute for War & Peace Reporting, 2020. Coronavirus: Central Asia Labour Migrants In Crisis. [online] Available at: <https://iwpr.net/global-voices/coronavirus-central-asia-labour-migrants> [Accessed 11 April 2020].
  8.   Putz, C., 2020. Border Closures in Eurasia Complicate Migrant Worker Movement. The Diplomat, [online] Available at: <https://thediplomat.com/2020/03/border-closures-in-eurasia-complicate-migrant-worker-movement/> [Accessed 11 April 2020].
  9.   Levada Center, 2018. Monitoring Xenophobic Moods, July 2018. [online] Levada Center. Available at: <https://www.levada.ru/2018/08/27/monitoring-ksenofobskih-nastroenij/> [Accessed 11 April 2020].
  10. Herbst, J. and Erofeev, S., 2019. The Putin Exodus: The New Russian Brain Drain. [online] Atlantic Council. Available at: <https://publications.atlanticcouncil.org/putin-exodus/The-Putin-Exodus.pdf> [Accessed 11 April 2020].
  11.   Ostroukh, A., 2020. Moody’s expects Russian coronavirus response to pressure bank ratings. Reuters, [online] Available at: <https://www.reuters.com/article/russia-banks-deposits/moodys-expects-russian-coronavirus-response-to-pressure-bank-ratings-idUSL8N2BK3SV> [Accessed 11 April 2020].
  12.   The Global Health Security (GHS) Index 2019. [online] Johns Hopkins Center for Health Security, the Nuclear Threat Initiative, the Economist Intelligence Unit. Available at: <https://www.ghsindex.org/wp-content/uploads/2019/10/2019-Global-Health-Security-Index.pdf> [Accessed 11 April 2020].
czytaj więcej

Co łączy szamanów i generałów? O problemie weryfikacji wewnętrznych konfliktów Korei Północnej

Ilość potwierdzonych egzekucji i częste zniknięcia polityków przypominają o tym, że w Korei Północnej rządzą zasady społecznego darwinizmu, a próby ograniczenia władzy Kim Dzong-una mogą zostać uznane za wrogie i potraktowane bezwzględnie.

Tydzień w Azji #311: Chcą „odbudować” jezioro, które obecnie jest pustynią

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Wywiad: Po co nam „17+1”?

Z Michałem Wójcikiem, Dyrektorem Departamentu Współpracy Międzynarodowej Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej (DWM MGMiŻŚ),  rozmawiał Krzysztof M. Zalewski.

Współpraca z Kazachstanem w praktyce

Wywiad z Panem Piotrem Guzowskim – Prezesem Polsko-Kazachstańskiej Izby Handlowo-Przemysłowej.

Patrycja Pendrakowska z wykładem pt. „Chińska myśl polityczna: przeszłość i teraźniejszość”

Prezes naszej organizacji opowiedziała o ewolucji chińskiej myśli politycznej, okolicznościach jej rozwoju oraz istniejących w przeszłości jak i obecnie prądach dominujących w tej sferze.

Dr Krzysztof Zalewski dla Forum Młodych Dyplomatów: „Dlaczego nie rozumiemy polityki zagranicznej Indii?”

Zapraszamy do obejrzenia wystąpienia dr Krzysztofa Zalewskiego pt. "Dlaczego nie rozumiemy polityki zagranicznej Indii?" dla Forum Młodych Dyplomatów. 

Tydzień w Azji #256: Chińskie władze serwują bankom kurację szokową

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Roman Husarski w wywiadzie dla Nowej Konfederacji o książce „Kraj niespokojnego poranka”

W rozmowie z Jakubem Kamińskim nasz analityk opowiedział o realiach politycznych, społecznych, kulturalnych, religijnych na Półwyspie Koreańskim.

Azjatech #127: Singapurska wyspa poligonem doświadczalnym technologii 5G

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

China Homelife 2019: podsumowanie

W dniach 29-31 maja 2019 r. w Nadarzynie k. Warszawy odbyła się już ósma edycja targów China Homelife & China Machinex. Była to jednocześnie trzecia edycja targów organizowana w podwarszawskim Nadarzynie. China Homelife zgromadziło ponad 1700 chińskich wystawców i prawie 10000 odwiedzających.

Współpraca ponad podziałami w walce z kryzysem energetycznym – list otwarty

Mimo podziałów istniejących w naszym społeczeństwie, dramatyczny w skutkach konflikt rosyjsko-ukraiński pokazał, że w chwilach zagrożenia możemy działać wspólnie. Nie możemy stracić tego cennego kapitału zbudowanego od lutego br.

O podróżach, turystyce i przemyśle filmowym w Korei Północnej – rozmowa z Nickiem Bonnerem

Roman Husarski: Z powodu wirusa Ebola Korea Północna zamknęła swoje granice dla turystów. Co to oznacza dla twojej pracy? Nicholas Bonner*: To nie pierwszy raz, kiedy taka sytuacja ma miejsce. W 2003 na przykład zamknięto chwilowo granice z powodu SARS. To wydarzenie jest trochę bezprecedensowe. Zazwyczaj to Chiny bywały pierwsze w podejmowaniu decyzji… jeśli wiesz, […]

Azjatech #31: Nie tylko Huawei. Rośnie kolejny chiński gigant elektroniczny

Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Interview: Globalization of business, education and China: interview with prof. Chiwen Jevons Lee

A Brief Scetch : He has taught at many leading institutions around the world, such as University of Chicago, University of Pennsylvania, Tulane University in U.S., Tsinghua University, Peking University in Beijing, HKUST in Hong Kong, National University of Singapore, …

Kim Dzong UN i jego jointy. Czy marihuana faktycznie jest legalna w Korei Północnej?

Nieustannie jesteśmy karmieni różnymi sensacyjnymi wiadomościami z Korei Północnej. Nasz wewnętrzny krytycyzm w stosunku do oryginalnych newsów zazwyczaj jest osłabiony. Łatwiej nam zaakceptować absurdalne informacje w stosunku do reżimu, który określany jest jako „szalony”, a w dodatku wyjątkowo skutecznie próbujący izolować się od reszty świata. Niestety często nawet poważne platformy informacyjne powielają niesprawdzone i wątpliwe […]

Wywiad z wiceszefem MSZ Władysławem Teofilem Bartoszewskim

Musimy wzmocnić kontakty międzyrządowe w sektorach ważnych dla obu stron, na przykład w nowych technologiach cyfrowych, OZE czy obronności - mówi w rozmowie dla WNP.PL wiceszef MSZ Władysław Teofil Bartoszewski.

Kurs on-line: “Conflict Resolution and Democracy”

Instytut Adama zaprasza do udziału w nowym kursie poświęconym rozwiązywaniu konfliktów i wspomaganiu procesów demokratycznych z pomocą metody Betzavta. Zajęcia prowadzone będą za pośrednictwem platformy ZOOM.

Tydzień w Azji #56: Czy klęski naturalne skłonią Australię do zmiany polityki klimatycznej?

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Koleje Losu Mongolskich Kolei (część 1)

W czasach kiedy tak wiele uwagi skupiają zagadnienia związane z rozwojem inicjatyw w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku (BRI), pozycja Mongolii w międzynarodowych planach wciąż pozostaje niepewna. Przykładowo już w 2015 r. Rosja i Chiny zatwierdziły plany budowy linii szybkiej kolei, które, mimo wcześniejszych zapewnień przeprowadzenia ich przez terytorium Mongolii, finalnie ominą kraj ze wschodu i […]

RP: Uzbeckie władze odkrywają plany w zakresie rozwoju energetyki wodnej

Uzbekistan szczególne nadzieje wiąże z energetyką wodną. Może to być szansa dla polskich firm z branży.

Nowy cykl wydarzeń: Miejskie obserwacje Boyma

29.11 rozpoczynamy cykl spotkań poświęconych urbanistyce. Na pierwszym z nich omówimy rozwój chińskich miast - Chengdu i Kantonu.

Forbes: Napięcie rośnie, krok bliżej konfrontacji. Chiny i USA łączą pieniądze, ale to nie gwarantuje pokoju

Sierpniowa wizyta amerykańskich kongresmenów w Tajpej na czele z przewodniczącą Izby Reprezentantów wywołała gwałtowne reakcje w Pekinie.

Tydzień w Azji #92: Hojniejsi niż Hollywood. Nowa siła może przesądzić o prezydenturze w USA

Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.

Tydzień w Azji: Tanio, blisko, otwarte. Ten biznes w Indiach się kręci…

Radhakishan Damani jest jednym z dwóch indyjskich miliarderów z listy Bloomberga, których majątek w ostatnim czasie nie stopniał.