Fake newsy i farmy trolli – streszczenie spotkania

Prowadząca: Patrycja Pendrakowska – prezes Instytutu Studiów Azjatyckich i Globalnych im. Michała Boyma

Goście:

• Anna Sobolewska – dziennikarka od 2016 roku związana z redakcją „Superwizjera” telewizji TVN. Absolwentka filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Współzałożycielka Koła Naukowego Dziennikarstwa Śledczego UW oraz studenckiego bloga dziennikarskiego org. Wraz z Bertoldem Kittelem i Piotrem Wacowskim laureatka nagrody Grand Press 2018 w kategorii dziennikarstwo śledcze oraz nagrody im. Andrzeja Woyciechowskiego za reportaż „Polscy neonaziści”.
• Katarzyna Pruszkiewicz – dziennikarka Fundacji Reporterów. Przez pół roku pracowała na farmie trolli, by napisać reportaż o tym, jak się manipuluje opinią publiczną. Studentka dziennikarstwa i fotografii na Uniwersytecie Warszawskim.

W dniu 17 grudnia br. w siedzibie Instytutu Boyma odbyła się autorska debata na podstawie reportaży wcieleniowych Anny Sobolewskiej i Katarzyny Pruszkiewicz. Dziennikarki przedstawiły w jaki sposób wygląda praca w przemyśle dezinformacji, a także wyjaśniły jak tworzenie manipulowanych i opłacanych wypowiedzi w Internecie może wpłynąć na opinię publiczną. Poniżej mogą się Państwo zapoznać z zapisem wypowiedzi naszych gości. Natomiast nagranie ze spotkania można znaleźć pod linkiem: https://soundcloud.com/user-973094334/fake-newsy-i-farmy-trolli

Jako pierwsza na naszym spotkaniu opowiedziała o swoich doświadczeniach  Anna Sobolewska, która pracowała dla firmy NewsWeb przedstawiającej się jako prawicowy portal informacyjny. Jak dalej wyjaśnia, publikuje on artykuły o kontrowersyjnych treściach jak również klasyczne fake newsy. Na początku 2018r. portal został wykupiony przez HGA Media, wydawcę znanego Pikio.pl. Firma ta publikuje głównie artykuły life-stylowe, lecz postanowiła zagospodarować również prawicową część Internetu.

Z relacji Anny wynika, iż w pewnym momencie w Newswebie zatrudniono 24-letniego chłopaka, który zasłynął z reportażu BBC na temat jego komentarzy dotyczących rzekomej pedofilii wśród wyznawców Islamu. Tworzył on na Facebook.pl fanpage’e popierające prawicę i szkalujące lewicę, z których każdy miał ponad 40 tysięcy ,,polubień”. Tak powstała maszyna do dystrybucji fake newsów osiągająca zasięgi nawet do 7 milionów osób tygodniowo. Wabikiem były agresywne memy nawiązujące do polskiej polityki wewnętrznej. Anna relacjonuje: pracując w Newswebie miałam odnosić się do kwestii spornych w obecnej polityce zewnętrznej, tj. jak uchodźcy czy Trzecia Wojna Światowa. Wskazane było, aby tworzyły one klimat zagrożenia.

Pierwszą zasadą pracy na tego typu portalu było zadbanie o wysokie pozycjonowanie strony w wyszukiwarce internetowej Google.pl. W tym celu należało posługiwać się zwrotami w formie mianownika, a śródtytuły powinny mieć formę pytań, które użytkownicy Internetu zadają najczęściej tj. ,,Czy wybuchnie Trzecia Wojna Światowa?”. Drugą zasadą było zagwarantowanie, że czytelnik nie będzie pozostawiony z wątpliwościami co do wiarygodności tekstu po jego przeczytaniu. Teksty należało pisać pod tytuł, ,,kreatywnie naciągać” rzeczywistość i umiejętnie ,,bawić się” słowem.

Autorzy tekstów Newswebu określali siebie ,,korwinistami”. Niektóre z tekstów były pisane w sposób cyniczny. Choć nie popierali PIS-u to jednak pisali teksty faworyzujące tę partię, ze względu na większe poparcie społeczeństwa. Z dużym entuzjazmem pisali teksty rasistowskie, antyemigranckie itp. Wiele tekstów powstawało na podstawie artykułów innych prawicowych stron i artykułów zagranicznych, a także źródeł rosyjskich.

Nośnymi tematami był wybuch Trzeciej Wojny Światowej, Polexit, upadek Szwecji, bunt Ukraińców i inwazja Żydów na polską gospodarkę. Sugerowano, iż Niemcy w porozumieniu z Francją tworzą siły zbrojne, które miałyby za zadanie walczyć z siłami nieprzyjaznymi Unii Europejskiej, za jakie uważa się rządy PIS-u. Wmawiano, iż nie ma innego wyjścia dla Polski jak opuścić Unię Europejską wobec hipokryzji państw zachodnich tj. Francja, Niemcy i Wielka Brytania, które budują własne sieci sklepów spożywczych, aby opanować polską gospodarkę. Z kolei w kontekście Szwecji mówiono o ,,dyktacie poprawności politycznej” i przestępczości, a także o potencjalnym buncie islamskich imigrantów, którzy mieli rozpętać wojnę domową. Jeszcze inne artykuły prorokowały powtórkę tragedii jaka miała miejsce w Wołyniu na skutek buntu Ukraińców dopominających się o lepsze stawki i traktowanie w pracy. Także Żydzi, opisywani jako hermetyczne i interesowne środowisko, byli podejrzewani o próbę zdominowania naszej gospodarki i destabilizacji sytuacji politycznej w kraju. Polska wydawała również własnego fake newsa o szkodliwości szczepionek, które miały doprowadzić do śmierci Alfie’go Evansa. Informacja ta obiegła kilka krajów europejskich.

Drugim naszym gościem była Katarzyna Pruszkiewicz, która opowiedziała nam o swoim stażu na farmie trolli, gdzie łącznie pracowała pół roku. Firma Cat@Net jest agencją PR-ową z Wrocławia robiącą ,,dyskretny PR”. Jak relacjonuje Katarzyna, przez trzy tygodnie próbowała skontaktować się z firmą w odpowiedzi na ogłoszenie o pracę, a sama rozmowa rekrutacyjna i warunki umowy były bardzo niejasne.

Głównym zadaniem Katarzyny było stworzenie konta społeczno-politycznego na Twitterze i pozyskanie jak największej liczby ,,obserwujących”. Miało ono wyglądać na prywatne konto młodej dziewczyny z Warszawy zainteresowanej polityką i wyznającej tradycyjne wartości, a de facto było kontem trollerskim.

Jak twierdzi Katarzyna, Twitter jest albo ,,prawicowy” albo ,,lewicowy”, a ona miała za zadanie publikować treści przychylne prawej stronie sceny politycznej. W swoich postach faworyzowała publiczną telewizję TVP względem prywatnych stacji. Co więcej, wielokrotnie odwoływała się do strajku nauczycieli krytykując ich za utrudnianie kontynuowania nauki studentom, a także podważając ich argumenty o niezadowalających zarobkach.

Agencja PR-owa dostawała zlecenia od różnych osób i instytucji. Współpracowała z TVP mając za zadanie m.in. ,,wybielenie” ówczesnego prezesa TVP Jacka Kurskiego w związku z wypadkiem jego limuzyny. Innym razem dostała zlecenie zdyskredytowania dziennikarza, który oskarżał stację telewizyjną o mobbing. Ponadto miała aktywnie prowadzić promocję TVP zwracając uwagę na korzystne statystki oglądalności. Największym klientem agencji był jednak koncern militarny z Włoch. Zlecenie dotyczyło krytykowania w mediach decyzji zakupu amerykańskich samolotów F35 przez wojsko polskie. Praca ta wielokrotnie polegała na wklejeniu gotowych treści dostarczanych przez copywritera, w miejscach gdzie toczyła się dyskusja na dany temat. Innym niszowym klientem było Stowarzyszenie Krajowa Unia Producentów Soków, która chciała zapobiec podwyżce VAT-u z 5 do 20%, z pozytywnym skutkiem.

Jak wynika z raportu firmy, miała ona zasięgi nawet do 3 mln osób w ciągu miesiąca. Dzięki umiejętnemu i systematycznemu oznaczaniu odpowiednich osób, na posty odpowiadali nawet poważni politycy i dziennikarze. Popularność w Internecie zdobywano poprzez prawicowe hasła tj. tradycjonalista, ,,bóg, honor, ojczyzna”, a także dodawanie biało-czerwonej flagi do postu. W celu uwiarygodnienia konta było ono osadzone w prywatnym życiu człowieka, który się pod nim podszywał, co nieraz trwało latami.

Jak dalej relacjonuje Katarzyna, Cat@net był podwykonawcą firmy ARTmedia, która zatrudniała do pracy zdalnej osoby niepełnosprawne nieposiadające odpowiednich kwalifikacji. Wiele osób pracowało tam charytatywnie, miało liberalne poglądy i nie utożsamiało się ze swoimi klientami. Jak twierdzi Katarzyna, przez cały czas pracy nie zauważyła by ktokolwiek miał wątpliwości co do sensu swojej pracy. W momencie, gdy odchodziła w firmie było 14 osób, które prowadziły 179 fake’owych kont.

Fake newsy i farmy trolii mają na celu spowodowanie zamieszania, paniki i strachu poprzez uniemożliwienie ludziom dostępu do wiarygodnych informacji. Jest to wynikiem publikowania fałszywych, nieraz sprzecznych ze sobą treści. W sposób jednostronny przedstawiają one ,,prawdę”, której zwykły czytelnik nie jest w stanie zweryfikować. Takie informacje często bazują na utrwalonych stereotypach religijnych i narodowościowych, jak również lękach społecznych. Przytaczanie zagranicznych źródeł ma na celu potwierdzenie powszechności danego poglądu i w konsekwencji jego uwiarygodnienie. Fake newsowe treści są skrojone pod konkretny profil czytelnika. Zazwyczaj są one skierowane do tych grup społecznych, które aktualnie liczebnie przeważają w społeczeństwie. W rezultacie uzyskują one większe poparcie, a firma cieszy się większym zyskiem finansowym czy przychylnością rządzącej partii politycznej. Udostępniane i podawane dalej w sposób bezrefleksyjny stają się sieciowymi wiralami i docierają do milinów odbiorców. Fake newsy i treści zmanipulowane są dziś zjawiskiem powszechnym i niezwykle szkodliwym. Wpływają na politykę, funkcjonowanie gospodarki i społeczeństwa, a także nasze życie osobiste, w tym poczucie bezpieczeństwa. Dlatego tak ważne jest by wprowadzić odpowiednie elementy w powszechnym systemie edukacji oraz organizować akcje społeczne mające na celu uświadamianie ludzi w kwestiach rozpoznawania i odpowiedniego reagowania na fakowe, przekłamane treści pojawiające się w przestrzeni publicznej.

Ewelina Horoszkiewicz Absolwentka Zarządzania i Sinologii na Uniwersytecie Warszawskim. Studentka studiów magisterskich w ramach programu Contemporary China Studies na Uniwersytecie Renmin w Pekinie, gdzie zajmuje się przemianami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi współczesnych Chin.