
Umowa o wolnym handlu między Unią Europejską a Japonią
Poprzez ratyfikację umowy stworzono ogromną strefę wolnego handlu między krajami członkowskimi UE a trzecią największą pod względem PKB gospodarką świata, którą jest Japonia. Połączone rynki liczą sobie ponad 600 milionów konsumentów, wytwarzają oni razem około jedną trzecią PKB na świecie (Instytut Boyma 2019a).
Umowa znosi większość ceł na produkty unijne na rynku japońskim. To bardzo konkretna zmiana, gdyż wcześniej opłaty wwozowe na niektóre produkty były bardzo wysokie, np. sery w zależności od gatunku to 30-40%, wołowiny – prawie 40%, a niektórych rodzajów czekolady – 30%. Obniżenie opłat celnych będzie zachodziło etapami i zajmie ok. 15 lat. Różnice odczują konsumenci, oraz eksporterzy i importerzy. Wśród producentów, którzy najbardziej mogą zyskać na wejściu w życie umowy są przetwórcy rolni, producenci drewna i wyrobów pochodnych, maszyn elektrycznych, farmaceutyków, sprzętu medycznego, pojazdów motorowych, sprzętu transportowego, tekstyliów i ubrań, produktów skórzanych i butów. Zyskać mogą nie tylko duże firmy, ale także małe i średnie przedsiębiorstwa. Europejski rynek samochodowy będzie otwierał się na japońskie pojazdy powoli przez następne siedem lat.
Poza typowymi regulacjami handlowymi warto wspomnieć, że umowa znacznie ułatwiła mobilność pracowników między polskimi a japońskimi biurami firm, a także umożliwiła polskim firmom udział w przetargach publicznych w Japonii. Ważnym aspektem umowy jest również ochrona praw autorskich, a także oznaczeń geograficznych produktów regionalnych. Oznacza to, że na przykład “Polska Wódka” staje się produktem chronionym. Nie można też pominąć promocyjnego aspektu, jaki ma wejście produktów polskich na rozwinięty rynek japoński. Europejskie, a więc i polskie produkty staną się rozpoznawalne nie tylko dla mieszkańców Japonii, ale także dla imigrantów z Azji Południowo-Wschodniej.
Polsko-japońska współpraca handlowa
Polscy przedsiębiorcy wyeksportowali w 2018 r. do Japonii produkty o wartości 671 mln USD, a japońscy do Polski towary za ponad 1,5 mld USD. Do Japonii Polska wywozi głównie maszyny i urządzenia elektryczne oraz części do nich, pojazdy, części do przemysłu samolotowego, samoloty, łodzie rekreacyjne i inne środki transportu oraz produkty chemiczne. Z Japonii również importujemy maszyny i urządzenia, a także środki transportu, w tym przede wszystkim samochody, narzędzia optyczne, fotograficzne czy pomiarowe.
W polski eksport do Japonii zaangażowanych jest ponad tysiąc trzysta firm, a ponad 70% z nich to małe i średnie przedsiębiorstwa. Wywóz do Kraju Kwitnącej Wiśni pomaga utrzymać ponad 37 tysięcy miejsc pracy.
Jednym z przykładowych mniejszych przedsiębiorstw jest stosunkowa nowość na rynku, czyli Lino. To polski producent materiałów lnianych, Japonia to dla niego pierwszy zagraniczny rynek. Właścicielka, Daria Wysocka-Zajul, ma świadomość, że to duże wyzwanie dla małej marki(Mazurkiewicz 2019). Również obecna kierowniczka tokijskiego biura Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu, Eliza Klonowska-Siwak, zwraca uwagę na możliwości inwestycyjne polskich firm tekstylnych w Japonii. Przypomina, że Japończycy od wielu lat importują polski gęsi puch i zauważa, że produkowany przez Lino przewiewny len może być strzałem w dziesiątkę, biorąc pod uwagę klimat Kraju Kwitnącej Wiśni i duszne, wilgotne miesiące letnie (PAIH 2019a). Polscy eksporterzy materiałów powinni szczególnie przyjrzeć się temu rynkowi, wziąwszy pod uwagę, że jest to jeden z sektorów, które zwalnia z opłat celnych umowa o wolnym handlu.
Warto na zwrócić uwagę na sektor farmaceutyczny. Interesujące może być rozbudowanie współpracy w tej dziedzinie między podmiotami polskimi i japońskimi. Wiele przedsiębiorstw znad Wisły już eksportuje do Japonii produkty chemiczne. Z drugiej strony rynek farmaceutyków w Polsce wciąż stabilnie rośnie o 5% rocznie (PAIH, Kochański i Partnerzy 2019) i stanowi interesujący obszar inwestycyjny dla Japonii, która niezmiennie poszukuje nowych rozwiązań w medycynie. Zaledwie w ostatnich kilku miesiącach grupy badawcze z Japonii prezentowały wstępne wyniki wielu badań, na przykład nad szczepionką na otyłość, testem pozwalającym na wczesne wykrycie choroby Parkinsona czy innowacyjnymi metodami hodowli komórek macierzystych.
Również producenci sprzętu medycznego z obu krajów interesują się wejściem na rynek partnera. Umowa o wolnym handlu znosi taryfy na sprzęt tego rodzaju, może więc to być sektor z dużą możliwością wzrostu dla firm z Polski. Podczas II Regionalnego Forum w Tokio w czerwcu 2019 roku polskie firmy uczestniczyły w spotkaniach B2B, prezentując swoje możliwości, a także potencjał inwestycyjny różnych regionów (Ambasada RP w Japonii 2019). Producentom sprzętu medycznego poświęcony został osobny panel, podczas którego zaprezentowały się takie polskie firmy jak Sorimex, Promodus czy Torqway.
Również polskie firmy IT powoli, acz konsekwentnie wchodzą na japoński rynek. Jest to związane z poszukiwaniem nowych rozwiązań, na co Japonia jako kraj mocno rozwinięty pod względem technologii informacyjnej jest zawsze otwarty.
Biorąc pod uwagę podejście japońskiego konsumenta, na tym dalekim rynku najlepiej odnajdą się produkty wysokojakościowe w rozsądnej cenie. Nie musi być ona wcale niska, powinna jednak odzwierciedlać staranność produkcji i dbałość o detale. Z tego względu dużą szansę mają producenci tekstyliów czy obuwia oraz produktów skórzanych. Dużą popularnością cieszy się również ceramika z Bolesławca, ze względu na wygodę użycia, a jednocześnie wysoką jakość produktów. Również produkty spożywcze delikatesowe mają szansę stać się stabilną marką w Japonii ze względu na ogólnie wysokie ceny żywności. Tutaj barierą może być kwestia smaku, który należy dostosować do japońskiego konsumenta.
Inwestycje bezpośrednie
W Polsce jest obecnie około 300 firm japońskich, które tworzą około 40 tysięcy miejsc pracy. Prawie jedna trzecia z nich to firmy produkcyjne, w znakomitej większości wiążą się one z przemysłem motoryzacyjnym. (PAIH, Kochański i Partnerzy 2019). Polska to miejsce coraz bardziej atrakcyjne inwestycyjnie dla Japonii, jak mówi Hiromichi Miyamoto, dyrektor zarządzający Japońskiego Instytutu Inwestycji Zagranicznych. W rozmowie z Rafałem Tomańskim Miyamoto podkreśla, że “Polska z pewnością odegra znaczącą rolę jako baza przemysłowa dla Europy po Brexicie. (…) Bardzo cenne jest zatem aktywne angażowanie się w przyciąganie nowych partnerów w obliczu Brexitu.” (Tomański 2019).
Potwierdzeniem tej tezy mogą być niedawne inwestycje, których dokonują japońskie przedsiębiorstwa na terenach Polski. W Jelczu-Laskowicach zainicjowano produkcję silników do hybrydowych toyot. Fabryka Toyota Motor Manufacturing Poland docelowo chce zatrudnić prawie trzy tysiące osób i zainwestować ok. pięciu mld PLN (Ambasada Japonii 2019). Od 2021 roku w Wałbrzychu będą powstawać przekładnie do samochodów elektrycznych, kompatybilne ze wspomnianymi wyżej silnikami. Zdaniem Eiji Takeichi, prezesa TMMP, decyzja o produkcji tych kluczowych komponentów właśnie w Polsce świadczy o dużym zaufaniu, a także jest formą docenienia zdolności pracowników (PAIH 2019b).
Nadchodzą kolejne japońskie inwestycje w Polsce. Koncern Mitsui High-Tec ogłosił otwarcie swojej pierwszej w Europie fabryki rdzeni silników elektrycznych właśnie w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej (Instytut Boyma 2019b). Obiekt w Skarbimierzu zatrudni docelowo 200 osób, inwestycja natomiast wyniesie ponad 160 mln PLN. Mitsui jest dostawcą części m.in. do Hondy, Toyoty czy Nissana, fabryka w Polsce będzie więc dostarczać komponenty do samochodów elektrycznych i hybrydowych tych dużych marek. Z każdą kolejną inwestycją umacnia się pozycja Polski jako ważnego producenta w sektorze e-mobilności, co potwierdzają na przykład słowa prezesa Mitsui, Yasunari Mitsui: “Naszym zdaniem południowo-zachodnia Polska staje się europejskim hubem rozwoju sektora e-mobilności. Dlatego to właśnie stąd, z pomocą polskich inżynierów i techników, chcemy budować naszą markę na Starym Kontynencie” (PAIH 2019c).
Inne umowy partnerskie z Japonią
Mówiąc o umowie o wolnym handlu między Unią Europejską a Japonią warto wspomnieć również o innych aspektach porozumienia z Krajem Kwitnącej Wiśni. Umowa o Partnerstwie Strategicznym UE i Japonii (SPA) została podpisana w 2018 roku, a w marcu 2019 roku odbyło się pierwsze spotkanie komitetu pracującego nad implementacją umowy. SPA wyznacza również ramy prawne do pogłębiania współpracy w polityce bezpieczeństwa. Obie strony chcą pracować nad wyzwaniami takimi, jak gospodarka cyfrowa i związane z nią zabezpieczenia przepływu danych i ochrony danych osobowych. W najbliższym czasie jednak najważniejszymi tematami staną się problemy globalne, a także zagadnienie zrównoważonej łączności, jakości związanej z nią infrastruktury oraz ochrony klimatu.
We wrześniu 2019 r. japoński premier Shinzo Abe i przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker podpisali porozumienie mające skoordynować projekty w zakresie transportu, budowy infrastruktury i projektów cyfrowych łączących Azję i Europę. Ponieważ słowami kluczowymi we wspomnianych porozumieniach są sustainable, comprehensive i rules-based, wysiłki te można odczytywać jako swego rodzaju przeciwwagę dla chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku, której często zarzuca się brak troski o środowisko naturalne, luźny stosunek do reguł i obciążenie partnerów trudno spłacalnymi długami. Obu stronom zależy też na zaostrzeniu i skonkretyzowaniu regulacji w kontekście ochrony klimatu i środowiska naturalnego.
Podsumowanie
Rozbudowana umowa o wolnym handlu między Unią Europejską a Japonią to znacząca zmiana w relacjach handlowych i inwestycyjnych dla wszystkich państw członkowskich, między innymi dla Polski. Stwarza zachęty dla kolejnych inwestorów japońskich, którzy coraz chętniej lokują swoje fabryki w Polsce i wykorzystują nasz potencjał produkcyjny w sektorach transportowych czy elektromobilności.
Polska również poszukuje możliwości wejścia na japoński rynek, a i dzięki umowie ułatwione zostały procedury celne oraz regulacje prawne związane z ekspansją zagraniczną. Szczególnie małe i średnie przedsiębiorstwa, produkujące artykuły luksusowe, powinny bliżej zainteresować się Japonią. Warto pomyśleć o tym rynku, gdyż jak w rozmowie z Olafem Osicą mówi Naofumi Makino, dyrektor generalny Japan External Trade Organization, “jeśli firma jest w stanie wejść i odnieść sukces na rynku japońskim stoi przed nią otworem cały rynek azjatycki.” (Osica 2018).
W związku z konfliktem handlowym USA i Chin oraz niepewnością co do polityki amerykańskiej w wymiarze handlowym, współpraca między Unią Europejską i Japonią będzie się w najbliższych latach prawdopodobnie pogłębiać, obejmując coraz to nowe dziedziny.
Niniejszy materiał znajdą Państwo w Kwartalniku Boyma nr – 2/2019
Zdjęcie: Pixabay
Przypisy:
Ambasada Japonii w Rzeczypospolitej Polskiej. (2019). Uczestnictwo Chargé d’affaires Ambasady Japonii Satoru Takahashi w ceremonii rozpoczęcia produkcji silników do samochodów hybrydowych Toyota Motor Manufacturing Poland (TMMP). Pobrane z: https://www.pl.emb-japan.go.jp/itpr_ja/b_000120.html (10.09.2019)
Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Japonii. (2019). Polskie regiony promują się w Tokio. Pobrane z: https://tokio.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/gospodarka/polskie_regiony_promuja_sie_w_tokio (14.09.2019)
Instytut Boyma. (2019a). Tydzień w Azji#4: Huawei chce inwestycji w Polsce, umowa UE z Japonią. Pobrane z: https://www.wnp.pl/rynki-zagraniczne/tydzien-w-azji-4-huawei-chce-inwestycji-w-polsce-umowa-ue-z-japonia,339671_1_0_0.html (9.09.2019)
Instytut Boyma. (2019b). Tydzień w Azji#10: Historia zatacza koło. Jedwabny Szlak znowu skończy się we Włoszech? Pobrane z: https://www.wnp.pl/rynki-zagraniczne/tydzien-w-azji-10-historia-zatacza-kolo-jedwabny-szlak-znowu-skonczy-sie-we-wloszech,342446_1_0_0.html (14.09.2019)
Mazurkiewicz, P. (2019). Polski len rusza do Japonii. Pobrane z: https://www.rp.pl/Handel/302219939-Polski-len-rusza-do-Japonii.html (10.09.2019)
Osica, O. (2018). Jak robić biznes w Japonii? Pobrane z: https://www.wnp.pl/rynki-zagraniczne/jak-robic-biznes-w-japonii,322240_1_0_0.html (15.09.2019)
Polska Agencja Inwestycji i Handlu. (2019a). Lniane tekstylia znad Wisły zagoszczą w japońskich domach. Pobrane z: https://www.paih.gov.pl/20190220/lino_w_japonii# (10.09.2019)
Polska Agencja Inwestycji i Handlu. (2019b). Serce nowej hybrydy Toyoty powstanie w Polsce. Pobrane z: https://www.paih.gov.pl/20190726/serce_nowej_hybrydy_toyoty_powstanie_w_polsce# (10.09.2019)
Polska Agencja Inwestycji i Handlu. (2019c). Japoński producent rdzeni silników elektrycznych inwestuje w Polsce. Pobrane z: https://www.paih.gov.pl/20190319/inwestycja_mitsui_high_tec# (14.09.2019)
Polska Agencja Inwestycji i Handlu, Kochański i Partnerzy. (2019) Poland: Land of rising opportunities. Pobrane z: https://www.paih.gov.pl/publications/foreign_investors_in_poland# (10.09.2019)
Tomański, R. (2019). Japońscy producenci aut będą mogli przenieść się do Polski po brexicie. Pobrane z: https://businessinsider.com.pl/finanse/makroekonomia/japonska-gospodarka-nowej-ery-reiwa-i-partnerstwo-z-polska (10.09.2019)
Żołnacz-Okoń, A. (2019). Umowa gospodarczo-handlowa UE – Japonia (EPA). Pobrane z: https://www.gov.pl/web/przedsiebiorczosc-technologia/umowa-epa-ue-japonia (9.09.2019)

Magdalena Pająk Analityk ds. Japonii. Absolwentka Instytutu Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowana neurolingwistycznymi aspektami przetwarzania pisma ideograficznego, a także feminizmem i sytuacją osób LGBT.
czytaj więcej
W Indiach w zależności od sektora różny jest maksymalny dozwolony udział własnościowy podmiotu zagranicznego. Niemniej obecnie w większości z nich polscy inwestorzy, w tym polskie spółki mogą mieć 100 proc. własności.
Krzysztof ZalewskiHistoria bogaczy Hongkongu, czyli “the four big”
Dwie najważniejsze metropolie Azji południowo-wschodniej to Singapur i Hongkong. Obie są bogatymi centrami handlu i finansów, obie były Brytyjskimi koloniami. Przy czym, gdy pierwszą z jej czystymi ulicami, niezwykłymi ogrodami, organizacją, nudą i bogactwem, można by porównać do pięknej arystokratki, o drugiej nie można by mówić z takim zachwytem.
Mateusz MoczyńskiAzjatech #194: Chińczycy testują płatność przy pomocy skanu dłoni
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Dr Nicolas Levi z wykładami na festiwalu Animatsuri w Warszawie
21 lipca dr Nicolas Levi wygłosił dwa wykłady dotyczące nowych technologii w Korei Północnej i smart cities w Korei Południowej. Wystąpienia odbyły się w ramach Warszawskiego Festiwalu Kultury Japońskiej Animatsuri 2019.
Wydarzenie odbędzie się w formule on-line za pośrednictwem platformy Google Meet, w piątek 15 stycznia o godzinie 10:00.
Anna GrzywaczIndyjscy guru. Kiedy duchowość rozczarowuje
W tradycji indyjskiej guru odgrywa kluczową rolę w procesie rozwoju duchowego człowieka. Z czasem jednak globalizacja duchowości zmieniła jego rolę i usytuowanie społeczne. Obecnie wizerunek duchowego przywódcy kojarzy się z mężczyzną w szafranowych szatach, którego zdjęcia stanowią wystrój licznych sal modlitewnych, przedsiębiorstw czy prywatnych samochodów. Wyznawców przyciąga różnorodnymi „nadprzyrodzonymi” zdolnościami...
Magdalena RybczyńskaOficjalnie nie potwierdzono przypadków zachorowań na koronawirusa w Korei Północnej. Zainteresowanie obserwatorów budzi fakt, że podczas Najwyższego Zgromadzenia Ludowego 12 kwietnia 2020 roku zdecydowano się na przegłosowanie ustawy o wirtualnej edukacji w tym państwie.
Nicolas LeviInterview: Globalization of business, education and China: interview with prof. Chiwen Jevons Lee
A Brief Scetch : He has taught at many leading institutions around the world, such as University of Chicago, University of Pennsylvania, Tulane University in U.S., Tsinghua University, Peking University in Beijing, HKUST in Hong Kong, National University of Singapore, …
Ewelina HoroszkiewiczAdam Institute for Democracy & Peace – Crowdfunding Campaign December 2020
Democracy in Israel is in crisis. And if we don't educate for democracy, it just won't exist. It's that simple. The actual teaching of democracy, on the other hand, isn't so simple. It requires experience, theoretical and practical knowledge and the flexibility to adapt to our ever-changing reality.
Co łączy plemienne imiona z bejsbolem? Historie rdzennych Tajwańczyków #1
Historyczny triumf lokalnej drużyny podczas międzynarodowych mistrzostw, poza okazją do świętowania, stał się także kolejnym punktem zapalnym dla wielu dyskusji odnośnie tajwańskiego społeczeństwa
Karolina KodrzyckaKryzys nawozowy i gazowy – unikalna szansa na rozwój biogazowni w Polsce
Wywiad z prof. dr. hab. Aleksandrem Lisowskim
Aleksander LisowskiForbes: Hongkong jeszcze bliżej Pekinu. Zagraniczny kapitał powoli wycofuje się z regionu
Pekin umacnia kontrolę nad Hongkongiem, uzależniając miasto od władzy centralnej. Przegłosowane niedawno nowe prawo o bezpieczeństwie narodowym (...) może znacząco ograniczyć zagwarantowaną po 1997 roku niezależność miasta i swobody obywatelskie jego mieszkańców
Karolina ZałęgowskaAzja – integracja. Wokół polityki Polski wobec Azji
Serdecznie zapraszamy na kolejne spotkanie Instytutu Boyma, na którym zastanowimy się, jak powinniśmy lepiej wykorzystywać polskie szanse w Azji oraz jakie cele i środki powinna mieć polska polityka względem krajów i regionów kontynentu.
Przełom w kinie Korei Północnej
W 2011 roku w Korei Północnej władzę przejął Kim Dzong Un. Choć polityka nowego dyktatora w kwestiach kluczowych dla kraju pozostała taka sama, nie dało się nie zauważyć pewnych zmian. Zwłaszcza na gruncie kina. Przykładem zmian jest film, wyreżyserowany przez In Hak Janga, „Po drugiej stronie góry” (Sanneomeo ma-eul) – opowieść o parze kochanków, których […]
Roman HusarskiRP: Latymowicz: Polscy przedsiębiorcy coraz chętniej inwestują w produkcję w Indiach
Polskie spółki od lat eksportujące towary do Indii coraz chętniej przenoszą tam część produkcji. Mają już w Indiach lokalne kontakty, sieć dystrybutorów i klientów. Produkcja tam pozwala im zwiększyć skalę działalności - mówi dr Judyta Latymowicz.
Krzysztof ZalewskiTydzień w Azji #202: Australijska lekcja dyplomacji. Tak trzeba rozmawiać z Pekinem
Przegląd Tygodnia w Azji to zbiór najważniejszych informacji ze świata polityki i gospodarki państw azjatyckich mijającego tygodnia, tworzony przez analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.
Kwartalnik Instytutu Boyma – nr 1/2019
Zapraszamy Państwa do lektury pierwszego wydania Kwartalnika Boyma – próby utworzenia czasopisma inicjującego debatę na istotne tematy związane z Azją Centralną, Azją Południową, Azją Południowo-Wschodnią i Azją Wschodnią.
Globalne wyzwania ekologiczne i premiera Kwartalnika Boyma 1(3)/2020
Zapraszamy na premierę trzeciego numeru Kwartalnika Boyma oraz debatę związaną z problematyką ochrony środowiska w Azji. WeWork, Mennica Legacy Tower, ul. Prosta 20, 3 lutego, godzina 18:00.
Mongolia: relacja fotograficzna Pawła Szczapa
Przedstawiamy państwu serię zdjęć wykonaną przez naszego analityka i specjalistę ds. Mongolii i urban studies Pawła Szczapa. Autor stara się wiernie odzwierciedlać mongolską rzeczywistość - nie piękne turystyczne widoki, a ludzi i przestrzenie w lokalnym, surowym wydaniu. Mongolia, a zwłaszcza Ułan Bator to zderzenie dwóch rzeczywistości - nowoczesności z tradycją i historią.
Paweł SzczapRP: Wietnam jako kierunek eksportu? Oto bariery i perspektywy
Decyzje polityczne o odważnym włączeniu się w globalny obieg handlowy sprawiają, że socjalistyczny Wietnam stanowi coraz atrakcyjniejsze miejsce dla inwestorów i eksporterów. Co może czekać polskich przedsiębiorców na tym rynku?
Patrycja PendrakowskaSierpniowa wizyta amerykańskich kongresmenów w Tajpej na czele z przewodniczącą Izby Reprezentantów wywołała gwałtowne reakcje w Pekinie.
Krzysztof ZalewskiChina Homelife 2019: podsumowanie
W dniach 29-31 maja 2019 r. w Nadarzynie k. Warszawy odbyła się już ósma edycja targów China Homelife & China Machinex. Była to jednocześnie trzecia edycja targów organizowana w podwarszawskim Nadarzynie. China Homelife zgromadziło ponad 1700 chińskich wystawców i prawie 10000 odwiedzających.
Tydzień w Azji: Inna epidemia, czyli kryzys zdrowia psychicznego w Indiach
Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia ponad 90 milionów Indusów cierpi na zaburzenia psychiczne. (...) Dotyka to szczególnie młodych mieszkańców Subkontynentu. Jak podaje Lancet Global Health w 2016 r. główną przyczyną śmierci w Indiach wśród osób w przedziale wiekowym 15-39 lat było samobójstwo.
Iga BielawskaAzjatech #163: Chiny rzucają wyzwanie Boeingowi i Airbusowi
Azjatech to cotygodniowy przegląd najważniejszych informacji o innowacjach i technologii w krajach Azji, tworzony przez zespół analityków Instytutu Boyma we współpracy z Polskim Towarzystwem Wspierania Przedsiębiorczości.