Tydzień w Azji: Pandemia koronawirusa tłem kolejnego kryzysu w relacjach Pekin-Tajpej

Rozwój pandemii koronawirusa przyniósł nowe napięcia na linii Pekin-Tajpej. Źródeł kryzysu było w ostatnich miesiącach kilka. Pierwszy z nich związany był z tym, iż od lat Państwo Środka powołując się na zasadę jednych Chin, nie aprobuje osobnego wstąpienia Tajwanu do Światowej Organizacji Zdrowia. W obliczu epidemii koronawirusa sytuacja ta zyskuje nowy wymiar polityczny. Jak stwierdziła przedstawicielka Tajwanu w Genewie Wang Liang-yu, kanały komunikacyjne pomiędzy WHO a Tajwanem zapewniają ograniczone możliwości uzyskania informacji odnośnie rozwoju pandemii. Li Song, stały przedstawiciel ChRL przy genewskim biurze ONZ stwierdził jednak 3 lutego, że Chińska Republika Ludowa dostarcza władzom na wyspie wszystkie niezbędne informacje potrzebne w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa, a współpraca przebiega „gładko”. Następnego dnia, taki stan rzeczy podważyła rzeczniczka prasowa tajwańskiego MSZ, twierdząc, że nie tylko Tajpej otrzymywało od Chin ograniczony dostęp do informacji obarczonych opóźnieniem, ale również nie mogło uczestniczyć w technicznych spotkaniach WHO (z powodu wyżej wspomnianej zasady jednych Chin). W wyniku tego wyspa miała być zmuszona posiłkować się informacjami od zaprzyjaźnionych państw, takich jak USA i Japonia. 10 lutego dyrektor generalny WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus ogłosił, iż w dwudniowym (11-12 lutego) specjalnym posiedzeniu weźmie zdalny udział on-line delegacja z “Tajpej”.

W międzyczasie nadeszło kolejne spięcie: 6 lutego rzeczniczka podała, iż Chiny będąc pośrednikiem w przekazywaniu informacji o liczbie zarażonych na wyspie, błędnie poinformowały WHO o 13 przypadkach, podczas gdy w tamtym czasie oficjalnie potwierdzonych było 10 chorych. Chińskie MSZ, poproszone przez agencję Reutersa o komentarz, odparło iż ChRL czerpie informacje od władz na wyspie, więc to one musiały podać niezgodne informacje. Wyspa, mimo tych utrudnień, geograficznej bliskości i silnych powiązań gospodarczych z ChRL, zdołała powstrzymać szybki przyrost liczby zakażonych, reagując już w pierwszym okresie epidemii daleko idącymi środkami zapobiegawczymi.

Pomimo tego sukcesu, według Chunhuei Chi z Uniwersytetu w Oregonie, przedstawianie przez WHO w swoich raportach statystyk tajwańskich wspólnie z tymi z ChRL miało bezpośrednie skutki dla przewoźników lotniczych oraz podróżujących z wyspy. Wietnam, Filipiny oraz Włochy nałożyły na podróżujących z Tajwanu te same ograniczenia, co na latających z Chin kontynentalnych, choć w wyniku zabiegów dyplomatycznych Tajpej, Hanoi oraz Manila wkrótce wycofały się ze swoich decyzji. Ponadto, tajwański minister spraw zagranicznych Joseph Wu oskarżył 29 lutego na twitterze Chiny o prowadzenie cyberwojny, wymierzonej w podkopanie społecznego zaufania do działań rządu w walce z wirusem. Ten sam zarzut sformułowało również m.in. Biuro Śledcze przy Ministerstwie Sprawiedliwości – państwowa agencja śledcza na Tajwanie.

Sama Światowa Organizacja Zdrowia nie ustrzegła się kryzysu wizerunkowego przy okazji komplikacji spowodowanych problematycznym statusem międzynarodowym Tajwanu (i to nie tylko w wyniku nieutrzymywania pełnej łączności z władzami w Tajpej i mylących raportów o stanie pandemii). Dając za przykład analizę François Godementa dla francuskiego think-tanku Institut Montaigne, zarzuty politycznej stronniczości spadły na organizację również za bezkrytyczną postawę Tedrosa wobec działań Pekinu, wymierzonych w zwalczanie wirusa, przy jednoczesnym zignorowaniu ostrzeżeń płynących z wyspy w początkowej fazie epidemii, co miało spowodować opóźnioną reakcję społeczności międzynarodowej. Inne kontrowersje wywołało zachowanie asystenta dyrektora generalnego, Bruce’a Aylwarda, podczas wywiadu on-line z reporterką z Hongkongu, w którym zapytany o ewentualne przyjęcie Tajwanu do WHO, udał że nie usłyszał pytania, a następnie się rozłączył. Po ponownym nawiązaniu połączenia i zapytaniu o to, jak wyspa sobie radzi z wirusem, odparł iż „już rozmawialiśmy o Chinach”.

Wydarzenia te spowodowały, iż wśród Tajwańczyków na nowo rozgorzała debata nad polityczną przyszłością wyspy. Jej przejawem były wypowiedzi tajwańskich polityków odnośnie zmiany nazwy państwa, obecnie formalnie noszącego nazwę Republika Chińska. Premier Tajwanu, Su Tseng-chang, należący do obecnie rządzącej, proniepodległościowej Demokratycznej Partii Postępowej (DPP), uważa, iż gdyby zaistniał ogólnonarodowy konsensus, należałoby zmienić nazwę na Republikę Tajwanu. Z kolei Chen Yu-jen, posłanka do Yuanu Ustawodawczego (Parlamentu Tajwanu) z największej partii opozycyjnej Kuomintang (KMT) twierdzi, iż państwem jest Republika Chińska, nie Tajwan.

Podejście do takich kwestii jak suwerenność czy niepodległość stanowi dla społeczeństwa Tajwanu ważny temat. Jak wynika z badania przeprowadzonego w grudniu ub.r. przez chińskojęzyczny Commonwealth Magazine, poparcie dla zjednoczenia wyspy z Chinami spadło do 5,5% – najniższej wartości od 2002 roku, kiedy magazyn zaczął prowadzić tę ankietę. Idea niepodległości w przyszłości jest najbardziej popularna wśród ludzi młodych, bowiem opowiedziało się za nią 58,5% osób do 30 roku życia. Wśród osób w wieku 40+, u 60% z nich dominuje przekonanie o potrzebie utrzymania status quo (czyli suwerenności od ChRL). Pogląd ten jest również większościowy biorąc pod uwagę całe społeczeństwo. To co łączy obie grupy wiekowe, to niemal całkowity (90% respondentów) brak poparcia dla zasady „jeden kraj, dwa systemy”, pod którą według propozycji Pekinu, na wzór Hongkongu miałoby odbyć się zjednoczenie.

Jak podaje The Economist, ubiegłorocznym wydarzeniem, które wzmocniło negatywną percepcję Chin wśród Tajwańczyków, był przebieg protestów w Hongkongu. Odbiły się one na wyspie szerokim echem, skłaniając wielu do publicznego manifestowania wsparcia dla protestujących. W ich oczach stanowią one dowód zagrożenia płynącego z oferty Pekinu. Dr. Jay Chen z Academia Sinica, największej państwowej instytucji naukowej na Tajwanie, twierdzi, iż protesty w Hongkongu stanowiły jeden z głównych czynników, które zapewniły zwycięstwo DPP (z prezydent Cai Ing-wen na czele) w wyborach generalnych w styczniu br. DPP wygrała je, prowadząc zręczną kampanię wyborczą pod hasłem „Dziś Hongkong, jutro Tajwan”. Po raz kolejny Kuomintang, będący obecnie zwolennikiem bardziej koncyliacyjnego podejścia do relacji z ChRL, zepchnięty został do opozycji.

Można się spodziewać, iż kurs na obronę suwerenności będzie przez władze w najbliższych latach kontynuowany, odzwierciedlając społeczne oczekiwania. Oznaczać to będzie również problem dla władz w Pekinie, które od wielu lat manifestują wolę przywrócenia „zbuntowanej prowincji” do macierzy. Świadczą o tym komentarze chińskich mediów, jak np. ten opublikowany przez agencję Xinhua na temat wyborów w dzień po ogłoszeniu wyników. Dominuje narracja nieuchronności zjednoczenia, przedstawiając je jako najlepszą i jedyną właściwą drogę uregulowania statusu wyspy. W podobnym tonie wypowiedział się przewodniczący ChRL Xi Jinping podczas przemówienia z okazji 40 rocznicy “Wiadomości do rodaków na Tajwanie”, rezerwując Chinom możliwość użycia siły, gdyby wszystkie inne środki pokojowego załatwienia sprawy zawiodły.

Autor: Jakub Kamiński
Redakcja: Patrycja Pendrakowska

Jakub Kamiński Współpracownik Instytutu Boyma. Student Uniwersytetu Warszawskiego na kierunku stosunki międzynarodowe. Współpracownik i publicysta w thinkzinie "Nowa Konfederacja". Jego zainteresowania naukowe krążą wokół regionu Indo-Pacyfiku, w tym zagadnień związanych z przemianami w Chinach i ich polityce zagranicznej. Z trzecim sektorem związany od 2017 roku.